Leven
Geb. Amsterdam 1654/55, st. 23, begr. Nieuwe Kerk 27-4-1737 (1ste kl.), zoon van Dirck Barends Potgieter, kleermaker, en Grietie Henderickx, ondertr. kerk 22-4-1679 Willemijntie Jans (Root), geb. Amsterdam 1655/56, st. 2, begr. Nieuwe Kerk 7-5-1726 (1ste kl.).
1726 collaterale successie aan obligaties en de helft van een huis f 11765. -, 1737 idem aan obligaties f 22849.-.
Adressen
1679 etc., vermoedelijk tot 1720 Beurssluis, 1726 en 1737 Prinsengracht tussen de Vijzelgracht en Noorderstraat.
Boekhandel en uitgeverij
25-10-1679 poorter als boekverkoper, 30-10-1679 gildelid, betaalt jaarzang tot en met 1719.
18-9-1691 werden Pieter Rotterdam, Catarina Lescaille, Aart Wolsgrein en Jan Potgieter gedaagd door de schout wegens het verkopen van paskwillen. Rotterdam werd veroordeeld tot een boete van f 20. -, Wolsgrein van f 40. -. Jan Potgieter werd niet veroordeeld, op voorwaarde dat hij bij ede verklaarde het paskwil, in judicio vertoond, niet in zijn huis of voor zijn huis te koop gehad
Isabella Henriëtte van Eeghen, De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 4. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en
te hebben. Bij weigering van de eed, die hij echter op 9-11-1691 aflegde, zou hij veroordeeld worden tot f 1000. - met de kosten (Schoutsrol).
1697 werd blijkens het adres van de Histoire journalière deze Haagse krant in Amsterdam bij hem verkocht (Hatin 166).
8-4-1704 werd hij gedaagd door de schout wegens het verkopen van de Sentbrief van Fulgentius Stevens zonder naam van auteur en drukker, op 29-4- werd de zaak overgenomen door de heren Pels en Geelvinck; op 22-4- werd Ary Harthals voor hetzelfde gedaagd en op 6-5-1704 zijn zaak overgenomen door de heren van Collen en Graafland (Schoutsrol).
7-5-1711 ‘Bij Theodorus van den Eynden op d'Oude Graft tot Utregt, en bij Jan Potgieter bij de Beurs tot Amsterdam, is te koop Augustinus Iprensis vindicatus etc. sive apologeticus Cornelii Jansenii &c.’ (A.C., zie Willaerts 7904 voor deze uitgaaf zonder adres).
23-3-1715 verkocht hij een druk van Enschede te Haarlem. Hij gaf voor Enschede ook de Haarlemse Courant uit te Amsterdam, zoals blijkt uit een advertentie van 21-4-1716 over een vermiste obligatie, welke men kon terugbrengen op de Beurs-sluys bij Jan Potgieter, ‘daer de Haerlemse Courant wert uytgegeven’, tegen f 15. - beloning, vermoedelijk al veel eerder (KS 567).
1716 verscheen bij hem Recueil de pieces sur la contestation entre les princes du sang. Aan het slot ‘A Amsterdam, chez Jean Potgieter 1716’ (L.D. Petit, Bibliotheek van Nederl. Pamfletten, U.B.L.).
Bijzonderheden
Blijkens het luiden bij de begrafenissen van hem en zijn echtgenote waren zij bij hun dood stellig Rooms-Katholiek, ofschoon zij voor de kerk waren getrouwd,
vermoedelijk omdat de vrouw toen nog Geref. was. Uit de boeken, waarin hij handel dreef, moet men opmaken, dat hij net als zijn neef Nicolaas, die hem in de boekhandel opvolgde, tot de Oud-Katholieke richting behoorde. Dit wordt bevestigd door het volgende pamflet: ‘Verloren kost en arbeyd d. Jansenisten of een brief aen Carel de Bont, Jansenist tot Vlaerdinge, mits-gaders aen alle godsgeleerde volgens de stellingen Corn. Jansenius. Vlaerdinge, Bij C. de Bont en confraters, door druckers bestier, met swarten inkt, op wit papier, in de gekroonde heekel, 1690. Sonder permissy d. Jansenisten.’ ‘Approbatie: H. en J. Potgieter, M.L. Kleermakers en Boeckkeurders in Amsterdam, 12 Aug. 1690’. Met H. werd vermoedelijk bedoeld de broer van Jan, genaamd Hendrik, die op 20-4-1685, oud 30 jaar, als winkelier in ondertrouw ging.
