Met behulp van de Actor-Network Theory konden de volgende aspecten duidelijk worden gemaakt:
Actanten: Volgens de ANT zijn actanten functioneel leeg totdat zij door andere actoren/netwerken benaderd en tot handelen aangezet worden. Pas op dat moment krijgen ze hun specifieke vorm, die dus elke keer weer anders kan zijn. Dit kon bijzonder duidelijk gemaakt worden met het voorbeeld van de scenarioschrijver zelf. Een scenarioschrijver hoeft voor een andere scenarioschrijver helemaal geen betekenis te hebben. Ze kunnen wel binnen hetzelfde netwerk aanwezig zijn, zonder echter met elkaar in een directe verbinding te staan. In dit geval blijven de twee scenarioschrijvers gewoon actanten voor elkaar binnen hetzelfde netwerk. In sommige gevallen kunnen scenarioschrijvers echter een verbinding met elkaar aan gaan die verschillende gevolgen met zich mee kan brengen. Een scenarioschrijver kan voor de andere scenarioschrijver een adviserende rol krijgen, een concurrerende en/of een verplichtende rol. De transformaties en transmutaties die kunnen ontstaan zijn sterk afhankelijk van de vorm die de scenarioschrijver aanneemt. In alle drie gevallen kan het daarbij theoretisch om één en dezelfde scenarioschrijver gaan. De vorm van een scenarioschrijver is dus sterk afhankelijk van de actor/netwerk die hem of haar benaderd.
81
Actoren: Binnen de ANT worden actoren ook altijd gezien als netwerken. Ze kunnen daarom ook wel actor-netwerken genoemd worden. Een actor is an sich namelijk niet in staat om zelfstandig te handelen. Pas door verbindingen aan te gaan met andere actoren heeft een actor-netwerk de kracht om actief te worden. Daarbij geldt: hoe meer verbindingen een actor-netwerk heeft, hoe krachtiger het is. Goed voorbeeld hiervan is de producent als actor die binnen het hele filmbestel de meest krachtige rol blijkt te hebben. Niet alleen weet hij met auteursrechten en geld om te gaan, hij heeft ook verbindingen met dramaturgen, regisseurs, castingbureaus, distributeurs, technische crew leden enz. De hoeveelheid verbindingen de hij heeft zorgen ervoor dat hij de leidinggevende functie vervult binnen het filmproductieproces. Als tegenvoorbeeld kan de scenarioschrijver weer genoemd worden. Een scenarioschrijver hoeft van nature uit niet veel verbindingen aan te gaan met andere actoren binnen het filmproductienetwerk. Om een scenario te kunnen schrijven heeft een
scenarioschrijver vooral zichzelf nodig, een computer, inspiratie, en daarnaast geld om te overleven. Aangezien een scenarioschrijver binnen het huidige filmbestel, afgezien van de vrijplaatsregelingen, niet eens instaat is om zelf geld aan te vragen bij de fondsen, moet de scenarioschrijver een
verbinding aangaan met de producent. Meer verbindingen zijn voor het schrijven van een scenario niet nodig. Hieruit kan verklaard worden waarom de machtspositie van een scenarioschrijver marginaal is.
Verplichte passages: Zoals aangegeven in het glossary zijn verplichte passages locaties die o.a. kunnen profiteren van het feit dat ze verplichte passages zijn.235 Uit de analyse blijkt dat bijvoorbeeld de producent, waarschijnlijk de meest belangrijke verplichte passage binnen het scenario-netwerk, uiteraard profiteert van zijn functie. Een scenarioschrijver is eigenlijk altijd verplicht om zich aan een producent te binden als hij wil dat het scenario uiteindelijk ook uitgewerkt wordt tot een film. Door de kennis en expertise van de producent, maar ook door het enorme netwerk dat de producent geniet, is hij diegene die het laatste woord heeft, over welke uitspraak dan ook.
Daarnaast zijn er natuurlijk nog andere verplichte passages, zoals bijvoorbeeld de eisen van een dramaturg, het zich moeten conformeren aan kijkcijfers of het moeten betrekken van een tweede schrijver. In deze gevallen worden op zich functioneel lege actanten tot actieve actoren en zelfs verplichte passages benoemd, die als voorwaarden gehanteerd worden om het scenario verder gefinancierd te krijgen. Het zijn dan ook niet de verplichte passages zelf die voornamelijk van deze verbinding profiteren maar in eerste instantie diegene die ervoor zorgt dat deze actanten tot
verplichte passages worden gemaakt (in de meeste gevallen door producent of omroep).
