Bijlage 1: Beschrijving onderzoek en specificatie stimuli Bijlage 2: Informatie brochure voor deelnemers aan onderzoek Bijlage 3: Informatie brochure voor ouders
Bijlage 4: Klassenindeling
Bijlage 5: Achtergrondgegevens leerkrachten Bijlage 6: Achtergrondgegevens leerlingen Bijlage 7: Opvattingen over het uiten van emoties Bijlage 8: Digitaal dagboek
42 Bijlage 1: Beschrijving onderzoek en specificatie stimuli
Beschrijving onderzoek en specificatie stimuli
Er wordt onderzoek gedaan naar de emotieregulatie van leerkrachten in dagelijkse klassensituaties en de stress die leerkrachten ervaren in relatie tot specifieke leerlingen. Emotieregulatie en stress worden in verband gebracht met kenmerken van zowel leerlingen (bijv. gedragsproblemen) als leerkrachten (bijv. relaties met specifieke leerlingen). Dit onderzoek bouwt voort op eerder onderzoek naar dit thema. Leerkrachten scoren in internationaal onderzoek laag op fysieke gezondheid, psychologisch welbevinden en arbeidssatisfactie. Een belangrijke bron van stress ligt volgens wetenschappers in de emotionele arbeid die leerkrachten dagelijks moeten leveren in interacties met
(probleem)leerlingen. Met emotionele arbeid wordt bijvoorbeeld bedoeld dat in interacties met anderen bepaalde emoties onderdrukt worden, terwijl daarvoor in de plaats andere emoties geuit worden.
Wij vragen de leerkrachten een aantal vragenlijsten in te vullen.
- Algemene vragenlijsten (één per leerkracht) over (1) emotionele arbeid (bv algemene neiging tot onderdrukken van emoties en voorwenden van andere emoties dan gevoeld worden met D-QEL van G. Näring), (2) burn out (dimensies emotionele uitputting, persoonlijke bekwaamheid en depersonalisatie UBOS van Schaufeli en collega’s), display rules vragenlijst (twee vragen).
Geschatte tijd: 5 minuten
- Leerling-specifieke vragenlijsten (drie per leerkracht; een storende, gemiddelde en niet- storende leerling) over (1) affectieve leerling-leerkrachtrelatie (met verkorte LLRV gemeten), (2) ondersteuning die leerkrachten bieden op drie niveaus (betrokkenheid, structuur en autonomie-ondersteuning) met behulp van de TASC
Geschatte tijd: Verkorte LLRV 3 minuten per kind, TASC 5-10 minuten per kind. Daarnaast zal gedurende 5 weken een digitaal dagboek worden bijgehouden waarin
leerkrachten elke week voor elk van de drie boven genoemde leerlingen een online formulier invult:
- één maal, voor een door de onderzoekers gekozen dag, de meest belangrijke dagelijkse (positieve of negatieve) belevenis/gebeurtenis van die dag met het betreffende kind beschrijven;
43 - hun emoties over deze gebeurtenis op een likert-schaal te beoordelen voor een serie
indicatoren van vooral primaire gevoelens (blijdschap, boosheid, angst en verdriet)
- 12 meerkeuzevragen over hun emotionele arbeid tijdens deze gebeurtenis beantwoorden. Het invullen van het dagboek zal ongeveer 5-10 minuten per kind per dag duren (3 dagen in de week).
44 Bijlage 2: Informatie brochure voor deelnemers aan onderzoek
INFORMATIE BROCHURE VOOR DEELNEMERS AAN ONDERZOEK EMOTIONELE ARBEID, LEERKRACHTSTRESS EN PROBLEEMGEDRAG
Geachte deelnemer,
Voordat het onderzoek begint, is het belangrijk dat u op de hoogte bent van de procedure die in dit onderzoek wordt gevolgd. Lees daarom onderstaande tekst zorgvuldig door en aarzel niet om opheldering te vragen over deze tekst, mocht deze niet duidelijk zijn. De onderzoeksleider zal eventuele vragen graag beantwoorden.
DOEL VAN HET ONDERZOEK
Er zal een onderzoek worden uitgevoerd naar de emoties van leerkrachten in dagelijkse klassensituaties en de stress die leerkrachten ervaren in relatie tot specifieke leerlingen. Emoties en stress worden in verband gebracht met kenmerken van zowel leerlingen (bijv. gedragsproblemen) als leerkrachten (bijv. relaties met specifieke leerlingen). Dit onderzoek vindt plaats onder begeleiding van dr. Helma Koomen en bouwt voort op eerder onderzoek naar dit thema.
