4.2
Aanbeveling
Een trend binnen Het Nieuwe Werken is om thuis te werken. Dit onderzoek gaat alleen over het energiegebruik wat verbonden is aan het kantoorgebouw. Om te kijken wat daadwerkelijk de invloed is van Het Nieuwe Werken op het energiegebruik, zal er ook gekeken kunnen worden naar de invloed van Het Nieuwe Werken op het energiegebruik van huishoudens.
In dit onderzoek wordt specifiek gekeken naar het energiegebruik van het werkplekkengedeelte van het kantoor. Wanneer Het Nieuwe Werken geïmplementeerd wordt zal de verhouding tussen werkplekken en samenwerkingsruimten veranderen. De verwachting is dat het energiegebruik van deze samenwerkingsruimten lager zullen liggen; deze ruimten zijn minder bezet en er zal minder apparatuur aanwezig zijn.
De bezetting van werkplekken en de oppervlakte per werkplek zijn gebaseerd op literatuuronderzoek. Mochten deze waarden niet waarheidsgetrouw zijn, is het grootste deel van het onderzoek nog wel relevant, aangezien de trend in het energiegebruik hetzelfde blijft.
Er kan nog verder onderzoek gedaan worden naar het energiegebruik wanneer er vanuit gegaan wordt dat het kantoor kleiner wordt. Bedrijven die kantoren huren, zullen geïnteresseerd zijn in zulk een onderzoek, aangezien de huur vaak per vierkante meter verrekend wordt. Na een aantal aanpassingen kan dit onderzoek gedaan worden met hetzelfde berekeningsmodel, mits er een aantal onderdelen wijzigen. Zo zal de gebouwschil gekoppeld moeten worden aan de oppervlakte, om zo de gevolgen van het transmissieverlies en de warmtewinst door zoninstraling mee te nemen in de berekening.
De resultaten zouden nauwkeuriger zijn wanneer er specifieker gekeken wordt naar de thermische massa. Als dit in het model verwerkt wordt kan er inzichtelijk gemaakt worden wat voor invloed Het Nieuwe Werken heeft op het thermisch comfort en het vermogen van installaties. Om de resultaten nauwkeuriger te maken en gedetailleerder inzicht te geven in het temperatuurverloop van het kantoor had er gekozen moeten worden voor een andere simulatiemethode, of een combinatie van verschillende simulatiemethoden. Dit vergt echter meer tijd dan voor dit onderzoek beschikbaar was.
Er kan nog onderzoek gedaan worden naar de gevolgen voor het thermisch comfort en installaties voor Het Nieuwe Werken. Er kan onderzocht worden welke aanpassingen er aan installaties gedaan moeten worden. Dit kan resulteren in installatieconcepten. Zulk een onderzoek kan aantonen in hoeverre gebouwinstallaties moeten veranderen om Het Nieuwe Werken te implementeren.
Literatuur
Agentschap NL. (2010, December 7). EPBD / Energielabel. Opgeroepen op Mei 17, 2013, van Agentschap NL: http://www.agentschapnl.nl/programmas-regelingen/epbd-energielabel
Agentschap NL. (2013, April 25). Convenanttekst Meerjarenafspraak Energie-efficiency 2001 – 2020 (MJA3). Opgeroepen op Mei 2, 2013, van Agentschap NL: http://www.agentschapnl.nl/content/convenanttekst- meerjarenafspraak-energie-efficiency-2001-%E2%80%93-2020-mja3
Bak, R. (2012). Kantoren in cijfers 2011 Statistiek van de Nederlandse kantorenmarkt. Nieuwegein: NVM Business. Opgeroepen op Mei 19, 2013
Bijl, D. (2010). Aan de slag met Het Nieuwe Werken. Zeewolde: Par CC.