Op 16-9-1719 werd Jan Potgieter voor f 2000. - eigenaar van een huis op de Bloemgracht, 5 à 6 huizen voorbij de laatste brug, n.z., welk huis hij niet bewoonde, maar op 24-3-1733 voor f 2900. - overdroeg. (Kw. 4 M, 277vo en 5 B, 111).
Een naamgenoot wordt ten onrechte door KS (567) als boekverkoper voorgedragen. Dat was Jan Potgieter, geb. Apeldoorn 1640/41, die bij zijn ondertrouw voor de kerk op 10-8-1673 met zijn nicht Sara van Aelst, weduwe van Willem van Beyerland, op het Water woonde (blijkens peil 1674 papierkoper). Reeds 3-7-1682 was hij overleden, zoals uit een akte voor not. Akerboom blijkt (N.A. 4038). Zijn weduwe Sara van
Aelst werd 23-3-1720 begraven in de Noorderkerk. Beiden behoorden tot een familie van Veluwse papiermakers en -kopers (Ec. Hist. Jaarboek XX 179).
Potgieter (Nicolaas) 1695-...., Oud-Katholiek
Leven
Ged. R.K. Kerk de Ster 6-12-1695, zoon van Barend Potgieter, wijnverlater of wijnverkoper, en
Isabella Henriëtte van Eeghen, De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 4. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en
Swaentie Grift, ondertr. pui 13-11-1721 Theresia Maria Wellekens, geb. Amsterdam 1692/93, dochter van Jodocus Wellekens, chirurgijn, en Catharina Lems.
Adres
1721 Beurssluis, 1742 idem, huur f 730. - (kohier wijk 7, 1616).
Boekhandel
13-4-1720 poorter als boekverkoper, 22-4-1720 gildelid, volgde vermoedelijk zijn oom op, die toen ophield met zijn boekhandel.
23-8-1729 werd hij gedaagd door de schout wegens het verkopen van een boekje, Preuves des nullitez de la visite faite en l'abbaye de Vlierbeek etc. (Willaerts 9856), zonder naam van drukker of auteur, en veroordeeld tot een boete van f 1000. -, welke hij afdeed (Schoutsrol).
29-5-1731 idem wegens het verkopen van een boekje, Brief van een vriend aan zijn medevriend, etc. 's Gravenhage bij Bernard van Holzen 1731, zonder naam van auteur (Knuttel 16833); 27-11-1731 werd de schout zijn eis van een boete van f 1000. - ontzegd (Schoutsrol).
9-14-4-1742 werden de boeken van de Brigode Dubois bij Klumper en Potgieter geveild (G.A. 117).
1742 getaxeerd op een inkomen van f 2000.-.
Uitgeverij
Van 1721 tot 1742 verscheen een aantal uitgaven met zijn naam in het Holl. en het Frans, waarvan heel veel op Oud-Katholiek en Jansenistisch gebied. Ledeboer noemt ook uitgaven op Hernhutters gebied; welke hij daarmee bedoelt, kon ik niet nagaan.
1721 verscheen bij hem Les Hexaples ou les six colomnes sur la constitution Unigenitus in 6 delen, met adres: ‘A Amsterdam, Chez Nicolas Potgieter, Libraire C. vis-à-vis la Bourse. 1721.’ Ik noemde reeds een eerdere uitgaaf van 1714 en van 1717 met het gefingeerde adres van de overleden boekverkoper Gerard Kuyper. Betreffende deze uitgaaf deelt Barbier mee uit een aantekening voorin een exemplaar, dat afkomstig is van de abbé de Saint-Marc, dat deze gedrukt werd door een
Katholieke boekverkoper onder ogen van Quesnel. Daarmee was men begonnen 11-4-1714. De drukker was een zekere Jean Beus, de boekverkoper Nicolaas Potgieter. De Brigode Dubois en Dilhe betaalden het drukken. Zoals wij nog zullen zien, was Jan Bus de opziener van de drukkerij van de weduwe Schippers en ik neem dan ook stellig aan, dat de Amsterdamse uitgaven daar werden gedrukt. Nicolaas Potgieter kan in 1714 nog geen aandeel gehad hebben in deze uitgaaf. Het lijkt mij echter niet onaannemelijk, dat ook zijn uitgaaf van 1721 bij de bovengenoemde drukkerij werd gedrukt.
