Von Kampf und Ziel, nummer 2
De Von Kampf und Ziel van nummer 2 vult de gehele laatste pagina en is ingedeeld met verschillende kleinere artikels en mededelingen. Er wordt aangevangen met een dankwoord aan de veertien leden die een donatie aan het blad hebben gedaan, waarbij de namen en woonplaatsen met initialen zijn geanonimiseerd en alleen het lidmaatschapsnummer is vermeld. Brand roept de lezers vervolgens op om te blijven doneren:
Diese Unterstützungsgelder sind natürlich nur ein Tropfen auf dem heißen Stein. Und es ist deshalb dringend erforderlich, daß jeder einzige, der in der Lage dazu ist, tatkräftig mithilft, den EIGENEN und seinen schweren Kampf gegen eine ganze Welt von Feinden und Vorurteilen großzügig weiter zu finanzieren. Alle diesbezüglichen Geldbeträge sind durch Zahlkarte als
„Stiftung des Eigenen” zur Gutschrift auf das Konto Nr. 51257, ADOLF BRAND, DER EIGENE, in Wilhelmshagen (Mark) beim Postcheckamt in Berlin NW. 7 zu überweisen. Jeder helfe auf diese Weise mit, den EIGENEN zu einem Bollwerk der persönlichen Freiheit gegen jegliche Reaktion zu machen!70
Uit de passage wordt duidelijk hoe Brand zijn tijdschrift tot een centrale spil in de emancipatiebeweging wil laten uitgroeien, maar dat hij daarbij wel de hulp van zijn lezers nodig heeft. In het artikel daarna gebeurt iets soortgelijks. Brand beklaagt zich tegen de papierrantsoenering die zijn blad is opgelegd wegens tekorten. Brand moet de druk laten uitwijken naar Amsterdam, omdat hij niet meer in Duitsland mag drukken. Dit verhoogt de kosten en hij vraagt zijn lezers wederom om giften. Wat opvalt in zijn taalgebruik is de strijdvaardigheid. Brand ziet Der Eigene als een eenzame strijder in een vijandige wereld. Hij heeft niet genoeg inkomsten of eigen vermogen dat groot genoeg is om de organisatie achter het blad overeind te houden, dus hij heeft de hulp nodig van zijn lezers om financiële giften te doen. Hij probeert zijn lezers op deze manier te betrekken bij de grote strijd die hij voert, aangezien die ook de lezers aangaat. Zij kunnen bijdragen aan het opbouwen van Der Eigene als een bolwerk van ‘persoonlijke vrijheid’ tegen de reactionairen en dus een anonieme bijdrage doen aan de beweging zonder zichzelf al te veel bloot te stellen. Door het vragen van giften te koppelen aan strijdvaardig taalgebruik wordt er geprobeerd om bij de lezer een gevoel van
70 Adolf Brand, ‘Von Kampf und Ziel. Stiftung des Eigenen’, Der Eigene. Zeitschrift für Freundschaft und
invloed te geven, waarmee vervolgens wordt geprobeerd om een bepaalde betrokkenheid te stimuleren.
Onder het vierde kopje in deze Von Kampf und Ziel, namelijk Aufruf des Aktions-
Ausschusses, wordt opnieuw bericht over de oprichting van het nieuwe actiecomité. Het
W.h.K., de G.d.E. en die Freundschaftsbünden hebben een verbond gesloten om samen een actiecomité te stichten met als doel om te verhinderen dat §175, het wetsartikel dat homoseksuele handelingen verbood, wordt opgenomen in het nieuwe strafboek:
Der am 30. August 1920 vom Wissenschaftlich-humanitären Komitee, der Gemeinschaft der Eigenen und den Freundschaftsbünden beschlossene und gebildete Aktions-Ausschuß hat die Aufgabe, alle erforderlichen Schritte zu tun, um die Wiederaufnahme des §175 in das demnächst zu beratende Strafgesetzbuch der deutschen Republik zu verhindern. (...) Das Ziel, das wir gegenwärtig mit Aufbietung aller Kräfte erstreben wollen und müssen, ist die Beseitigung des §175. Erreichen wir dieses Ziel jetzt nicht, so müssen wir unsere Hoffnungen auf lange Zeit begraben. Darum sei jeder, gleichviel ob subjektiv oder objektiv an diesem Kulturkampf interessiert, opferfreudig und spende schnell, soviel er vermag!71
Brand herhaalt hier de doelen van het nieuw opgerichte comité en stelt dat er sprake is van een cultuurstrijd. Dit is een strijd van ideeën, van cultuur, van leefwijze. Dit is bovendien een strijd waaraan iedereen kan bijdragen, het maakt voor de strijd niet uit in welke mate je persoonlijk geraakt wordt: Gleichviel ob subjektiv oder objektiv an diesem Kulturkampf interessiert. Er zit wel een zekere urgentie aan verbonden, Brand ziet hoe er een kans is om §175 buiten het wetboek te houden. Het kan jaren duren voordat er zich weer een kans voordoet, mocht het mislukken. Door dit op zo’n manier te presenteren, lijkt hij bij zijn lezers hetzelfde gevoel van urgentie en betrokkenheid te willen activeren.
