Dr. E.J. Gumbel, privaatdocent voor statistiek aan de Universiteit te Heidelberg, de schrijver van enkele zeer bekende politieke geschriften (‘Vier Jahre Mord,’ ‘Denkschrift,’ ‘Verschwörer’) werkte verschillende maanden aan het Marx-Engels-Instituut te Moskou en maakte de nagelaten mathematische notities van Marx voor den druk gereed. Zijn indrukken heeft hij in het volgende schematisch samengevat.
L'auteur a tenté d'exposer ici les conditions spécifiques d'existence de la Russie actuelle et il attache le plus haut prix à souligner que les données historiques - particulièrement en ce qui concerne le bas niveau culturel de ce pays - ne permettent pas d'établir une comparaison entre la Russie dans sa structure actuelle et le reste de l'Europe dans son évolution capitaliste et industrielle.
?
Der Autor versucht, die spezifischen Bedingtheiten des jetztigen Russland zu erklären und legt grossen Wert darauf, dass infolge der historischen Begebenheiten, insbesondere des Tiefstandes des kulturellen Niveaus, ein Vergleich Russlands in seiner heutigen Struktur mit dem
kapitalistischen und industriell entwickelten Rest Europas nicht zulässig ist.
?
The author has attempted to interpret the specific conditions of Russia and attaches great importance to the fact that in concequence of the given history which concerns the low level of culture it is unadmissable to compare the actuel Russia with the capitalistic and industrial rest of Europe.
Voor sommige menschen is Dante's ‘Inferno’ slechts een ‘Kindergarten’ in vergelijking met het hedendaagsche Rusland. Aan den anderen kant bestaat de meening, dat de proletarische revolutie alle geestelijke en productieve krachten van het land heeft vrijgemaakt en dientengevolge niets minder is dan de eerste stap op den weg naar het duizendjarig rijk.
De werkelijkheid is, dat Rusland in de oogen van hem, die een objectief waarnemer poogt te zijn, aan geen dezer beide opvattingen beantwoordt. Ook ligt de waarheid niet tusschen deze beide uitersten. Het probleem moet vanuit een geheel anderen gezichtshoek bekeken worden.
Rusland maakt op het oogenblik een crisis door, die de verhoudingen tusschen den staat en de boeren en tusschen het proletariaat en het dorp zeer ingewikkeld maakt. De
toe-59
neming der productie gaat niet snel genoeg om aan de behoeften van het land te voldoen. Het huidige russische probleem kan echter niet beoordeeld worden los van de ontwikkeling der revolutie, die er aan voorafging, noch van het geheele ingewikkelde complex van sovjet-leven en sovjet-politiek. Het is niet mogelijk het vraagstuk, waarmede de Communisten worstelen, te verstaan, zonder een terugblik op en een ontleding van de voornaamste karaktertrekken der russische maatschappij.
Rusland is het land van het onvoltooide, van het potentieele; het land van middeleeuwsche toestanden onder toepassing der electriciteit, met de snelheid van de auto en tegelijkertijd van den ouderwetschen overschoen: kortom een land met honderd en een tegenstellingen. In het middelpunt van onze beschouwingen moet staan het feit, dat de stoffelijke levensvoorwaarden in Rusland totaal verschillend zijn van die in Europa en Amerika. Een hoog ontwikkeld industrieel kapitalisme bestond er niet. Er heerschte het zwarte absolutisme. De economische grondslag van tsaristisch Rusland was niet de industrie, maar de landbouw; het was echter niet de landbouw van West-Europa, en zeker niet het geïndustrialiseerde
boerenbedrijf van Amerika. De lijfeigenschap is in werkelijkheid eerst in onze dagen geëindigd, maar ten koste van de boeren, die een absoluut onvoldoende deel van het land bij deze ‘bevrijding’ kregen. De kunst van lezen en schrijven was hun onbekend. Zij gebruikten een ploeg, maar dat gebruik dateert reeds van het vóór-christelijke tijdvak.
Ook kon de russische bourgeoisie uit den tijd van vóór de revolutie niet vergeleken worden met de bourgeoisie van Europa. Zij was politiek en numeriek vrij
onbeteekenend in overeenstemming met den lagen trap der industrie. Dit waren de oorzaken van de minderwaardige geestelijke ontwikkeling. Zeventig percent der inwoners waren analfabeet.
Het industrialisme, en dientengevolge ook de arbeidersbeweging, waren er veel minder ontwikkeld dan in Europa en Amerika. Maar waar het bestond nam het onmiddellijk een veel geconcentreerder vorm aan. Als gevolg hiervan en ook doordat het geringe aantal werklieden een grooter tegenstelling met hun omgeving vormden, waren zij veel radicaler dan ergens anders.
Om al deze redenen kan het huidige Rusland niet worden vergeleken met het huidige Europa.
Oorlogscommunisme
Eens voor al moet duidelijk worden vastgesteld, dat er geen Communisme heerscht in Rusland en dat het er nooit heeft geheerscht. Maar de Communisten hebben den grooten, ernstigen moed gehad om te pogen het Socialisme onder de meest ongunstige voorwaarden op te bouwen. De verschrikkelijke gevolgen van den oorlog hadden de beperkte nationale industrie vernietigd, evenals de transportmiddelen. De invoer van industrieproducten uit den vreemde, waarvan het land afhankelijk was, had opgehouden. Het mechanisme van den staat was corrupt. Vier jaren van oorlog werden gevolgd door een burgeroorlog in zijn scherpsten vorm. En, last but not least, was de geheele intellectueele middenstand vervuld van vijandigheid tegen het nieuwe revolutionnaire régime.
Het systeem van ‘Militair Communisme’, dat de Bolsjewiki het eerst invoerden, was dan ook niet zoozeer een uitvloeisel van de theoretische doelstellingen der nieuwe regeerende klasse, als wel van de practische omstandigheden, van het absolute tekort aan alles, en van de eischen, die de oorlog stelde. Het
Oorlogs-Socialisme in Duitschland on-socialistisch was. Het waren beide vormen van economisch beheer in een belegerde vesting.
Het Oorlogs-Communisme met de inflatie en den burgeroorlog veroorzaakte een catastrofaal verval, de verlaging van het levenspeil en de vervanging van het geld door primitieve ruilmethodes. Het kon in geen enkel opzicht voldoen aan de economische behoeften. De Communisten zagen dezen volslagen hopeloozen toestand met denzelfden moed onder het oog, dien zij in 1917 hadden getoond. Met het eindigen van den burgeroorlog verviel de economische noodzakelijkheid voor het Oorlogs-Communisme. Het geheele systeem werd
60
door Lenin in een enkelen dag geliquideerd en de Nieuwe Economische Politiek (N.E.P.) werd ingevoerd. Haar materieele inhoud was het herstel van het
winst-principe in alle economische functies, die de staat overgenomen had. Eerst van dien dag af, in Maart 1921, kunnen wij spreken van een waarlijk economisch leven. De loonen verschilden in overeenstemming met de prestatie, de boeren kregen een markt voor hun oogst, de verschillende fabrieken werden verplicht een correcte boekhouding in te voeren. Het particuliere zakenleven werd weer
toegestaan, aan buitenlanders werden concessies aangeboden met het doel kapitaal in het land ingevoerd te krijgen. Uit het moreele en economische moeras verrees het zuivere, schoon plompe mechanisme van den arbeidsstaat met geheel nieuwe ambtenaren.