1722 en 1726 kwam hij met Hollandse uitgaven op hetzelfde terrein (van Alphen 746 en 775).
1723 etc. tot en met 1739 verschenen verschillende uitgaven met zijn naam in 4 of 16 delen van de Histoire du livre des reflexions morales sur le Nouveau Testament et de la constitution Unigenitus. Servant de preface aux Hexaples, van J. Louail en J.A. Cadry. Of al deze uitgaven werkelijk van hem kwamen, kan ik niet zeggen. Daarnaast verschenen ook uitgaven zonder adres. In dit jaar 1723 verscheen ook nog bij hem de Necrologe de l'abbaïe de Nôtre-Dame de Port-Roial des Champs.
11-4-1724 adv. hij het verschijnen van ‘De aenmerkenswaerdige geschiedenissen getrokken uyt de geleerden en hoogloffelijke Kerkelijke Historie gemaekt door den doorlugten Hr. Fleury... Met korte bemerking doormengd, slaande op de Hollandse Kerk’ (A.C.).
1725 verscheen bij hem Kort historisch verhael van 't gene de Kerke van Utrecht wedervaren is
Isabella Henriëtte van Eeghen, De Amsterdamse boekhandel 1680-1725. Deel 4. Gegevens over de vervaardigers, hun internationale relaties en
van W. Kemp (Willaerts 9840) en Ter Bruiloftfeeste van... Andreas Conring, ontfanger generaal van Stadt en Landen, En... Christina Elisabeth Sichterman, plechtelijk vereenigt in Grave, den Vden van Herfstmaant 1725 (van Alphen 773). Stellig was dit te danken aan het feit, dat J.B. Wellekens, de bekende dichter en een familielid van Potgieter's vrouw, een vers op het huwelijk van dit echtpaar, dat vereeuwigd is door L.E. in Silhouetten, maakte.
1727 verscheen bij hem Traitez de pieté, composez par M. Hamon, pour l'instruction & la consolation des religieuses du P.R. (Willaert 9670).
1728-1742 verschenen bij hem de Mémoires historiques pour le siècle courant van J.B. Desroches dit de Parthenay, waarover in 1731 klachten bij de Staten kwamen wegens de inhoud, die beledigend was voor de koning van Frankrijk en de kardinaal de Fleury (KS 1093).
Bijzonderheden
Nicolaas Potgieter was blijkens het doop- en trouwregister van de Oud-Katholieke Kerk de Pauw daar parochiaan; bij de doop van het enige kind op 20-1-1725 was de oom Jan Potgieter getuige.
24-2-1724 adv., dat men een verloren lotbriefje tegen beloning bij hem kon terugbrengen (A.C.)
1-11-1741 huurden Cornelis Schoonbier en Nicolaas Potgieter voor zes jaar een deel van bolwerk 11 tussen de Utrechtse en Weteringspoorten van de stad.
1731 verscheen een aantal uitgaven van Fr. Boyer en de abbé Gudver op
Jansenistisch gebied, die in Frankrijk verboden werden, met het adres ‘A Amsterdam, Chez Nicolas Potier, Libraire, 1731.’ Blijkbaar was deze gefingeerde naam een verfransing van de Hollandse naam Potgieter. Nicolaas Potgieter had daarmee niets te maken; de drukkers te Troyes van een der oorspronkelijke uitgaven kwamen in 1726 in de Bastille (van Alphen 817, 818, 820 en 821 en Funck Brentano 2924-2925).