Von Kampf und Ziel, nummer 3
In de Von Kampf und Ziel van deze nummer 3 wordt er bericht over een aanstaande wandeltocht, georganiseerd vanuit de G.d.E. Het artikel begint met praktische informatie over de statuten, regels en eerste activiteiten van de wandelclub:
71 Adolf Brand, ‘Von Kampf und Ziel. Aufruf des Aktions-Ausschusses’, Der Eigene. Zeitschrift für
Satzungen: Mitglieder der Wander-Riege können nur diejenigen werden, die Mitglieder der G.d.E. sind oder werden wollen. Beitrag: Junge Leute bis 18 Jahren monatlich 1,- Mk., junge Leute von 18 Jahren ab monatlich 2,- Mk. Jeden Freitag abend pünktlich 8 Uhr im Marinehaus, unserem Vereinslokal, Sitzung. Dortselbst Besprechung über Fahrten, Wahl des jeweiligen Führers etc. Nach der Besprechung gemütliches Beisammensein mit Singsang und Klingklang. Wissenschaftliche Vorträge oder sonstige Vorlesungen dürfen an diesen Abenden nicht gehalten werden, sie dienen lediglich den Interessen der Wander-Abteilung und daran anschließenden Gesangsübungen etc. Diese Freitagabende werden Nestabende genannt.72
Het is bij deze bijeenkomst niet de bedoeling dat er wetenschappelijke discussies worden gevoerd en toespraken worden gehouden, deze vrijdagavonden dienen enkel het belang van de wandelclub. Dit zegt iets over de aard van de organisatie dat men voor ogen heeft, Brand wil zijn organisatie of beweging niet louter bij zijn tijdschrift houden, maar er moeten ook vrijetijdsactiviteiten worden aangeboden. Het moet een gezellig samenzijn worden met zang en muziek. De organisatie van Brand krijgt op deze manier een extra dimensie door ook een vrijetijds- en amusementsfunctie aan te bieden. Daarmee wordt er een sociale functie gecreëerd. Met de vrijetijdsactiviteiten worden niet-actieve leden aangetrokken die normaal gesproken niet in de wetenschappelijke en activistische bijeenkomsten geïnteresseerd zijn. De drempel tot activistische bijeenkomsten kan hoog zijn, want het betekent een bepaalde mate van openheid en een stap uit de anonimiteit, je komt immers voor een controversieel maatschappelijk thema uit. Dat kan grote gevolgen hebben voor het privéleven en je carrière, omdat er nog steeds een groot stigma hangt rond homoseksualiteit in het algemeen en pederastie in het bijzonder. Met activiteiten als deze kan het engagement van leden bij de beweging worden gestimuleerd, want de vrijetijdsactiviteiten bieden een mogelijkheid om die betrokkenheid te tonen, zonder je anonimiteit te verliezen. De activiteit heeft tenslotte nadrukkelijk een niet-wetenschappelijk of activistisch karakter.