Het beroep van leerkracht blijkt één van de meest stressvolle beroepen. Leerkrachten scoren in internationaal onderzoek laag op fysieke gezondheid, psychologisch welbevinden en arbeidssatisfactie. Deze stress onder leerkrachten vormt een bedreiging voor de kwaliteit van het onderwijs. Verklaringen voor de stress onder leraren worden onder andere gezocht in de hoge eisen die het beroep van leerkracht stelt. Een belangrijke bron van stress ligt volgens wetenschappers in de emotionele arbeid die leerkrachten moeten leveren.
Met emotionele arbeid wordt bedoeld dat in interacties met anderen bepaalde emoties onderdrukt worden, terwijl daarvoor in de plaats andere emoties geuit worden. Wanneer een leerling zich bijvoorbeeld misdraagt, zal een leerkracht in eerste instantie proberen kalm en vriendelijk te blijven. Deze emotionele arbeid kan veel energie kosten en tot stress leiden.
GANG VAN ZAKEN TIJDENS HET ONDERZOEK
Voor het meten van de leerkrachtkenmerken, stress, en het in kaart brengen van de mate van probleemgedrag bij kinderen (drie per klas) vragen wij u om een aantal vragenlijsten in te vullen. Daarnaast zal gedurende 5 weken een digitaal dagboek worden bijgehouden waarin u elke week voor drie leerlingen één maal een dagelijkse gebeurtenis beschrijft en (meerkeuze) vragen over uw emoties over deze gebeurtenis op een online formulier beantwoordt. Het invullen van het digitale dagboek zal maximaal een half uur per week in beslag nemen.
45
VERTROUWELIJKHEID VAN GEGEVENS
Alle onderzoeksgegevens blijven volstrekt vertrouwelijk en worden anoniem verwerkt. De onderzoeksgegevens worden niet ter beschikking gesteld aan derden zonder uw uitdrukkelijke toestemming en alleen in anonieme gecodeerde vorm. De sleutel voor deze gegevens is in het bezit van de onderzoekers en zal niet uit handen worden gegeven.
VRIJWILLIGHEID
Het staat u vrij af te zien van deelname aan dit onderzoek. Ook tijdens het onderzoek kunt u op elk moment besluiten uw medewerking te staken. Tevens kunt u 24 uur na dit onderzoek alsnog uw toestemming om gebruik te maken van uw gegevens intrekken. U kunt uw medewerking dus te allen tijde staken zonder opgave van redenen. Mocht u uw medewerking staken, of achteraf, zij het binnen 24 uur, uw toestemming intrekken, dan zullen uw gegevens worden verwijderd uit onze bestanden en worden vernietigd.
VERZEKERING
Omdat dit onderzoek geen risico’s voor uw gezondheid of veiligheid met zich meebrengt, gelden de voorwaarden van de reguliere aansprakelijkheidsverzekering van de UvA.
VERGOEDING
De deelnemer ontvangt een boekenbon van € 10,00.
NADERE INLICHTINGEN
Mocht u vragen hebben over dit onderzoek, vooraf, tijdens of achteraf, dan kunt u zich wenden tot de verantwoordelijke onderzoeker, mevrouw Dr. H.M.Y. Koomen (telefoon: 020- 5251524; email: H.M.Y.Koomen@uva.nl, Nieuwe Prinsengracht 130, 1018 VZ, Amsterdam). Voor eventuele klachten over dit onderzoek kunt u zich wenden tot het lid van de Commissie Ethiek van de afdeling Pedagogiek, Onderwijskunde en Lerarenopleiding van de Universiteit van Amsterdam, mevrouw T. van Zuijen (e-mail: t.l.vanzuijen@uva.nl).
46 TOESTEMMINGSVERKLARING VOOR ONDERZOEK NAAR
EMOTIONELE ARBEID, EN PROBLEEMGEDRAG
Ik verklaar hierbij op voor mij duidelijke wijze te zijn ingelicht over de aard en methode van het onderzoek, zoals uiteengezet in de bovenstaande informatie brochure “Emotionele arbeid en probleemgedrag”. Mijn vragen zijn naar tevredenheid beantwoord.
Ik stem geheel vrijwillig in met deelname aan dit onderzoek. Ik behoud daarbij het recht deze instemming weer in te trekken zonder dat ik daarvoor een reden behoef op te geven en besef dat ik op elk moment kan stoppen met het experiment.
