Interessant is daarin dat de systeembenadering vergeving meer ziet als een proces dan als een keuze.
Hargrave zegt: “Vergeving is het proces waarin liefde en vertrouwen in relaties worden
hersteld”70.Eerst wordt vaak de confrontatie met de daad (vanuit het verleden) aangegaan; vervolgens wordt het onrecht of de schuld toegewezen. Daarna kan vergeving plaatsvinden. (Hargrave, Families and forgiveness, 1994, p. 62).
In dit proces spelen acceptatie, wilbereidheid, maar ook realiteit en commitment mee (Hargrave, Families and forgiveness, 1994, p. 68). Inzicht en begrip, de mogelijkheid tot compensatie geven en vergeving zelf zijn de stappen die Hargrave en Anderson nemen binnen het proces van vergeven (Dillen, 2008). In dit proces speelt dus mee dat er relatie dient te zijn met de persoon en dat de relatie al ten dele goed moet zijn, ten tijde van het proces van vergeving. We zien dat vanuit de systeembenadering het tonen van begrip voor de achtergronden en motieven van de dader als erg helpend wordt ervaren. (Hargrave, Families and forgiveness, 1994, p. 58). Zeer vaak is de dader zelf ook pijn gedaan: 1: we kunnen identificeren met de oorzaken waarom de dader zo doet of zo
geworden is. 2: we kunnen de moeilijkheden rondom verantwoordelijkheid leren kennen ( (Hargrave, Families and forgiveness, 1994, p. 58). Ook Onderwaater benoemt het nut van ontschuldigen: Het
67 Van Leeuwen, de andere wang, pag 166 68
J. Breur, trouw, 2010, vergeving vragen maakt schuldig, 1 Pag. 69
Mulder, trouw, 2011, vergeving is het einddoel, 1 pag 70 Terry Hargrave, forgiving the devil, 2001, pag 7
gaat hier volgens haar ook niet om het wegnemen van de schuld bij iemand, maar om iemands gedrag en achtergrond door te krijgen (Onderwaater, 2009, p. 171). Belangrijk om in dit proces mee te nemen, is zowel de inhoud als het betrekkingsniveau, de emoties en de relatie tot de ander. Ook de intentie speelt mee. (Zee, 2008, p. 45). Uiteindelijk is er een positieve motivatie nodig om te vergeven, wanneer het niet gezien wordt als een opdracht. Dillen zegt hierover: “Exoneratie en vergeving is niet vanzelfsprekend en vloeit voort uit een dieper vertrouwen: vertrouwen dat het zoeken naar een nieuw perspectief op de dader en het aanbieden van vergeving uiteindelijk zinvol is,ondanks het riskante karakter van dit aanbod”71.
Binnen de systeembenadering speelt vertrouwen een zeer grote rol. Pijn is aangedaan en heeft te maken met schaden van vertrouwen. De schuld wordt groter en het vertrouwen kleiner (Hargrave, Families and forgiveness, 1994, p. 14). We kunnen anderen weer vertrouwen door hen en de regels van interactie te begrijpen. Commitment en loyaliteit aan de ander draagt sterk bij aan vergeving. Helemaal religieus geïnitieerd wordt vergeving verbonden met de hoop op een nieuw begin, op erkenning en bevestiging. ( (Ganzevoort, 2003, p. 12). Dat brengt mij ook direct bij de oorsprong of het doel van vergeving. Volf zegt hierover: “We verlangen naar vergeving, omdat we relaties
waarderen en we weten dat relaties niet hersteld kunnen worden zonder vergeving”72. “Liefde en het herstel van vertrouwen is het doel: daarin heeft vergeving een belangrijke plaats”73. Hierin grijpt hij terug op Bubers filosofie: “Je bent alleen door de ander’, d.w.z. je bent altijd afhankelijk van anderen, dus relatieherstel is wezenlijk”74Onderwaater zegt : “Iedere mens heeft behoefte aan
verbondenheid”75.Ter Horst grijpt hierin ook terug op de onderlinge liefde: “Onderlinge liefde is wat een mens werkelijk tot mens maakt: Dit is voorwaarde en basis voor schuld, boete en ook
vergeving”76. Jansen schrijft: “Door berouw en vergeving wordt de relatie veranderd. Mensen kunnen elkaar weer recht in de ogen kijken”77.