Voor Brand is het noodzakelijk om leden te betrekken bij fysieke activiteiten, zodat er meer betrokkenheid en interactie ontstaat en de gemeenschap een sterkere basis krijgt, enkel met het tijdschrift zou dit wellicht niet lukken. Een tijdschrift ontvangen en lezen zal immers altijd anoniem blijven en is daarnaast een vrij passieve bijdrage. Er kunnen uiteraard stukken worden ingezonden, al dan niet anoniem, maar het blijft toch een naamloze en niet-fysieke gemeenschap. Door activiteiten te organiseren die inhoudelijk minder intellectueel of activistisch zijn, kan de reikwijdte qua actief en betrokken publiek worden vergroot. Tevens
72 Adolf Brand, ‘Von Kampf und Ziel. Wander-Riege der G.d.E.’, Der Eigene. Zeitschrift für Freundschaft und
krijgt de club een sociale rol, omdat er een mogelijkheid wordt aangeboden om andere gelijkgezinden te ontmoeten onder het mum van een onschuldige bezigheid. Dit is naar buiten toe gunstig, omdat het risico kan worden vermeden dat er verboden worden opgelegd of dat de groep onder vuur komt te liggen door de maatschappij vanwege vermeende perverse bezigheden. Zo’n strategie waarbij er sommige zaken worden vermeden, komt ook naar voren in bepaald taalgebruik. Er wordt namelijk veelvuldig een specifiek soort woordkeuze gehanteerd om personen uit de eigen groep mee te beschrijven: ‘Um das Abkochen zu erleichtern, ist es notwendig, daß sich immer mehrere Freunde zusammenschließen.’ De mannen noemen zichzelf en elkaar Freunde. Het woord wijst op een associatie met een vriendschapsgroep en drukt een zeker platonisch karakter uit. Men komt samen als homoseksuelen en zoekt gezelschap onder gelijken, seksualiteit staat niet centraal. Freunde en
Freundesliebe zijn begrippen die veelvuldig worden gehanteerd als een term voor
zelfidentificatie in heel Der Eigene, zoals in eerdere passages al zichtbaar is, het is dus niet iets eenmaligs, maar een centraal begrip.
Er wordt meer duidelijk over de aard en de bedoeling achter de wandelclub door te kijken naar het publiek waarvoor wordt geadverteerd. Er wordt een expliciet verschil gemaakt tussen de prijs voor leden jonger en leden ouder dan achttien jaar, waarbij personen ouder dan achttien ook nog als junge Leute worden omschreven. Dit betekent dat er actief wordt geworven naar jonge leden rond de achttien jaar. De wandelclub lijkt zo de vorm van een soort jeugdclub te krijgen, maar aan het eind van het artikel, na een beschrijving van de praktische benodigdheden voor de wandeltocht, worden ook oudere leden aangesproken:
Von den älteren Freunden und Wandermitgliedern wird erwartet, daß sie außer den monatlichen Beiträgen noch extra kleine Spenden zeichnen, um so mittellosen Freunden die Möglichkeit zum Wandern zu geben, da ja leider alles mit Geldkosten verknüpft ist. Auch Nichtmitgliedern der Wander-Riege, aber Mitgliedern der G.d.E., ist öfters bekannt zu geben, daß der Wohltätigkeit keine Schranken gesetzt sind. Spenden in dieser Art werden unter Nennung des Namens an den Freitagabenden vom Schriftführer bekannt gegeben und werden die Geber, falls die Gesamtspende, sie kann auch in Raten gezahlt werden, 50 Mk beträgt, zu Ehrenmitgliedern ernannt.73
Vanuit deze passage lijkt het dus de bedoeling te zijn dat oudere leden vanuit het oogpunt van solidariteit de jongere leden ondersteunen. Deze vorm heeft veel overeen met de ideologie die
de G.d.E. voorstaat, namelijk een systeem waarbij oudere mannen jongere jongens ondersteunen en begeleiden in hun weg naar volwassenheid. Het type activiteit, een wandeltocht in het bos, is daarnaast een activiteit waarbij mannen onder elkaar zijn, in de buitenlucht en weg van de bewoonde wereld. Daarbij kan de ideologie ten volste tot uiting komen. Bovendien is het een manier om de gemeenschap te versterken en verder op te bouwen. De sociale structuur en verwevenheid worden door de onderlinge financiële steun bevorderd door het faciliteren van leden die minder middelen tot beschikking hebben. Dit wordt gestimuleerd door er sociale prestige en beloning aan te verbinden, want leden die zo’n financiële bijdrage leveren, hebben de kans om tot erelid te worden benoemd. Er bestaat dus een prikkel en stimulans om je voor de gemeenschap in te zetten en binnen die eigen gemeenschap waardering te krijgen, zonder je eigen algemene maatschappelijke positie en reputatie al te veel in gevaar te brengen. Het is namelijk niet een vorm van openbaar activisme waarbij de naam en identiteit bekend worden.