Indien mijn onderzoeksresultaten gebruikt zullen worden in wetenschappelijke publicaties, dan wel op een andere manier openbaar worden gemaakt, zal dit volledig geanonimiseerd gebeuren. Mijn persoonsgegevens zullen niet door derden worden ingezien zonder mijn uitdrukkelijke toestemming.
Aldus in tweevoud getekend:
……… ……… ………
47 Bijlage 3: Informatie brochure voor ouders
INFORMATIE BROCHURE VOOR OUDERS OVER ONDERZOEK
EMOTIONELE ARBEID EN KINDGEDRAG
Geachte ouders/verzorgers,
De school van uw kind verleent medewerking aan een onderzoek van de Universiteit van Amsterdam. Het betreft een onderzoek naar emotionele arbeid bij leerkrachten in relatie tot het eigen gedrag en het gedrag van leerlingen. Hiertoe bevragen wij de leerkracht over drie willekeurig gekozen leerlingen, die van elkaar verschillen in gedrag. De schoolleiding vindt medewerking aan het onderzoek nuttig en acht deelname van uw kind niet strijdig met de belangen van de kinderen of de belangen van de school. Over het onderzoek wordt u hieronder nader geïnformeerd. Indien u bezwaar heeft tegen de eventuele selectie van uw kind voor dit onderzoek, dan kunt u het strookje onderaan deze brief invullen en bij de groepsleerkracht van uw kind inleveren.
Doel van dit onderzoek
Het beroep van leerkracht blijkt één van de meest stressvolle beroepen. Leerkrachten scoren in internationaal onderzoek laag op fysieke gezondheid, psychologisch welbevinden en
arbeidssatisfactie. Deze stress onder leerkrachten vormt een bedreiging voor de kwaliteit van het onderwijs. Verklaringen voor de stress onder leraren worden onder andere gezocht in de hoge eisen die het beroep van leerkracht stelt. Een belangrijke bron van stress ligt volgens wetenschappers in de emotionele arbeid die leerkrachten moeten leveren. Met emotionele arbeid wordt bijvoorbeeld bedoeld dat in interacties met kinderen bepaalde emoties onderdrukt worden, terwijl daarvoor in de plaats andere emoties geuit worden.
Procedure
Voor het onderzoek worden drie leerlingen uit de klas geselecteerd, waarover de leerkracht
vragenlijsten invult. Hiertoe verdeelt de leerkracht de klas in drie groepen: 1. kinderen die regelmatig probleemgedrag vertoont 2. kinderen die dat af en toe doen en 3. kinderen die zelden of nooit probleemgedrag vertonen. Uit elk van deze groepen wordt willekeurig een leerling gekozen. Voor het meten van de emotionele arbeid, de relatie van de leerkracht met de leerling en kindgedrag, zal de leerkracht voor alle drie dekinderen enkele vragenlijsten invullen. Daarnaast zal de leerkracht Research Institute of Child Development and Education
Postbus 94208 1090 GE Amsterdam
T 020 525 1524
48 gedurende 5 weken een digitaal dagboek bijhouden waarin elke week voor deze drie leerlingen één maal een dagelijkse gebeurtenis wordt beschreven en (meerkeuze) vragen over de emoties van de leerkracht over deze gebeurtenis op een online formulier worden beantwoord. Uw kind hoeft bij dit onderzoek zelf geen vragenlijsten in te vullen.
Vrijwilligheid
Als u niet wilt dat uw kind voor dit onderzoek geselecteerd zal worden, dan kunt u dat middels de antwoordstrook kenbaar maken. Dit kan zonder opgaaf van redenen.
Vertrouwelijkheid van onderzoeksgegevens
Alle onderzoeksgegevens blijven volstrekt vertrouwelijk en worden anoniem verwerkt. De onderzoeksgegevens worden niet ter beschikking gesteld aan derden zonder uw uitdrukkelijke toestemming en alleen in anonieme gecodeerde vorm. De sleutel voor deze gegevens is in het bezit van de onderzoekers en zal niet uit handen worden gegeven.