Bink Software. (2013). Energie Suite. Opgeroepen op Mei 27, 2013, van Bink Software: http://www.binksoftware.nl/nl/modules/epbd-suite
Brunia, S. (2009). Hoe wordt uw werkomgeving gebruikt? Opgeroepen op Mei 7, 2013, van Center for People and Buildings (CfPB): http://www.cfpb.nl/fileadmin/cfpb/images/onderzoek/Wodi/20090923_- _Voorbeeldrapportage_bezettingsgraadmeting.pdf
Buildings Performance Institute Europe (BPIE). (2011). Europe’s buildings under the microscope. Brussel: Buildings Performance Institute Europe (BPIE).
Center for People and Buildings (CfPB). (2012, september 27). Bezettingsgraad in flexibele werkplekconcepten zo hoog als verwacht? Opgehaald van Center for People and Buildings: http://www.cfpb.nl/nieuws/bericht/article/bezettingsgraad-in-flexibele-werkplekconcepten-zo-hoog-als- verwacht-1/?tx_ttnews%5BbackPid%5D=187&cHash=9f10089385
Connolly, D. (2009). TRNSYS. Opgeroepen op Mei 28, 2013, van David Connolly Assistant professor Aalborg University: http://www.dconnolly.net/research/planning/tools/trnsys.html
de Vries, N., & van den Besselaar, R. (2013). Alles flex, is dat een mismatch? Zoetermeer.
Dros, D. (2010). 9 tips om de werkvloer te activeren. In P. van den Hout, Het Nieuwe Werken; Een inspirerende bundeling van theorie en praktijk, tips en ervaringen, kansen en bedreigingen (pp. 13-19). Amsterdam: WEKA Uitgeverij BV.
Egmond, H. v. (2010). Het Nieuwe Werken Van visie naar praktijk. Alphen aan den Rijn: Kluwer.
EPRI. (2012, Juni 21). EPRI Calculates Annual Cost of Charging an iPad at $1.36. Opgeroepen op Juni 5, 2013, van EPRI | Electric Power Research Institute: http://www.epri.com/Press-Releases/Pages/EPRI-Calculates- Annual-Cost-of-Charging-an-iPad-at-$1-36.aspx
Gartner. (2009, Juni 24). Cloud Computing. Opgeroepen op April 16, 2013, van Gartner.: http://www.gartner.com/it- glossary/cloud-computing/
Hoes, P., Hensen, J., Loomans, M., de Vries, B., & Bourgeois, D. (2009). User behavior in whole building simulation. Energy and Buildings(Vol. 41), 295-302.
Hogeschool Rotterdam. (2013, Januari). BOUNGG01C: Natuurlijk goed gebouwd (2012-2013) Dictaat Hoofdstuk 4
Energie. Opgeroepen op April 2013, 29, van N@tschool:
http://natschool.hro.nl/Xprog/xstart.htm?xapp=SchoolConfig.xml&auth=Aselect
Hout, P. v. (2010). Het Nieuwe Werken. Amsterdam: WEKA Uitgeverij BV.
IES. (2013). VE-Pro. Opgeroepen op Mei 27, 2013, van IES | Integrated Environmental Solutions: http://www.iesve.com/software/ve-pro
ING Economisch bureau. (2011, Oktober 10). Het Nieuwe Werken neemt kantoororganisaties op de schop. Amsterdam: ING.
JCI Knokke-Heist. (2013). De energiebalans in een gebouw . Opgehaald van JCI Knokke-Heist: http://www.jcikh.be/energiebalans
Jones Lang LaSalle. (2012, Februari). OSCAR 2012. Opgehaald van Jones Lang LaSalle: http://www.joneslanglasalle.nl/ResearchLevel1/JLL_OSCAR_2012.pdf
Jones Lang LaSalle. (2013, April 25). OSCAR 2013. Opgeroepen op Mei 6, 2013, van Jones Lang LaSalle: http://www.joneslanglasalle.nl/Netherlands/nl-
nl/Pages/ResearchDetails.aspx?TopicName=National%20Research&ItemID=11179&ResearchTitle=OSCAR %202013
Judith Everink, L. H. (2012). Benchmark Het Nieuwe Werken (HNW)/ Mobiliteitsgerelateerde arbeidsvoorwaarden 2011/2012. Den Haag: AWVN.
