Beantwoording onderzoeksvragen
8 ROUTEKAART ENERGIEOPSLAG 2030 1 Doel actieplan
Door de verdere groei van duurzame energie groeit de behoefte aan flexibiliteit. Deze behoefte kan onder andere door energieopslag vervuld worden. Uit de analyses in dit rapport is naar voren gekomen dat opslag een technologisch voordeel heeft ten opzichte van de alternatieven demand response, back- up centrales en interconnectie, en dan met name voor diensten met een typische tijdschalen van zeer kort en enkele dagen en diensten waarbij het locatieaspect van belang is.Voor het leveren van diensten voor de primaire reserve markt wordt onder huidige omstandigheden reeds een positieve business case verwacht. In een aantal landen om ons heen wordt daarnaast reeds geïnvesteerd in en
geëxperimenteerd met opslag. Dit onderzoek laat zien dat opslag in de toekomst een belangrijke bron van flexibiliteit kan zijn om de integratie van duurzame energie te bevorderen, maar dat voor de meeste diensten de kosten van energieopslag in de komende jaren te hoog zijn voor om een positieve business case te behalen.
Figuur 8.1 – Acties uit de routekaart zijn nodig om het doel in 2030 te bereiken
Twee typen activiteiten zijn nodig om de potentiële bijdrage van opslagtechnologieën te realiseren: - Het stimuleren en ondersteunen van onderzoek en ontwikkeling;
- Het weghalen van belemmeringen in wetgeving, het marktmodel en de regulering.
Uit onze analyse komt naar voren dat opslagtechnologieën economisch het eerst interessant zullen worden voor diensten op korte tijdschalen, van minuten (frequentieregeling) tot meerdere dagen. Door niet specifiek een technologie te ondersteunen, maar bovengenoemde twee acties toe te spitsen op deze meest kansrijke diensten is sprake van een robuust actieplan. Als nieuwe technologieën of diensten worden ontwikkeld die passen binnen deze kaders, kunnen ze goed ondersteund worden door dit actieplan. Ook bestaande systemen die verdere ontwikkeling nodig hebben of juist gedemonstreerd kunnen worden, passen hierbij.
8.2 Acties
Wij adviseren de volgende zeven acties om te helpen om de ontwikkeling de geselecteerde opslagdiensten een stap dichterbij te brengen.
1 Technologieontwikkeling (R&D) voor opslag technologieën en softwaretools
Er is nog veel ontwikkeling mogelijk op het gebied van energieopslagtechnieken. Ontwikkelingen die ervoor zorgen dat de kosten van energieopslagsystemen verlaagd worden, zouden daarom moeten worden gestimuleerd. Dit geldt met name voor technologieën die geschikt zijn voor energiemanagement achter de meter en de reservemarkt, omdat hier het eerst commerciële toepassingen van energieopslag kunnen worden verwacht. Uit de analyse blijkt dat vliegwielen, batterijen (met name Li-ion) en CAES interessante opslagtechnieken zijn die reeds commercieel beschikbaar zijn. De overheid zou R&D voor deze technologieën moeten ondersteunen om deze technologieën verder te ontwikkelen en naar het gewenste prijsniveau te krijgen.
Anderzijds kan ook het stimuleren van meer fundamenteel onderzoek aan technologieën die nu nog in een veel eerder stadium van ontwikkeling zijn juist een grote kans bieden. Daarbij zou de focus vooral gericht moeten zijn op die technologieën die de beste technische karakteristieken hebben om met de belangrijkste uitdagingen van duurzame energie om te gaan. De analyses in dit rapport tonen aan dat technologieën met een zeer grote energie-inhoud die energie voor lange tijd op kunnen slaan hierin kansrijk zijn. Dergelijk fundamenteel onderzoek zou zich dan op de volgende aspecten kunnen richten: het verlagen van de kapitaalkosten per energie-inhoud, het beperken van stationaire verliezen en het verhogen van de round-trip efficiëntie. Met deze nieuwe technologieën heeft Nederland de kans een unieke kennispositie op te bouwen.