Von Kampf und Ziel, nummer 4
De Von Kampf und Ziel van nummer 4 opent wederom met een bericht over de oprichting van het actiecomité, waarin de doelstellingen en werkzaamheden opnieuw worden toegelicht. Een van de bezigheden is het verzamelen van handtekeningen voor een hernieuwde petitie aan de leden van het parlement. Om dat logistiek voor elkaar te krijgen, worden de lezers opgeroepen om financiële giften te doen. Alleen zo zou de strijd kunnen worden gewonnen. Zo niet, zou het lang kunnen duren voordat er zich weer een kans voordoet. Het bericht eindigt met praktische informatie over hoe en op welke rekening je de gift kan storneren. De donaties zullen in volgende nummers van het tijdschrift worden gepubliceerd, hierbij mag de donateur zelf weten of hij met een cijfer of met volle naam wordt vermeld. De tekst in dit artikel komt grotendeels overeen met een bericht uit nummer 2 van 8 oktober. Het onderwerp is dus nog steeds dringend en urgent. Door het letterlijk herhalen van de inhoud uit het andere nummer lijkt het een officieel persbericht, of in elk geval een vanuit het comité officieel opgesteld bericht om in Der Eigene te gebruiken. Het probeert contact te leggen met de lezers van het blad om betrokkenheid bij de werkzaamheden van het comité te stimuleren. Brand schakelt zijn blad en lezers in ten behoeve van de logistieke doeleinden van het comité, namelijk fondsenwerving. Het comité is afhankelijk van giften, omdat ze zelf geen inkomen opbouwt. Al het vermogen moet dus vanuit de organisatoren zelf komen, daar is dit een sterk voorbeeld van.
Niet alleen voor het actiecomité worden fondsen geworven, ook voor het blad zelf wordt geld gevraagd. Dat zie je bijvoorbeeld aan het eind van In Gefahr und Not in nummer 13. Alleen met donaties van vermogende lezers zou het blad kunnen worden voortgezet. Ook hier gebruikt Brand in zijn taalgebruik een militaristische en strijdvaardige ondertoon. Waardevolle literatuur en artistieke bijdrages zouden weliswaar belangrijke strijdmiddelen zijn waar iedereen aan moet bijdragen, maar ook geld is benodigd:
Aber wie zum Kriegführen nicht nur Soldaten gehören, sondern auch Geld, Geld, Geld und immer wieder Geld, so verlangt auch unser Befreiungskampf große und bedeutende Geldmittel, wenn er wirklich zum Ziele kommen soll.
Brand vraagt zo via zijn blad nogmaals om financiële bijdrages van zijn lezers. Hij probeert ze hiertoe te inspireren door een strijdvaardige toon in zijn taalgebruik te verwerken. Door zo’n nadruk te leggen op het belang van geld voor de emancipatiestrijd, ontstaat het beeld dat door een donatie te doen een echte invloed uitgeoefend zou kunnen worden. Lezers worden aangesproken op hun verantwoordelijkheid voor het maken van wezenlijke financiële bijdrages, waardoor de betrokkenheid met de emancipatiestrijd, maar vooral met de gemeenschap, groeit.
Von Kampf und Ziel, nummer 14
In de Von Kampf und Ziel in nummer 14 schrijft Hans Janus over de kerstfeestviering samen met de W.h.K. Er wordt niet gesproken over hoeveel mensen aanwezig waren, maar de deelnemers zouden talrijk zijn:
Die Feier verbreitete eine festliche Vorweihnachtsstimmung über die zahlreich erschienenen Teilnehmer von denen manch einer [sic] Trost und Erbauung für die Feiertage, die er durch die Macht der Umstände einsam und unverstanden verleben mußte, mitnahm.74
Uit deze passage wordt duidelijk dat het kerstfeest mede is georganiseerd om mensen een onderkomen te bieden die anders de feestdagen eenzaam hadden moeten doorbrengen. Er is hier dus sprake van het aanbieden van een vrijetijdsactiviteit voor de eigen gemeenschap, je zou het zelfs als een soort liefdadigheid kunnen zien. Door mee te doen aan een traditie die van
74 Hans Janus, ‘Von Kampf und Ziel. Die Weihnachtsfeier des Wissenschaftlich – Humanitären Komitees’, Der
zo’n groot belang is in de Duitse cultuur, wordt het aanbod van de beweging voor leden en geïnteresseerden vergroot, waarmee het belang van de beweging in het alledaagse leven van leden groeit. De manier van berichtgeving, een verslag in de vorm van een mededeling, vergroot bovendien de naamsbekendheid van de aanwezige prominente figuren als Magnus Hirschfeld, waardoor de onderlinge cohesieve structuur en hiërarchie toeneemt.