Hierin speelt de rol van de dader mee. Volf geeft aan dat de dader moet laten zien dat hij veranderd is (Volf, 2005, p. 155). Breur zegt hierover dat het ook draait om geloofwaardigheid van de
vergevingsvraag van de boosdoener. Daden bij woorden kunnen deze vergroten. (Breur, 2010). Binnen de systeembenadering speelt het machtsdenken hierin een grote rol. Therapeuten als Nagy zijn daarin negatief over vergeving, omdat het slachtoffer een machtspositie heeft. (Schreurs, 2004)(201). Volgens Dillen echter gaat het om een positieve vorm van macht (Dillen, 2008).
Ganzevoort zegt hierover: “Je brengt iemand in rol van dader, je ontslaat iemand als dader. Macht
speelt mee in deze zaken in relatie. Je hebt macht iets in de relatie te veranderen”78.
De systeembenadering heeft dus een grote focus op het herstel in relaties. In het hoofdstuk over verzoening kom ik hierop terug. Wel worden ook de kosten neergezet. Therapeuten als Ganzevoort geven aan dat dit soort processen veel tijd en emotionele bereidheid kosten (Ganzevoort, 2003, p. 39). Vergeving is compleet iets anders dan door de vingers zien. (Ganzevoort, 2003, p. 41).
71
Annemie Dillen, exoneratie, vergeving, verzoening, pag 4 72
MiroslavVolf, onbelast, pag 134 73
RuardGanzevoort, vergeving als opgave, pag 21 74
RuardGanzevoort, vergeving als opgave, pag 63
75 Annelies Onderwaater, de onverbrekelijke band, pag 31 76
Ter Horst in ‘vergeving als opgave’ (Ganzevoort), pag 12 77
Dirk Jan Jansen, Samen op de weg van Jezus, pag 34 78RuardGanzevoort, vergeving als opgave, pag 28
“Uiteindelijk moet je recht doen aan de situatie en haal je de pijn uit de relatie” . De
systeembenadering wil dit zo breed mogelijk bekijken: Zowel de personen als de interactie spelen mee. Zaken vanuit vroegere transacties dienen hierin een plaats gegeven te worden. Ze moeten niet teveel invloed hebben op het heden.”In het proces van vergeving spelen psychologische processen mee, waarin hinderlijke of bevorderlijke persoonlijkheidskenmerken een plaats hebben. We denken hierin ook tot de vermogens tot empathie”80. Ook speelt zelfwaardering mee in het komen tot vergeving. Paul Meyer zegt hierover: “Vergeving heeft vaak te maken met zelfbeeld/ afwijzing. Mensen die niet vergeven hebben vaak een negatief zelfbeeld”81.Chapman erkent dit en zegt: “Mensen met een laag gevoel van eigenwaarde schuiven de schuld snel af naar anderen”82. Zo zien we dat vele zaken met elkaar samenhangen. Leigh de Moss schrijft: “gewonde mensen verwonden dikwijls andere mensen”83“Vaker wel dan niet wordt degene die kwaad is aangedaan zelf een dader in zijn reactie op het onrecht. Als slachtoffer moet je 100 % verantwoordelijkheid nemen voor de 5 % van jouw aandeel, dus zelf ook vergeving vragen”84.
Samenvattend zou je kunnen zeggen dat de systeembenadering bij vergeving kijkt naar de dimensie van de feiten, de dimensie van de psychologie (per persoon), de dimensie van de interactie
(communicatie) en de dimensie van de relationele ethiek (nl. rechtvaardigheid van relaties tussen mensen- dit is de motivatie tot willen veranderen, willen vergeven. (Onderwaater, 2009, p. 35). Een aantal interessante achtergronden vanuit de systeembenadering zijn besproken. Ik zal nu meer concreet ingaan op de praktijk.