Omdat er wereldwijd al veel gebeurt op het gebied van onderzoek aan de technische aspecten van energieopslag, zal Nederland zich ook moeten richten op de toepassing ervan in het energiesysteem. Hierbij kan gedacht worden aan de ontwikkeling van
energiemanagementsystemen die bijvoorbeeld verschillende diensten voor één opslagsysteem combineren. Dit is een ontwikkeling die veel kansen biedt voor Nederland en waar nog veel R&D voor nodig is. Dergelijke systemen zijn daarnaast ook toepasbaar voor het inzetten van demand reponse, zodat deze kennis ook bij het uitblijven van een grote rol van opslag relevant blijft.
2 Ontwikkelen nieuwe businessmodellen en -diensten
Naast technologieontwikkeling is ook R&D nodig naar innovatieve concepten om opslag goed in te zetten. Hierbij kan gedacht worden aan de combinatie van verschillende diensten voor één opslagsysteem en ‘second life’ toepassingen van EV batterijen. Nederlandse partijen zijn sterk op het gebied van systeemintegratie. Ook als technologieontwikkeling niet binnen Nederland
plaatsvindt, kan Nederland een belangrijke rol spelen bij het ontwikkelen van nieuwe businessmodellen en diensten die kunnen worden aangeboden met energieopslagsystemen, mogelijk in combinatie met bijvoorbeeld demand response. Ook het modelleren van deze combinaties is een uitdaging die hieronder valt. Omdat deze ontwikkeling nu nog in de kinderschoenen staat, zal onderzoek zich moeten richten op de ontwikkeling van deze businessmodellen en diensten (denk aan aggregator modellen), de impact hiervan op de business case en ook op de opslagsystemen zelf en de energiemanagementsystemen die
hiervoor nodig zijn. De doelstelling van dergelijke businessmodellen moet zijn: het verhogen van de opbrengsten van energieopslagsystemen, het verlagen van de risico’s voor investeerders, en het verduidelijken van financieringsstromen die gepaard gaan met investeringen in
energieopslagsystemen. De Nederlandse overheid zou initiatieven op dit gebied moeten
ondersteunen om hiermee de Nederlandse economie op dit punt te laten groeien. Dit kan zijn in de vorm van stimuleringsregelingen voor dergelijke businessmodellen, participaties (mogelijk in de vorm van Green Deals) en het stimuleren van onderzoek om dergelijke businessmodellen vorm te geven. Dit kan leiden tot een grote toepassing van opslag in Nederland, maar ook van export van deze diensten naar het buitenland.
3 Evalueren waar flexibiliteit beter ingepast kan worden in Nederlands marktmodel en regulering Het Nederlandse marktmodel en de regelgeving zijn mogelijk nog niet voldoende ingericht op het gebruik van nieuwe bronnen van flexibiliteit, zoals demand response of opslag. Door, waar mogelijk en noodzakelijk, het marktmodel en de regulering aan te passen, kan opslag op een aantrekkelijker manier worden toegepast, bijvoorbeeld omdat het dan eenvoudiger mogelijk is om flexibiliteit te verhandelen. Ook prijsprikkels van netbeheerders of opwekkers aan
eindgebruikers kunnen helpen om opslag aantrekkelijker te maken. De inrichting van de elektriciteitssector is echter een complex geheel, wat bovendien steeds meer om Europese coördinatie of integratie vraagt. Nader onderzoek over de precieze vormgeving van de veranderingen wordt daarom aanbevolen.
4 Wegnemen belemmeringen in Nederlandse wetgeving en subsidieregelingen
De Nederlandse overheid moet evalueren hoe huidige wetten en subsidieregelingen aanpast kunnen worden zodat ze niet langer onnodig belemmerend zijn voor de toepassing van energieopslag. Er zijn verschillende wetten die de mogelijkheden en de voordelen van opslag beperken. Een bekend voorbeeld hiervan is de salderingswet. Het verdient de aanbeveling deze wet aan te passen, zodanig dat het de inpassing van hernieuwbare bronnen op een economisch efficiënte wijze faciliteert. Dit is bijvoorbeeld mogelijk door prijzen in te voeren die zowel tijdsafhankelijk als locatieafhankelijk zijn. Ook de prijs die eindgebruikers krijgen voor
elektriciteit die terug geleverd wordt, zou dan tijd- en locatieafhankelijk moeten zijn. Hiermee wordt ervoor gezorgd dat de financiële prikkels voor opslagsystemen bij eindgebruikers beter in lijn komen te liggen met de doelstellingen voor het het totale systeem. Er bestaat echter wel een risico dat verschillen in belasting van ingekochte en teruggeleverde stroom deze prikkels
vertekenen.