Meijer Energie & Milieumanagement B.V. (2008). Energieverbruik per functie, 2008. Agentschap NL.
Microsoft. (2013). Technologie. Opgeroepen op Mei 7, 2013, van Microsoft | Het Nieuwe Werken: http://www.microsoft.com/netherlands/het-nieuwe-werken/wat-is-het-nieuwe-werken/het-nieuwe- werken-en-energie-besparen/algemeen/technologie.aspx
Microsoft. (2013). Van kantoor naar ontmoetingsplaats. Opgeroepen op April 29, 2013, van Microsoft | Het Nieuwe Werken: http://www.microsoft.com/netherlands/het-nieuwe-werken/wat-is-het-nieuwe-werken/de- werkomgeving/activiteitgebaseerd-werken/van-kantoor-naar-ontmoetingsplaats.aspx
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. (2012, Juni 28). Meer met minder - convenant Energiebesparing bestaande woningen en gebouwen. Opgeroepen op April 24, 2013, van Rijksoverheid:
http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/convenanten/2012/06/28/convenant- energiebesparing-bestaande-woningen-en-gebouwen.html
Mooij, M. (2009). Ruimte voor het nieuwe werken. Alphen aan den Rijn: Kluwer.
MVO Nederland. (2012, December 11). Het Nieuwe Werken. Opgehaald van MVO Nederland: http://www.mvonederland.nl/het-nieuwe-werken
NEN. (1999). NPR CR 1752: Ventilation for buildings; Design criteria for the indoor environment. Delft: NEN.
Normcommissie 351 074 "Klimaatbeheersing in gebouwen". (2008). NEN 5060 Hygrothermische eigenschappen van gebouwen - Referentieklimaatgegevens. Delft: Nederlands Normalisatie-instituut.
Normcommissie 351 074 "Klimaatbeheersing in gebouwen". (2011). NEN 8088-1/C1 Ventilatie en luchtdoorlatendheid van gebouwen - Bepalingsmethode voor de toevoerluchttemperatuur gecorrigeerde ventilatie- en infiltratieluchtvolumestromen voor energieprestatieberekeningen - Deel 1: Rekenmethode. Delft: Nederlands Normalisatie-instituut.
Passiefhuis-Platform. (2013). Wat is primaire energie? Opgeroepen op Mei 17, 2013, van Passiefhuis-Platform vzw: http://www.passiefhuisplatform.be/faq/wat-primaire-energie
Pullen, W., Hartjes-Gosselink, A., Cox, J., & Ikiz-Koppejan, Y. (2010). Onderzoeksrapportage Kaderstelling Rijkswerkplek. Delft: Center for People and Buildings.
Salih, B. (2012). The determination of electrical energy consumption of the Eurogate I office building and validation with IES Virtual Environment software. Brunel University. Rotterdam: Techniplan Adviseurs.
Spies, J. (2012, Maart 2012). Kamervragen Tweede Kamer der Staten Generaal. Opgeroepen op April 2013, 18, van Officiële bekendmakingen: https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kv-tk-2012Z06004.html
Stichting ISSO. (2005). Kleintje Binnenklimaat. Rotterdam: Quantes BV.
Stichting ISSO. (2009). Isso-publicatie 75.3 Handleiding Energieprestatie Advies Utiliteitsgebouwen Formulestructuur (Herziene versie 2009 ed.). Rotterdam: ISSO-kontaktgroep 77.