Conclusie en analyse
Naast de ideologische uiteenzettingen en nieuwsberichten over de werkzaamheden van het actiecomité gebruikt Brand zijn tijdschrift zoals in dit hoofdstuk weergegeven voor een reeks andere doeleinden. Veel mededelingen gaan over gaan over praktische organisatorische zaken, zoals het vragen om geld of organisatorische berichten over het actiecomité. Geld vragen is een vrij letterlijke manier van organisatie opbouwen. Soms wordt daar ook een betekenis van aanzien en prestige aan verbonden, zoals bij de wandeltocht waar vrijgevige donateurs een erevermelding zullen krijgen in het volgende nummer. Dat stimuleert aan de ene kant het geven van geld zelf, maar verbindt ook een bepaalde sociale prestige aan betrokkenheid tonen bij het blad. Op deze manier wordt er een sociale hiërarchie in het ledenbestand gecreëerd.
Een andere manier van de beweging opbouwen is het organiseren van activiteiten die verder weinig met activisme te maken hebben. Het aanbieden van vermaak en ontspanning trekt nieuwe leden aan, omdat er een sociale functie wordt toegevoegd aan de werkingen van de beweging. Dit zie je bij de wandeltocht, maar ook bij de kerstfeestviering. De activiteiten zijn niet geheel zonder tweede bedoelingen, want ze kunnen worden vormgegeven naar ideologische idealen, zoals bij de wandeltocht waarbij oudere begeleiders jongere jongens meenemen op een tocht door de natuur, weg van de bewoonde wereld. Hier kunnen zij hun eigen maatschappij uitleven. Bovendien betekent het aanbieden van niet-activistische activiteiten van vermaak en ontspanning een mogelijkheid om andere gelijkgezinde homoseksuelen te ontmoeten. In een wereld waar het riskant is om als homoseksueel uit de kast te komen, zijn zulke activiteiten een uitweg.
Mogelijkheden om contact te vinden bestonden ook op andere manieren. Volgens Tamagne werden in latere jaargangen ook contactadvertenties geplaatst. Deze advertenties zouden voor een groot deel bijgedragen hebben om het tijdschrift een succes te maken, omdat homoseksuelen zo anoniem contact konden zoeken. Sommigen zouden vrienden zoeken, anderen werk. De manieren waarop lezers deze advertenties gebruikten, lopen dus uiteen.75
Het aanbieden van vermaak en ontspanning zie je ook terug bij de vele poëzie en proza in het tijdschrift. In deze scriptie is het niet veel aan bod gekomen, maar de aanwezigheid van zoveel poëzie en proza moet zeker worden besproken. Deze stukken bieden uiteraard een stukje entertainment, maar er is ook sprake van een bevestiging van het eigen wereldbeeld door een ideale droomwereld te creëren. Het pederastische aspect is hier veelal aanwezig. Er is sprake
van escapisme naar situaties waar de homoseksualiteit vrij uitgeleefd kan worden en waar zonder schaam of schande over een geliefde kan worden gesproken. Het entertainment-aspect zie je daarnaast ook terug bij de Bücher und Menschen-rubrieken. Er wordt lectuur aangeraden die passen binnen de ideologie van de G.d.E. Op deze manier wordt het aanbod verbreed van wat Der Eigene de lezer kan bieden.
Conclusie
Zoals uit dit onderzoek duidelijk is geworden, zijn er enkele centrale pijlers waar Brand zijn ideologie op bouwt. Binnen de Gemeinschaft der Eigenen is de Männerbund-ideologie van het grootste belang voor hoe men de ideale wereld voor zich ziet. Het zou het antwoord zijn voor de problemen van de tijd. Binnen die ideologie wordt gefilosofeerd dat mannelijke superioriteit aan de voet heeft gestaan van alle grote beschavingen uit de geschiedenis. Deze redenering kan worden gezien als het willen tegengaan van de waarneming van minderwaardigheid vanuit de maatschappij. Brand doet er alles aan om te bewijzen dat homoseksuelen niet minderwaardig zijn aan heteroseksuelen, zij het op het vlak van vlijt, zij het op het vlak van intellect. Het krijgen van respect en het bewijzen van de eigen waardigheid lijken belangrijke doelen te zijn