Ook werd de ontwikkeling van energieopslagtechnologien in de afgelopen jaren vaak uitgesloten van subsidie omdat opslag werd gezien als “import-technologie”, waarvoor geen eigen R&D in Nederland nodig is. De overheid zal bij nieuwe wetgeving en subsidieregelingen moeten bedenken wat de impact is van deze verandering op de toepassing van opslag.
5 Stimuleren van de samenwerking van stakeholders
Omdat een goede inzet van opslag in Nederland een samenwerking van verschillende partijen vereist, is het belangrijk dat deze partijen ervaring krijgen om met elkaar samen te werken. Zeker als verschillende diensten gecombineerd worden, zal moeten worden afgesproken hoe de kosten en inkomsten worden verdeeld. Het is daarom goed om pilots op te zetten waarbij niet alleen de technologie wordt getest, maar waarbij vooral ook deze nieuwe businessmodellen worden toegepast. Op het moment dat opslag economisch aantrekkelijk lijkt te gaan worden of om andere redenen door marktpartijen ingevoerd gaat worden, raden wij aan dat de overheid het tot stand komen van dergelijke samenwerkingen ondersteunt en test in pilots. Belangrijk hierbij is bijvoorbeeld dat de kosten en baten van opslag bij verschillende stakeholders liggen en dat er wordt afgesproken hoe deze worden verdeeld en verrekend.
Het wordt aangeraden deze actie over het algemeen pas in te zetten op het moment dat aan de ene kant de kosten van energieopslagtechnologieen voldoende zijn gedaald en anderzijds de baten voldoende zijn gestegen.
6 Standaardisatie stimuleren
Tenslotte zal standaardisatie nodig zijn voor de grootschalige toepassing van opslagsystemen. De overheid zal initiatieven daartoe moeten ondersteunen en ook bij alle systemen die zijn ondersteund eisen, dat de systemen die worden toegepast voldoen aan deze standaard.
8.3 Planning van de activiteiten
Onderstaand figuur geeft de timing van de activiteiten schematisch weer. Hierin is te zien dat op de korte termijn vooral moet worden ingezet op R&D om kosten te verlagen en nieuwe business modellen te stimuleren. Dit is nodig om de ontwikkeling in gang te brengen en aan te laten sluiten bij de
toepassingen die op de langere termijn worden gezien.
Op de middellange termijn zijn acties nodig om de wetgeving en regulering aan te passen en om barrières weg te nemen. Dit zijn dus de acties die nodig zijn om de juiste randvoorwaarden te scheppen voor energieopslag.
Op de langere termijn zijn vervolgens nog acties nodig die grootschalige toepassing mogelijk maken, dit zijn met name het stimuleren van samenwerking en standaardisatie.
Figuur 8.2 Acties die grootschalige toepassing mogelijk maken
Beantwoording onderzoeksvragen
Resultaten hoofdstuk 8: Overzicht van benodigde acties voor energietransitie tot 2030 met outlook naar 2050 per scenario inclusief overzicht van bijbehorende betrokken partijen en tijdsplaatje
Speciale aandacht voor beleidsmaatregelen die nodig zijn voor deze energietransitie
Antwoord op de onderzoeks
vragen: 6a. Is een (financieel) ondersteuningsmechanisme (zoals SDE+) nodig om deze oplossingen op tijd te kunnen implementeren? 6b. Hoe zou een mechanisme er uit moeten zien?
7c. Hoe zit de roadmap eruit voor het realiseren van de gewenste energie opslagsystemen in Nederland?