Sociale gevolgen

Behalve dat mensen ten gevolge van een misdrijf last kunnen hebben van psychische, emo-tionele en lichamelijke problemen, kunnen zich ook problemen op sociaal en gedragsma-tig vlak voordoen. Zoals ook in voorgaande paragrafen schetsen we hier de problemen die de nabestaanden zelf hebben genoemd, waarna we ingaan op de wijze waarop zij daarbij ondersteuning hebben gehad.

Aan de nabestaanden is gevraagd of de gebeurtenis impact heeft gehad op sociaal en gedragsmatig gebied. Daarin kunnen we twee domeinen onderscheiden: gedrag en relatie.

Gedrag

Van de nabestaanden toont een aanzienlijk deel een vorm van vermijdingsgedrag na het misdrijf. Veertig van de 62 nabestaanden geven aan er moeite mee te hebben om naar bui-ten te gaan. Zij blijven het liefst thuis in hun vertrouwde, veilige omgeving. Een veelge-noemd argument voor het mijden van mensen is dat zij bang zijn te worden aangesproken door anderen en geen zin hebben in vragen over het misdrijf. Ook zegt een aantal bang te zijn voor reacties van mensen, zich bekeken te voelen en het gevoel te hebben dat mensen hen ontlopen.

“Ik heb me voor alles afgesloten. Ik heb er geen behoefte meer aan me op te maken en naar buiten te gaan. Boodschappen doen, kost me heel veel moeite. Ik ga bewust vroeg naar de supermarkt als het nog niet druk is, ik kan de drukte niet verdragen.”

In de kern komt het erop neer dat veel nabestaanden sociale contacten – over het alge-meen buiten hun vertrouwde omgeving – afhouden omdat het moeilijk voor hen is om over de gebeurtenis te praten. De emoties zijn nog te hevig. Sommigen vinden een manier om daarmee om te gaan zoals de vader van een vermoorde vrouw: “Ik ben direct na de

begrafe-nis weer aan het werk gegaan. Op het werk kan ik me goed houden, maar thuis stort ik in en huil ik veel.” Het ontwijkende gedrag van veel nabestaanden is een vorm van zelfbescherming.

Ook telefonische contacten en sociale contacten via het internet worden soms afgehouden. Een vrouw die haar zus verloren heeft, vertelt dat ze het niet opbrengt om steeds weer opnieuw het verhaal te moeten vertellen: “In het begin belden heel veel mensen, soms kreeg ik

wel dertig telefoontjes op een dag. Ik moest dan steeds weer vertellen wat er gebeurd is. De men-sen bedoelden het lief, maar ik zat er niet op te wachten.” Een andere nabestaande heeft haar

sociale internetnetwerken Hyves en MSN offline gezet omdat ze niet wil dat mensen haar vragen stellen.

Een andere reden voor het vermijdingsgedrag is dat de nabestaanden soms geconfronteerd worden met uitlatingen van bijvoorbeeld kennissen en buurtgenoten die voor hun gevoel totaal misplaatst zijn. Opmerkingen als: “Gaat het al weer een beetje?” en “Het is toch al een

paar maanden geleden”, schieten in het verkeerde keelgat. Om dergelijke opmerkingen te

vermijden, blijven sommige nabestaanden het liefst binnen.

Wanneer het misdrijf in de woonomgeving van de nabestaanden heeft plaatsgevonden of wanneer de dader of de familie van de dader in de buurt van de nabestaanden woont, is het voor de nabestaanden extra moeilijk om naar buiten te gaan. De moeder van een doodge-schoten jongen vertelt dat ze niet meer naar buiten wil en ook niet durft omdat de dader bij haar in de buurt woont. En een zus van een vermoorde vrouw vertelt: “Ik wil het huis niet

meer uit, omdat de hele familie van de moordenaar van mijn zus in de buurt woont.”

