Specifieke gevolgen van seksueel misbruik

Hoewel dit onderzoek de nadruk wil leggen op het spreken over seksueel misbruik en antwoord wil geven op de vraag hoe mensen zover komen, staan we ook kort stil bij de gevolgen van seksueel misbruik. Ten eerste omdat de gevolgen van het misbruik en het spreken erover nauw met elkaar verbonden lijken te zijn. Ten tweede omdat dit de noodzaak van het spreken onderstreept.

Volgens de onderzoekscommissie Deetman (201153; 201354) is het onmogelijk om stellige uitspraken te doen over de relatie tussen seksueel misbruik en psychische symptomen of klachten. Als reden wordt genoemd dat veel psychische klachten vaak door een complex geheel van veel factoren worden beïnvloed. Wel noemt de commissie dat internationaal literatuuronderzoek laat zien dat slachtoffers van seksueel misbruik een veelheid aan klachten rapporteren. Het gaat daarbij onder andere om angst, depressies, zelfmoordgedachten en pogingen, verminderde zelfwaardering, omvermogen tot omgaan met frustratie en psychosomatische klachten. Slachtoffers in de Rooms Katholieke Kerk (RKK) rapporteren dezelfde problemen als die genoemd worden in de literatuur: variërend van medische problemen tot psychische en seksuele problemen en herhaling van het misbruik op latere leeftijd (Deetman, 2013).

In de literatuur over seksueel misbruik worden steeds vergelijkbare problemen beschreven. Door verschillende schrijvers wordt benoemd hoe seksueel misbruik impact heeft op iemands hele leven. Daarbij worden gevolgen op verschillende manieren ingedeeld. Zo zoomt Allender (1995) in op de gevolgen van de ontnomen keuzevrijheid, de prijs van verraad en de gevolgen van ambivalentie55. Borst (2006) onderscheidt lichamelijke en psychische gevolgen bij seksueel misbruik. Bij lichamelijke gevolgen zijn er verschillende gradaties. Bij psychische gevolgen kan men denken aan het

53

Onder leiding van Wim Deetman, oud-minister, oud-voorzitter van de Tweede Kamer en oud-burgemeester werd een onafhankelijk onderzoek uitgevoerd de omvang, de aard en de gevolgen van seksueel misbruik van minderjarigen in de Rooms-Katholieke Kerk. Van meer dan tweeduizend mannen en vrouwen ontving hij persoonlijke, vertrouwelijke en uitgebreide meldingen van seksueel misbruik.Het rapport van dit onderzoek verscheen in 2011.

54

Onder leiding van diezelfde Wim Deetman werd een vervolg onderzoek gestart naar seksueel misbruik van en geweld tegen minderjarige vrouwen binnen de Rooms Katholieke Kerk. Het rapport van dit onderzoek verscheen in 2013

55

Het feit dat misbruik iemand de keuzevrijheid ontneemt, zorgt voor een intens gevoel van machteloosheid. Dit zorgt vervolgens voor twijfel, wanhoop en levenloosheid en dat heeft weer gevolgen voor iemands identiteit (zelfgevoel), voor relaties enzovoort. De prijs van verraad is een uiterst diep wantrouwen en zorgt voor vergelijkbare schade met een ander accent. Ambivalentie kan leiden tot enorme schaamte en diepe zelfverachting (Allender, 1995).

onvermogen om andere mensen te vertrouwen, aan woede, schuldgevoel, angst en een negatief zelfbeeld. Daarnaast noemt ook hij religieuze, relationele en seksuele gevolgen.

Samson (201256) benadrukt hoe de gevolgen van seksueel misbruik in iemands leven zichtbaar kunnen blijven. In de praktijk blijken mensen het gebeurde (al of niet op eigen kracht) echter ook te kunnen verwerken. Het seksueel misbruik krijgt dan een plaats in het leven en domineert niet langer. Deetman (2013) noemt ook dat niet iedereen die seksueel misbruikt is (een veelheid aan) klachten heeft.

Bij het uiteenzetten van de gevolgen van seksueel misbruik rijst de vraag waarin de gevolgen van seksueel misbruik zich onderscheiden van de gevolgen van andere vormen van ander geweld of andere traumatische gebeurtenissen.

In het rapport van Samson (2012) wordt op basis van het model van Finkelhor en Browne uiteengezet waarin seksueel misbruik van kinderen zich onderscheidt van andere vormen van geweld. Er zijn vier zogenaamde traumatogene aspecten die zorgen voor dit onderscheid. Deze traumatogene aspecten zijn: traumatische seksualisering57, verraad58, machteloosheid59 en stigmatisering60.

Het blijft echter zo dat een deel van deze gevolgen ook op kan treden na andere traumatische ervaringen zoals verwaarlozing of fysiek geweld (Samson, 2012)

56

Begin oktober 2012 rapporteerde de commissie-Samson, die door de overheid in de zomer van 2010 was ingesteld om het misbruik onder uit huis geplaatste kinderen sinds 1945 te onderzoeken, hierover in het rapport Omringd door zorg, toch

niet veilig. Tijdens de onderzoeksperiode hadden zich ruim achthonderd slachtoffers bij de commissie gemeld.

57

Met de traumatische seksualisering wordt bedoeld dat de psychoseksuele ontwikkeling verstoord wordt; de seksualiteit van het kind krijgt vorm op een manier die niet past bij het ontwikkelingsniveau van het kind. Dit heeft vervolgens een verstoorde werking op de relaties van het kind. Dat kan zich uiten in ongepast seksueel gedrag, een preoccupatie met betrekking tot seksualiteit, verwarring over eigen seksualiteit en eigen seksuele normen, aversie tegen intimiteit etc. (Samson, 2012)

58

Bij seksueel misbruik voelt het kind zich verraden door de volwassene. Hoe groter daarbij de afhankelijkheid is, hoe harder het aankomt. Dit gevoel van verraden te zijn kan zich ook uitstrekken naar andere volwassenen van wie het kind afhankelijk was en die niet hebben ingegrepen. Het gevoel van verraad kan zich uiten in depressies, overafhankelijkheid, wantrouwen, vijandigheid, isolatie en het claimen van aandacht. Het kan zelfs uitmonden in delinquent gedrag (Samson, 2012)

59

De ervaring van machteloosheid die men opdoet als slachtoffer van seksueel misbruik is ingrijpend; de eigen wil, de eigen verlangens en het gevoel van zelfvertrouwen worden stelselmatig miskend.

Het kind ervaart onmacht in het beschermen van eigen fysieke integriteit. Dit kan zich vervolgens uiten in angst, weinig zelfvertrouwen, depressies, eetstoornissen, slaapstoornissen, agressie. Ook is het mogelijk dat het kind de rollen om gaat keren door zelf iemand seksueel te misbruiken (Samson, 2012).

60

De stigmatisering waar een slachtoffer van seksueel misbruik mee te maken krijgt heeft een grote impact; er ontstaat een negatief zelfbeeld waarin slachtoffers naar zichzelf kijken in termen als slecht en schuldig. Het idee slecht te zijn, of schuldig en het gevoel van schaamte versterkt de neiging om voor anderen geheim te houden wat er is gebeurd. Hierdoor neemt het stigmagevoel toe; het zwijgen versterkt het beeld anders te zijn dan anderen. Stigmatisering kan zich uiten in weinig zelf vertrouwen, een negatief zelfbeeld, een isolement. Het kan ook uitmonden in drugsgebruik of zelfbeschadiging (Samson, 2012).