experts in deze fase van gedragsverandering, meer werkzaam dan in de groep.
Dan zien we vervolgens dat dit aanleren van vaardigheden wordt ervaren als een begin, of basis, dat de korte periode van
acht sessies in acht weken niet genoeg
is voor het geheel eigen maken van het geleerde. We zien hiervoor bewijs door de discrepantie tussen enerzijds de aangegeven vooruitgang in de omgang met de eigen ADHD valkuilen en anderzijds het nog regelmatig terugvallen in diezelfde valkuilen en de breed gedragen behoefte aan begeleiding of coaching na de ADHD-coaching in de groep. Deze uitkomst wordt bevestigd en komt precies overeen met wat de literatuur en de experts vertellen over dit leerproces, dat er na de fase van het aanleren, zeker voor deze complexe en chronische doelgroep eenlangere periode
nodig is om het geleerde te consolideren of eigen te maken. Hoe lang deze periode dan zou moeten zijn, hoe dit dan vorm zou moeten krijgen is niet onderzocht. In de literatuur doet Sandra Kooij (2009) hier wel enige uitspraken over maar dit is vanuit de klinische ervaring zonder dat dit empirisch is onderbouwd. Ook in het protocol ADHD bij verslaving van het Trimbos-instituut wordt een langdurige ADHD-coaching beargumenteerd zonder dat dit wetenschappelijk is onderzocht. Wel hebben ze uit de klinische ervaring en vanuit het kwalitatieve onderzoek dat heeft plaatsgevonden wel duidelijke aanwijzingen dat er langdurig ADHD-coaching nodig is, gebaseerd op het chronische verloop van beide stoornissen. Dan is er nog de bevestiging vanuit de experts dat ‘langere’ tijd ADHD-coaching nodig is wil het nieuwe gedrag eigen worden gemaakt. Ook hier gaat het om de klinische ervaring, zonder dat duidelijk wordt hoe lang de ADHD-coaching dan precies zou moeten duren. Bij de experts en vanuit het protocol ADHD bij verslaving wordt ook wel iets duidelijker gesproken over de mogelijke vormgeving, welke elementen hier belangrijk in zijn. Zowel binnen de literatuur als door de experts worden verschillende tijdsduren genoemd en dit wijst ook op de klinische ervaring zonder de wetenschappelijke onderbouwing. We kunnen dan de conclusie trekken dat de ADHD-coaching langer dan acht sessies in een groep zou moeten duren als het nieuw aangeleerde gedrag ook eigen gemaakt wil worden. Hoe lang dit dan zou moeten duren is dan nog niet duidelijk en nog niet onderzocht. Dit is wel belangrijk gezien de kosten die een langere begeleiding met zich mee zou brengen.50
Discussie
Stadia gedragsverandering:Om dit belang van het beschreven tekort aan tijd, die nodig is om het geleerde eigen te maken, dus de werkzame factor van een lange(re) periode van ADHD-coaching te benadrukken, wil ik de vergelijking maken met de stadia van gedragsverandering van Prochaska en DiClemente (Prochaska, DiClemente, Norcross, 1992). In de verslavingszorg wordt gewerkt met de stadia van gedragsverandering, de cirkel van Prochaska en Di Clemente. Prochaska en Di Clemente hebben de stadia van gedragsverandering in kaart gebracht, zodat hulpverleners kunnen aansluiten bij het stadiumwaarin de cliënt zich bevindt: de cliënt begeleiden bij het bewust
worden van de problematiek, bij het nemen van beslissingen en in het uitvoeren en volhouden van de ingezette verandering. Dit model van Prochaska en Di Clemente is van toepassing voor alle vormen van gedragsverandering. Er is een sterke overeenkomst met het leerproces van de respondenten uit dit onderzoek en wat de literatuur en de experts hierover melden, dat vertaald kan worden naar deze stadia van gedragsverandering. Alle respondenten beschrijven in hun ervaring dan ook wel enige vooruitgang of verbetering en tegelijk ook de grote moeite of de energie die het kost om dit vol te houden, dat ze toch regelmatig terugvallen in hun oude gedrag. Bij een terugval is er nog 'geen man overboord', van een terugval kan men leren. Terugval in oud gedrag is altijd mogelijk (bij zowel de verslaving als de ADHD) en kan eigenlijk in elke fase
plaatsvinden. Om die reden beschouwen we een terugval als een apart stadium. Het is niet zo dat na terugval iemand weer van voren af aan hoeft te beginnen. De cirkel heeft wat dat betreft een opwaartse beweging (spiraal). De persoon in kwestie kan na een terugval besluiten om een nieuwe poging te wagen en in de fase van de voorbereiding bedenken wat daarvoor nodig is aan coaching. Soms moeten meerdere cirkels worden doorlopen om uiteindelijk het nieuwe gedrag geheel eigen te maken.
