Service-learning: een ervaringsgerichte onderwijsvorm die inzet op

Service-learning is een ervaringsgerichte onderwijsvorm die studenten de kans geeft om zich maatschappelijk te engageren binnen het kader van hun studie. De student dient de maatschappij door zich concreet in te zetten voor een bepaalde gemeenschap of doelgroep. Door kritische reflectie op hun ervaringen leren studenten op academisch, persoonlijk en sociaal-maatschappelijk vlak.

Op onderwijsvlak draagt deze pedagogie bij tot de brede persoonsvorming van de student, waarbij niet enkel cognitieve vaardigheden, maar ook praktische vaardigheden, zogenaamde en sociale en persoonlijke vorming aan bod komen. Op maatschappelijk vlak wil de pedagogie ook bijdragen tot positieve maatschappelijke verandering, door middel van wederkerige en interactieve samenwerking tussen student en samenleving. Op vlak van onderzoek kan service-learning bijdragen tot onderzoeksresultaten die voortkomen uit de concrete samenwerking met maatschappelijke actoren, en brengt het ook nieuwe (vaak weinig gekende) onderzoeksvragen en – input de universiteit binnen.

De pedagogie van service-learning is relatief nieuw in het Europese onderwijslandschap¹, maar bestaat reeds meer dan 30 jaar in de Verenigde Staten en Latijns-Amerika. Het werd in de vroege jaren 1960 reeds geïntroduceerd in de VS en werd in de jaren 1990 breed verspreid in de VS en Latijns-Amerika. Sindsdien kent het een gestage verspreiding over de wereld. Europa heeft deze onderwijsvorm pas relatief laat opgepikt, met Spanje en Ierland als vroege voorlopers zo’n tien jaar

1 Met uitzondering van Ierland en Spanje, die rond 2008 van start gingen met projecten en nu een stevige verankering van de pedagogie in het onderwijslandschap kennen

geleden.² Er is een hele literatuur rond ontstaan die ons wegwijs kan helpen in het vormgeven van een lokale invulling van de pedagogie.

Wat maakt deze pedagogie zo uniek, en waarom wint ze zo aan belang in de laatste jaren? Service-learning onderscheidt zich van een (traditionele) stage, van burgerschapseducatie en vrijwilligerswerk, doordat het academische studie, praktische ervaring en maatschappelijke dienstverlening integreert binnen de contouren van een vak.

Service-learning versus stage, vrijwilligerswerk en burgerschapseducatie

Service-learning onderscheidt zich van een (traditionele) stage en van vrijwilligerswerk op twee verschillende manieren. Ten eerste is de focus anders. Bij een stage is de primaire doelstelling of focus het leren van de student: die gaat concrete vooraf geleerde competenties in de praktijk uitvoeren en wordt daar op geëvalueerd. Bij vrijwilligerswerk staat de maatschappelijke dienstverlening centraal, en wordt geen expliciete of formele link gemaakt met het curriculum of academisch leren. Service-learning bevindt zich tussenin, gezien het leerproces van de student en de maatschappelijke dienstverlening een gelijkwaardige plaats innemen.

Ten tweede is de primaire begunstigde anders. De primaire begunstigde in een stage is de student zelf, gezien de stage voor haar een realistische leeromgeving biedt om geleerde kennis, vaardigheden en attituden in de praktijk om te zetten. Bij vrijwilligerswerk daarentegen staat de ontvanger van de dienstverlening centraal (ook al hebben vrijwilligers vaak hun persoonlijke doelen). Bij service-learning gaat het om een wederkerigheid tussen student en de maatschappelijke partner. Deze positionering van service-learning tussen stage en vrijwilligerswerk op vlak van focus en primaire begunstigde wordt hieronder geïllustreerd.³

Bij burgerschapseducatie staan sociaal-maatschappelijke kennis, waarden en attituden centraal, al dan niet gelinkt met de wetenschappelijke discipline of het studieprogramma. Burgerschapsed ucatie wordt echter meestal theoretisch aangeboden, zonder dit te koppelen aan een maatschappelijke praktijkervaring. Deze maatschappelijke praktijkervaring is bij service-learning dan weer het vertrekpunt om tot burgerschapsvorming te komen. Het diagram hieronder toont hoe service-learning zich positioneert ten aanzien van stage, vrijwilligerswerk en burgerschapseducatie.