Nadere inlichtingen
Mocht u vragen hebben over dit onderzoek, vooraf of achteraf, dan kunt u zich wenden tot de verantwoordelijke onderzoeker Dr. Helma Koomen( telefoon: 020-5251524; email:
H.M.Y.Koomen@uva.nl, Nieuwe Prinsengracht 130, 1018 VZ, Amsterdam). Voor eventuele klachten
over dit onderzoek kunt u zich wenden tot het lid van de Commissie Ethiek van de afdeling
Pedagogiek, Onderwijskunde en Lerarenopleiding van de Universiteit van Amsterdam, mevrouw T. van Zuijen (e-mail: t.l.vanzuijen@uva.nl).
GEEN TOESTEMMING
De ouder(s) / verzorger(s) van
Naam: ……… Groep: …………
geven GEEN toestemming voor deelname aan het onderzoek van de Universiteit van Amsterdam.
Handtekening: ……… Datum: ………
49 Bijlage 4: Klassenindeling
Deel de kinderen in uw klas in op basis van onderstaande categorieën
1: Kinderen die regelmatig storend, ongewenst, regelovertredend gedrag vertonen
- - - - - - - - - - - - - - - -
2: Kinderen die af en toe storend, ongewenst, regelovertredend gedrag vertonen
- - - - - - - - - - - - - - - -
3: Kinderen die zelden storend, ongewenst, regelovertredend gedrag vertonen
- - - - - - - - - - - - - -
50 Bijlage 5: Achtergrondgegevens leerkrachten
Vragenlijsten onderzoek “Emotionele arbeid” (deel 1)
Beste Leerkracht
Onlangs heeft u aangegeven uw medewerking te willen verlenen aan het onderzoek dat wij uitvoeren voor onze scriptie in het kader van de master Orthopedagogiek aan de Universiteit van Amsterdam.
Als onderdeel van dit onderzoek wordt u gevraagd een aantal vragenlijsten in te vullen.
Bijgaand treft u de vragenlijsten aan die aan het begin van het onderzoek worden ingevuld. Het betreft enkele algemene vragenlijsten waarin kenmerken van leerkrachten worden gemeten. De volgende vragenlijsten worden eenmaal afgenomen, aan het begin van het onderzoek:
• Vragenlijst over het uiten van emoties • Werkbelevingslijst
Bij elke vragenlijst staat een korte instructie vermeld.
Indien u nog vragen heeft dan kunt u uiteraard contact met ons opnemen Hartelijk dank voor uw medewerking!
ACHTERGRONDGEGEVENS Naam: ………. Leeftijd: ………. Sekse:……….. Naam school:………. Soort school:………. Vooropleiding:……….. Groep: ………...
Aantal dagen voor de klas:………
Jaren ervaring voor de klas: ...
51 Bijlage 6: Achtergrondgegevens leerlingen
Vragenlijsten onderzoek “Emotionele arbeid” (deel 2)
Beste Leerkracht,
U heeft ons onlangs geholpen door het eerste deel van onze vragenlijsten in te vullen over het uiten van emoties en uw werkbeleving naar aanleiding van onze scriptie in het kader van de master Orthopedagogiek aan de Universiteit van Amsterdam. In het tweede deel van de vragenlijsten gaat het om specifieke gegevens over de door ons geselecteerde leerlingen.
Het betreft enkele leerling-specifieke vragenlijsten waarin uw relatie en omgang met individuele leerlingen wordt gemeten. Deze informatie wordt gebruikt om verbanden te kunnen leggen met de omgang met emoties in dagelijkse situaties met verschillende leerlingen.
De volgende vragenlijsten worden eenmaal per kind afgenomen, aan het begin van het onderzoek: • Vragen over uw relatie met deze specifieke leerling
• Vragen over uw omgang met (en ondersteuning naar) deze specifieke leerling.
Bij elke vragenlijst staat een korte instructie vermeld. Wilt u de onderstaande vragenlijsten voor ieder van de geselecteerde kinderen invullen alstublieft?
Indien u nog vragen heeft dan kunt u uiteraard contact met ons opnemen. Hartelijk dank voor uw medewerking.
Leerkracht
Kind
naam: ... naam: ...
geslacht: m v geslacht: m v
datum van invullen: ... geboortedatum: ... school:... klas/groep: ... etnische achtergrond: ...
52 Bijlage 7: Opvattingen over het uiten van emoties
VRAGEN OVER HET UITEN VAN EMOTIES
Er zijn verschillende manieren voor een leerkracht om leerlingen in hun gedrag te sturen. Door het uiten van positieve emoties (bijvoorbeeld enthousiasme bij het geven van een compliment) kan de leerkracht de leerling ondersteunen en aanmoedigen. Door het uiten van negatieve emoties (bijvoorbeeld ontevredenheid bij het geven van een waarschuwing) kan de leerkracht de leerling corrigeren. In hoeverre vindt u het uiten van positieve en negatieve emoties belangrijk binnen uw werk in de klas? Wilt u bij onderstaande twee vragen het antwoord aankruisen dat op u van toepassing is?