Los van de meeste nabestaanden die een vorm van vermijdingsgedrag vertonen, kunnen anderen er beter mee omgaan. Zo ook een vrouw wier man is vermoord: “Ik woon in een

klein dorp en de mensen zijn heel hartelijk en vriendelijk. Als ik met de hond ga wandelen, klampt iedereen me aan, maar ik ga niet overal op in. Als ze niet begrijpen dat ik niet alle tijd voor ze heb, is dat jammer voor ze.” Een andere vrouw die eveneens haar man heeft verloren, zegt

zichzelf te dwingen om naar buiten te gaan, maar ze ontwijkt wel de plekken waar zij altijd met haar man kwam.

De neiging tot het vermijden van contacten vermindert met het verstrijken van de tijd bij de meesten. De ouders van een vermoord meisje vertellen: “In het eerste half jaar zijn we nergens

naar toe geweest. Dat hebben we nu bewust veranderd, het is zo makkelijk om maar binnen te blijven.” “Ik zat maar binnen en deed niets. Ik was zo bang dat anderen me zouden aankijken en vragen zouden stellen. Het gaat nu steeds beter met me en ik durf wat vaker naar buiten”, vertelt

de dochter van een vermoorde man.

Een aantal nabestaanden geeft in de eerste fase na het misdrijf aan dat de gebeurtenis bij hen een verandering in gedrag heeft veroorzaakt. Zij vertellen nu meer bij de dag te leven en beter te kunnen relativeren. Andere nabestaanden ervaren dat zij anders denken en han-delen dan voorheen. Zoals de vader van een vermoord meisje die zegt heel slordig en onver-schillig te zijn geworden door de gebeurtenis: “Ik stel nu dingen uit, zelfs zaken die acuut

geregeld moeten worden zoals een lekkage. Ik heb gewoon geen zin meer om iets te regelen; vreemd, want zo was ik nooit.” Een dochter van een overleden man bemerkt dat ze heel geprikkeld

is en bijvoorbeeld tegen haar kinderen gaat snauwen als het haar te veel wordt. Of een man die zijn dochter heeft verloren die zegt een heel kort lontje te hebben gekregen sinds het misdrijf.

Verstoorde relaties

De neiging van veel nabestaanden om sociale contacten in de eerste periode af te houden, geldt vaak niet voor hele nauwe sociale relaties. Naaste familie en goede vrienden zijn vaak wel welkom. Een veelgemaakte opmerking daarbij is dat zij alleen mensen wensen te ont-vangen die ze vertrouwen. Een vrouw die alleen is sinds haar man is vermoord, vertelt dat ze het liefste thuis blijft. Er is zelden een dag dat ze alleen is: “Ik waardeer de drukte en vind

heb ik moeite met de drukte.” Een enkele nabestaande heeft geen enkele behoefte aan mensen

om zich heen en is het liefst alleen thuis.

De gebeurtenis kan ook een negatieve impact hebben op de sociale contacten van de nabe-staanden. Bij een beperkt deel van de nabestaanden (6) is de relatie met vrienden en/of familie ten gevolge van het misdrijf verstoord. “De reactie van veel van mijn zogenaamde

vrienden viel erg tegen. Ik heb na de moord nog maar enkele vrienden overgehouden waar ik veel aan heb”, aldus de moeder van een vermoord meisje.

Een vrouw vertelt dat ze door de moord op haar zus al haar vrienden is kwijtgeraakt en dat haar relatie erdoor is stukgelopen. Vooral wanneer de dader afkomstig is uit de relatio-nele sfeer kunnen nabestaanden last hebben van een sociaal stigma. Dit is het geval bij een vrouw wier zoon vermoord is door haar ex-man. Sinds het overlijden van haar zoon heeft ze nog minder contact met haar familie en voelt ze zich niet meer door hen gesteund: “Mijn

eigen familie neemt mij de moord kwalijk. Mijn moeder zegt dat ik mijn ex-man nooit in huis had moeten laten want dan had haar kleinzoon nog geleefd.”