2 Zij waren (vanuit Universitad Autónoma de Madrid en NUI (National University of Ireland) Galway) de trekkers van een eerste Europees project in het kader van Erasmus+: “Europe Engage”.

3 Diagram gebaseerd op A. Furco, “Service-Learning: A Balanced Approach to Experiential Education”, in B.

Taylor and Corporation for National Service (eds.), Expanding Boundaries: Serving and Learning, Washington, DC: Corporation for National Service, 1996, p. 3.

Leerproces

SERVICE-LEARNING

VRIJWILLIGERSWERK STAGE

Focus

Student

Gemeenschap Begunstigde

Dienstverlening

Service-learning bevindt zich op het kruispunt van academische studie, maatschappelijke dienstverlening en praktijkervaring.⁴

Betrokkenen in service-learning

Wat service-learning uniek maakt is de betrokkenheid van verschillende stakeholders en de wederkerigheid die daarbij nagestreefd wordt. De basisbetrokkenen zijn de docent (die het vak vormgeeft, doelen vooropstelt, ...), de student (die het vak volgt en maatschappelijke dienstverlening doet en daaruit leert) en de partner (meestal sociale organisaties waarmee samengewerkt wordt).

Verder zijn ook de academische instelling en de bredere samenleving betrokken. De instelling ondersteunt maatschappijbetrokken onderwijs en onderzoek, en speelt een faciliterende rol hierin.

Omgekeerd sijpelen nieuwe pedagogische inzichten en expertise met ervaringsgericht onderwijs de instelling binnen, en worden nieuwe onderzoeksvragen en prioriteiten zichtbaar. De samenwerking met partners en gemeenschappen maakt het mogelijk om krachten te bundelen, en uitkomsten te genereren voor de bredere samenleving.

4 Diagram gebaseerd op R. G. Bringle, J. A. Hatcher & S. G. Jones (eds.), International Service Learning: Conceptual Frameworks and Research, (IUPUI Series on Service Learning Research 1), Virginia: Stylus Publishing, 2011, p. 4.

Waarom service-learning?

Onderzoek heeft uitgewezen dat service-learning als onderwijsvorm verschillende voordelen oplevert voor studenten en de partners waar ze mee samenwerken, maar ook voor de betrokken docenten en de instelling als geheel. Voor studenten betekent dit onder meer dat ze door service-learning een grondiger begrip van leerinhouden verwerven door de verbinding met de praktijkervaring, dat ze meer inzicht in zichzelf krijgen en in zichzelf in relatie tot anderen (bv.

studiekeuze, eigen waarden, functioneren in een team, communicatievaardigheden, …), leren omgaan met complexe vraagstukken en materie, hun eigen referentiekader kritisch onderzoeken en leren omgaan met diverse sociale realiteiten die vaak niet aanwezig zijn binnen de universiteit.

Voor partners is service-learning interessant om verschillende redenen. Ten eerste staan de noden van de gemeenschap of organisatie die deze vertegenwoordigt centraal. Ten tweede kan samenwerking met de universiteit wetenschappelijke expertise binnenbrengen. Ten derde krijgen organisaties de kans om jongeren bewust en attent te maken voor maatschappelijke problematieken en uitdagingen, en zo invloed uitoefenen op toekomstige generaties. Service-learning laat ook toe om duurzame en interdisciplinaire samenwerkingen tussen partners en de universiteit tot stand te brengen.

Voor docenten biedt deze onderwijsvorm een uitgelezen kans om vorm te geven aan maatschappijbetrokken onderwijs, maar ook om nieuwe vragen en input vanuit het maatschappelijk veld binnen te krijgen en deze om te zetten in nieuwe onderzoeksvragen en –inzichten. Op die manier kan de docent de drie ‘missies’ van de universiteit integreren: onderwijs, onderzoek en dienstverlening. Dit geldt ook voor de instelling als geheel, die door degelijk maatschappelijk betrokken onderwijs zowel studenten kan betrekken en motiveren, haar docenten ondersteunt in het uitbouwen van goed onderwijs, en haar banden met de samenleving kan aanhalen in een context van wederkerigheid.