Translaties en transmutaties: Zodra twee (of meer) actoren een verbinding met elkaar aangaan vinden er translaties en transmutaties plaats. Er ontstaat ruis, de oorspronkelijke informatie verandert. In het beste geval gaat het hierbij om translaties en transmutaties waar alle betrokken actoren achterstaan
82
en er misschien zelfs een voordeel uithalen, zoals in het voorbeeld met de actoren Nanouk Leopold en Stienette Biskopper duidelijk werd. In het ergste geval zijn de transmutaties zo groot, dat de scenarioschrijver niet meer achter de oorspronkelijke informatie staat, zoals in het voorbeeld van Alma Popeyus duidelijk werd, die haar naam al vaak van projecten weer heeft afgehaald omdat ze haar scenario niet meer in de film kon herkennen.
De gebruikte theoretische aspecten van de ANT, namelijk de verschillende punten, actanten, actoren, verplichte passages, transformaties en transmutaties, konden heel toepasselijk onderbouwd worden met behulp van uitspraken uit de gehouden interviews. De onderlinge relaties binnen het scenarionetwerk konden op die manier goed worden uitgelicht. Het werd duidelijk waarom deze relaties vaak zo problematisch zijn: aangezien scenarioschrijvers maar heel weinig verbindingen met andere actoren binnen het filmnetwerk aan hoeven te gaan, is hun netwerk buitengewoon klein in verhouding met andere belangrijke actoren binnenin dat filmnetwerk. De slechte machtspositie die vrijwel alle geïnterviewde scenarioschrijvers beschreven is daardoor eenvoudig te verklaren. Daarnaast werd ook getoond welke impact de verschillende translaties en transmutaties kunnen hebben voor zowel scenarioschrijver alsook scenario bij het doorkruisen van een verplichte passage of het verbinden van twee of meer actoren: in sommige gevallen kunnen de
scenarioschrijvers van deze transformaties en transmutaties profiteren maarin de meeste gevallen lijken de transformaties en transmutaties echter een beperking in hun artistieke vrijheid te zijn.
De auteurs van de ANT benadrukken steeds hoe belangrijk de constante beweging is binnen een netwerk, dat een netwerk ophoudt te bestaan als er geen nieuwe verbindingen worden gemaakt en oude verbindingen gebroken worden. Volgens de ANT zijn transformaties en transmutaties dus cruciaal voor het voortbestaan van een netwerk. Op basis van de gehouden interviews lijkt het echter zo te zijn dat niet alle actor-netwerken zich even goed vernieuwen en daardoor ook de machtsverhoudingen niet evenwichtig verdeeld zijn. Zo lijkt bijvoorbeeld de producent een veel dominantere positie binnen een netwerk in te nemen dan de
scenarioschrijver. Het zou zelfs gesteld kunnen worden dat er vaak een grote afhankelijkheid bestaat van scenarioschrijvers ten opzichte van producenten. Aangezien ik echter voornamelijk naar de verbindingen rondom scenarioschrijvers onderzoek heb gedaan, is het niet mogelijk om concrete uitspraken te maken over het verbindingsgedrag van de andere actoren. Het is echter wel duidelijk geworden dat de actuele situatie niet naar tevredenheid is voor de scenarioschrijvers. In plaats van een constante vernieuwing van verbindingen lijkt het veel meer zo te zijn dat veel scenarioschrijvers stagneren in hun positie. Natuurlijk kunnen ze oude verbindingen doorbreken en bijvoorbeeld met een nieuwe producent in zee gaan. Dit verandert echter niets aan hun algemene positie binnen het filmnetwerk. In tegendeel: scenarioschrijvers lijken vaak zelfs uit het filmbestel te moeten stappen om wel hun artistieke vrijheid te kunnen nemen. Een herstructurering van de machtsverhoudingen, wat binnen Bourdieu's veldtheorie gebeurd via een plotselinge revolutie tussen de heterodoxe en de orthodoxe groep, geschiet binnen de ANT doorgaans en geleidelijk en vooral met elke nieuwe of gebroken verbinding. De theorie volgend is het voor de hand liggend hoe scenarioschrijver tot een
83
betere positie binnen hun netwerk zouden moeten kunnen komen. Daarover meer in het nu volgende gedeelte.
84
5 Reflectie, conclusie en aanbevelingen
Voordat er een antwoord geformuleerd kan worden op de onderzoeksvraag van deze scriptie zullen allereerst de gebruikte methode (5.1) en de uitgekozen theorieën (5.2) kritisch besproken worden. In hoeverre was de gekozen methode geschikt om dit onderzoeksveld te bestuderen? En in hoeverre konden de verschillende aspecten uit de gekozen theorieën eraan bijdragen om uiteindelijk heldere antwoorden te kunnen geven op mijn onderzoeksvraag? Allereest zal ik hier een antwoord op formuleren. Aansluitend zal er in paragraaf 5.3 eindelijk een antwoord volgen op de vraag:
Welke positie heeft de scenarioschrijver in het Nederlandse film en televisie bestel? Vervolgens zullen enkele uitspraken gemaakt worden die ter verbetering van de positie van
scenarioschrijvers in het Nederlandse film en televisie bestel zouden kunnen dienen (5.4).