Begeleiding bij sociale problemen

In een derde van de zaken (14) heeft de casemanager een adviserende en ondersteunen-de rol gespeeld op sociaal en gedragsmatig vlak. Wanneer casemanagers signaleren dat er sprake is van vermijdingsgedrag of van verstoorde relaties bij mensen treden zij direct op. Zij proberen de nabestaanden te stimuleren in het leven te blijven staan en activiteiten te ondernemen. Concrete adviezen die de casemanager geeft, zijn dat het belangrijk is dat mensen een frisse neus halen, zich weer buiten onder mensen begeven, de eigen boodschap-pen weer gaan doen, weer gaan werken, et cetera. De opvolging van de adviezen blijven de casemanagers monitoren. Soms neemt een casemanager een actieve rol op zich door de nabestaande letterlijk aan de arm naar buiten te begeleiden of een ontstane ruzie te sussen. Dat laatste deed zich voor bij een moord in de relationele sfeer.

“Na de moord ontstond er een familieruzie. De casemanager heeft onze familie herenigd door met iedereen te praten en voor te stellen weer bij elkaar te komen. Daarmee heeft de casemanager me echt uit een gat getrokken.”

Andere, heel concrete vormen van ondersteuning op sociaal vlak zijn het ervoor zorgen dat de nabestaande niet overstelpt wordt door familie en vrienden door de afspraken te coördi-neren of juist dat een nabestaande niet te veel alleen is. Een vrouw wier zoon is vermoord, vertelt:

“Ik ben het liefst thuis, alleen. De casemanager heeft me aangeraden meer contact met anderen te zoeken en probeert me te overtuigen dat ik daarin echt een stapje moet maken. Ze heeft mijn man geadviseerd vanwege de afleiding weer te gaan werken. Omdat ik dan alleen zou zijn, heeft ze geregeld dat een hele goede vriendin dan bij me is.”

De casemanager geeft tenslotte advies aan de nabestaanden over hoe zij voor zichzelf kun-nen opkomen en hoe te reageren op andere mensen.

De nabestaanden ervaren de ondersteuning en adviezen van de casemanager als heel waar-devol. Over het algemeen is men tevreden en vindt men de hulp van de casemanager een steun in de rug. Geruststelling, het meedenken en de concrete hulp en adviezen worden als zeer prettig ervaren.

Zoals een nabestaande toelicht, is het belangrijk dat de casemanager aanvoelt hoe deze met de nabestaande om moet gaan: “Mij moet je geen opdrachten geven, dat werkt niet. Dat heeft de

casemanager goed aangevoeld en ze weet mij op een goede manier toch zover te krijgen weer wat dingen te gaan ondernemen die ik zonder de casemanager niet of pas veel later zou hebben gedaan.”

Een andere nabestaande vertelt dat de casemanager op een heel respectvolle manier brengt dat ze verder moet in het leven, ze waardeert dat enorm. Sommige nabestaanden zeggen dat niet alle adviezen van de casemanager nieuw voor ze zijn maar dat ze het wel waarderen en er gevolg aangeven.

Buiten de casemanager spelen familie en vrienden vaak ook een belangrijke rol op het soci-ale en gedragsmatige vlak. De zus van een vermoorde vrouw probeert haar moeder door de moeilijke tijd te helpen en begeleidt haar stapje voor stapje in het weer onder de mensen komen.

Bij sommigen komen veel of vaak vrienden of familieleden over de vloer. Het onderscheid tussen haar sociale omgeving en de casemanager wordt door een van de nabestaanden heel duidelijk verwoord: “Ik word heel veel gebeld door familie en vrienden, maar het gaat altijd over

het misdrijf, men wil feiten en informatie. Niemand vraagt echt ‘hoe voel je je?’, dat doet de case-manager wel.”