Ik vind het uiten van positieve emoties belangrijk voor een effectieve uitoefening van mijn werk. o Helemaal niet belangrijk
o Een beetje belangrijk o Neutraal
o Tamelijk belangrijk o Heel erg belangrijk
Ik vind het uiten van negatieve emoties belangrijk voor een effectieve uitoefening van mijn werk. o Helemaal niet belangrijk
o Een beetje belangrijk o Neutraal
o Tamelijk belangrijk o Heel erg belangrijk
53 Bijlage 8: Digitaal dagboek
54
55
57 Bijlage 9: Tabel 1 gespecificeerd
Tabel 1 gespecificeerd
Beschrijvende gegevens: N, minimum, maximum, gemiddelde, standaarddeviatie en scheefheid
N Minimum Maximum Gemiddelde Stand.dev. Scheefheid Zelden Appraisals 38 1.00 3.00 2.17 0.54 -0.41 OSA 38 1.00 4.00 1.92 0.82 0.91 ODA 38 1.00 4.20 1.88 0.92 1.19 DSA 38 1.00 2.75 1.32 0.40 1.75 DDA 38 1.00 2.25 1.20 0.35 1.72 EC 38 2.17 5.00 4.04 0.69 -0.61 LK-GM-P 38 .00 .17 .00 .03 6.16 LK-GM-R 38 .00 1.00 .22 .27 1.03 LK-I 38 .00 .60 .10 .15 1.60 LK-EO 38 .00 1.00 .24 .26 1.11 LK-GMEO 38 .00 .20 .02 .05 3.25 LK-O 38 .00 .33 .03 .08 2.61 LK-G 38 .00 1.00 .39 .31 0.21 Af en toe Appraisals 38 1.00 3.00 2.13 0.52 -0.16 OSA 38 1.00 3.40 1.82 0.65 0.50 ODA 38 1.00 4.20 1.79 0.78 1.23 DSA 38 1.00 3.33 1.42 0.55 1.96 DDA 38 1.00 2.67 1.26 0.39 1.86 EC 38 2.60 5.00 4.06 0.65 -0.46 LK-GM-P 38 .00 .20 .03 .07 2.29 LK-GM-R 38 .00 .80 .23 .22 0.70 LK-I 38 .00 .40 .06 .10 1.62 LK-EO 38 .00 .67 .16 .20 0.88 LK-GMEO 38 .00 .40 .03 .09 2.90 LK-O 38 .00 .25 .02 .07 2.75 LK-G 38 .00 1.00 .47 .32 0.22
58 Regelmatig Appraisals 38 1.00 2.75 1.91 0.47 -0.18 OSA 38 1.00 3.67 2.08 0.79 0.42 ODA 38 1.00 4.20 2.02 0.99 0.74 DSA 38 1.00 3.25 1.45 0.51 1.92 DDA 38 1.00 3.00 1.33 0.49 1.73 EC 38 2.75 5.00 3.89 0.62 0.05 LK-GM-P 38 .00 .20 .03 .07 1.97 LK-GM-R 38 .00 .60 .25 .21 0.28 LK-I 38 .00 .50 .07 .12 1.71 LK-EO 38 .00 1.00 .20 .22 1.56 LK-GMEO 38 .00 .25 .03 .07 2.32 LK-O 38 .00 .25 .02 .06 3.33 LK-G 38 .00 .80 .40 .28 0.00
Opv. pos. = opvattingen over het uiten van positieve emoties in de klas; Opv. neg. = opvattingen over het uiten van negatieve emoties in de klas; Jaren ervaring = aantal jaren dat de leerkracht voor de klas staat; OSA = ondersteunende surface acting; ODA = ondersteunende deep acting; DSA = disciplinaire surface acting; DDA = disciplinaire deep acting; EC = emotionele consonantie; LK-GM-P = Gedragsmanagement proactief; LK-GM-R = Gedragsmanagement reactief; LK-I = Instructie; LK-EO = Emotionele ondersteuning; LK-GMEO = De combinatie van gedragsmanagement en emotionele ondersteuning; LK-O = Overige; LK-G = Geen.