Stichting ISSO. (2011). Isso-publicatie 75.1 Handleiding Energieprestatie Advies Utiliteitsgebouwen Energieprestatiecertificaat + Algemeen Deel (Herziene versie 2011 ed.). Rotterdam: ISSO-kontaktgroep 77. Techniplan Adviseurs. (2011). Energieonderzoek Eurogate I. Rotterdam: Techniplan Adviseurs b.v.
Twynstra Gudde. (2011). Nationaal Kantorenmarkt Onderzoek 2010.
U.S. Department of Energy. (2013). Building Energy Software Tools Directory. Opgeroepen op Mei 28, 2013, van U.S. Department of Energy | Energy Efficiency & Renewable Energy: http://apps1.eere.energy.gov/buildings/tools_directory/software.cfm/ID=58/pagename=alpha_list_sub
Vabi. (2013). Vabi Elements. Opgeroepen op Mei 27, 2013, van Vabi: http://www.vabi.nl/Producten/Vabi-Elements
Valkhof, A. (2012). Maar dat wil niet zeggen dat ik hem of haar minder aardig vind. University of Twente, Corporate Communication, Enschede.
van der Meer, J. (2010). Naar een Nieuwe Kantorenmarkt. Real Estate Magazine, 33-36.
van der Voordt, T. (2005, Februari). De flexfactor opgeschoond. CfPB krant(3). Opgehaald van Center for People and Buildings.
van 't Spijker, A., & van der Meer, J. (2010, Augustus). Het Nieuwe Werken werkt! Kwalitatieve en kwantitatieve effecten. Facility Management Magazine, 18-21.
Veldhoen, E. (2005). The art of working. Den Haag: Academic Service.
Verkerk-Evers, J., Struck, C., van Herpen, R., Hensen, J., Wijsman, A., & Plokker, W. (2009). Robuustheid voor klimaatvariaties - vergelijking van klimatiseringsconcepten met behulp van gebouwsimulatie. Bouwfysica, 2-7.
XIOS Hogeschool Limburg. (2009). Stimuleren, valideren en opmeten van het energieverbruik bij een te renoveren woning. Opgeroepen op Mei 29, 2013, van Cleantech Platform: http://www.cleantechplatform.be/thesisvoorbeelden/index.html
Algemeen
Bouwkundige eigenschappen
Algemeen
Het gebouw Eurogate I aan de Watermanweg 102 te Rotterdam is gerealiseerd in 1992 en omvat 8 verdiepingen van elk circa 980 m2 VVO (Techniplan Adviseurs, 2011). Het gebouw wordt door verschillende huurders gebruikt, waarvan
Procter & Gamble de grootste huurder is. Techniplan Adviseurs huurt sinds juni 2007 de vijfde verdieping.
Bouwkundige eigenschappen
De gevel bestaat voor het grootste deel uit natuursteen met een Rc waarde van 2,1 m2K/W in combinatie met te
openen ramen met dubbel glas. Er zijn computervloeren en verlaagde plafonds toegepast waarin de nodige kabels en leidingen weggewerkt zijn. De indeling van de verdiepingen is volgens kantoortuinprincipe, wat gekenmerkt wordt door een open structuur.
Installatietechnische eigenschappen
In onderstaande afbeelding wordt een schematisch overzicht gegeven van de klimaatinstallatie in het gebouw.
Figuur Bijlage I.1 Installaties Eurogate I
Warmte wordt opgewekt door een stadsverwarmingsaansluiting in de kelder. De opgewekte warmte wordt afgegeven aan de verwarmingsbatterijen in de luchtbehandelingskasten en de convectoren langs de gevels van het gebouw.
Koude wordt opgewekt door een luchtgekoelde koelmachine. De opgewekte koude wordt afgegeven aan de koelbatterijen in de luchtbehandelingskast. Ten behoeve van individuele aanvullende koeling is door huurders decentrale koelapparatuur aangebracht (multi-split units). Op de verdiepingen 2, 3, 4 en 6 zijn inductieunits aangebracht die zijn voorzien van na-koeling.