De stadia van verandering zijn niet heel strak van elkaar gescheiden, soms lopen ze gedeeltelijk door elkaar heen of overlappen ze elkaar. Men kan zich voorstellen dat er in het voorstadium door mensen al eens is geopperd dat ze mogelijk ADHD hebben (omdat ze b.v. zo druk zijn), waardoor b.v. de uitkomst van de diagnose ADHD niet altijd als een verassing komt. Toch kan er vanaf dat moment een proces van bewustwording en acceptatie gaan plaatsvinden. Dit proces is niet ineens klaar en af, dit is een proces waarbij respondenten aangeven dat ADHD-coaching sterk
bevorderend werkt, maar dat het proces zoals sommigen benoemen jaren kan duren. Ook het aanleren van nieuwe strategieën en het consolideren van dit leerproces overlappen elkaar en kunnen ook weer herhaald worden, doordat er later op andere vlakken weer opnieuw wordt geoefend met nieuwe strategieën, die dan weer opnieuw tijd nodig hebben om voldoende eigen te worden gemaakt. Dit is juist bij ADHD de kern van de problemen die respondenten tegenkomen in het proces van ADHD-coaching. Het consequent blijven toepassen van het geleerde, raakt de kern van ADHD symptomen, ze zijn snel zijn afgeleid, impulsief en hyperactief. We kunnen dan concluderen vanuit de kennis over beide chronische stoornissen, dat voor dit proces van
bewustwording van de problematiek en daarna het proces van het aanleren én consolideren van de vaardigheden na ADHD-coaching in een groep, een langere periode ADHD-coaching nodig is voor deze complexe doelgroep.
51
Model stadia van gedragsverandering Prochaska, DiClemente, Norcross (1992).
De kracht van dit onderzoek: Dit kwalitatief evaluatie onderzoek levert vooral veel informatie op die bestemd en bruikbaar is voor de specifieke praktijk van de ADHD-coaching binnen Amethist Verslavingszorg. De kwalitatieve informatie vanuit de ervaring van de respondenten uit deze doelgroep, is bewust vergeleken met wat er in de literatuur en vanuit eerder onderzoek bekend is. Daarna werd gekeken of vooral vanuit de kennis en wetenschappelijke ervaring van de experts (specifiek op het gebied van ADHD bij verslaving) nog specifieke aanvullingen hierop zijn, voor juist deze specifieke doelgroep van ADHD binnen de verslavingszorg. Als we dan vanuit deze
triangulatie van data ontdekken dat er duidelijk sprake is van convergentie van uitkomsten op het gebied van de werkzame factoren, dan verhoogt dit zeker de betrouwbaarheid van de
kwalitatieve uitkomsten. De kwalitatieve representatieve kwaliteit gaat niet over een getalsmatige afspiegeling, maar probeert een volledig beeld te geven van alle ervaringen, zoals die beschreven kunnen worden door deze doelgroep (Dinklo, 2006). In het onderzoek heeft de onderzoeker waargenomen dat er na ongeveer zes interviews, er een verzadiging van meningen, ervaringen en uitspraken was en dat er geen bijzondere nieuwe ervaringen of uitspraken meer zijn gedaan. Hierdoor gaan we er vanuit dat alle mogelijke ervaringen, meningen en uitspraken zijn gedaan en dat dit onderzoek dus wel iets zegt over de gehele populatie van cliënten met ADHD bij verslaving binnen Amethist (Dinklo, 2006). In die zin benaderen we zoveel als mogelijk, de kwalitatieve
Voorstadium er gaat veel mis door
gedrag, zonder bewustzijn van ADHD Bewustwording en groei acceptatie en inzicht in ADHD door lotgenoten contact en psycho- educatie Motivatie voor aanleren van nieuwe strateginen, nieuw gedrag Consolidatie fase: Herhalen , blijven toepassen van nieuwe strategien en nieuw gedrag Terugval in oud gedrag.