van franskiljons en passivisten in Nederland en van de aktivisten, die met sukses op
mekaar inspeelden om een loyale maar aktieve vlaamsgezindheid te beletten. In die
toestand gingen de Duitsers over tot de tveede, beslissende faze van hun
Flamenpolitik.
Eindnoten:
1 Zie niet alleen ELIAS, maar ook DE BRUYNE, Dosfel, 153 vlg. 2 Tätigkeitsbericht aug.-okt. 1915, 34-35; mikrofilm 353/3.
3 WENDE, 107-108. 4 Zie Activisten, 180-183. 5 VAN DE VELDE, 27.
6 Deswarte aan Van Cauwelaert, 25 maart 1916; Van Cauwelaert aan Deswarte, 29 maart; PVC. 7 Kühlmann aan Bethmann, 25 april 1916; mikrofilm 617/2.
8 De tekst in VAN DE VELDE, 186. 9 Huldeboek Van Oye, 65.
10 VAN CAUWELAERT, 232.
11 WENDE, 93. Op 14 februari hadden Engeland, Frankrijk en Rusland zich tegenover België verbonden om de strijd niet te staken vooraleer België hersteld was in zijn politieke en ekonomische zelfstandigheid.
12 H. PIRENNE, Souvenirs de Captivité, 11-28. 13 DE BRUYNE, Dosfel, 176-185.
14 Willemsen schrijft: ‘Van de nog in leven zijnde en tijdens de oorlog in België vertoevende leden heeft ongeveer de helft het aktivisme aangehangen’; o.c., 72-73. Alle leden waren vrij om naar België terug te keren zoals Jacob en De Clercq.
15 Nl. aan 61 van de 69 die in november 1918 nog in dienst waren; nota van konsul Asmis, 12 maart 1919, ‘Die Abfindung der... Professoren’; mikrofilm 619/3.
16 Vrij België, 18 aug. 1916, 5.
17 Asmis, ‘Die Abfindung...’; mikrofilm 619/3. 18 Vrij België, 13 okt. 1916.
19 Vrij België, 1 sept. 1916.
20 Asmis, ‘Die Abfindung...’; mikrofilm 619/3.
21 BASSE, I, 169, noot 2. Let wel dat alle studiejaren waren ingericht, en dat aan de universiteit twee nieuwe instellingen waren toegevoegd: een Hogere School voor Handelswetenschappen
22 Blz. 364-365.
23 Niet ondertekend rapport van 4 november 1916: ‘Entschiedene Opposition des belgischen Klerus gegen den Besuch der neuen flämischen Universität in Gent’; mikrofilm 375/1. 24 PVC.
25 VAN CAUWELAERT, 234. Het bezoek van Melis aan Poullet dateerde van vóór 11 juni;
ibidem, 233.
26 ‘La flamandisation’ van de universiteit.
27 Poullet aan de Broqueville, 15 juni 1916; PDB, 181. 28 22 juni 1916; PVC.
29 VAN CAUWELAERT, 236-238.
30 PDB, 181. De oproeping van de weerbare mannen was gebeurd onder de druk van een kampanje in de Engelse pers; zie Hymans aan de Broqueville, 20 en 26 mei 1916; PDB, 120.
31 WILLEMSEN, 50, wekt de indruk dat Vrij België laattijdig en opvallend weinig reageerde. Wij noteerden integendeel bijdragen in de volgende nummers: 21 jan., blz. 3; 18 feb., 5; 25 feb., 2; 10 maart, 2 en 4; 24 maart, 6; 31 maart, 4; 7 april, 14; 14 april, 1; 12 mei, 5 en 11; 19 mei, 5; 30 juni, 4; 7 juli, 3; 21 juli, 4; 28 juli, 4; 11 aug., 4; 18 aug., 5; 25 aug., 3.
32 VAN CAUWELAERT, 241.
33 Aan Beyens, 25 aug. 1916; al die brieven in PVC. Op 24 juli vroeg minister Helleputte aan Van de Perre om met zijn dokumentatie over te komen naar Le Havre, hoewel hij daar geweest was van 24 juni tot 6 juli; CORDEMANS, Van de Perre, 246; LUYKX, Van de Perre, 135. Op 13 augustus schreef F. Passelecq, de Waalse direkteur van het Bureau Documentaire Belge in Le Havre, met wie Van Cauwelaert op goede voet stond en die de Vlaamse Beweging gunstig gezind was, aan de Broqueville dat de Duitse propaganda sinds twee maanden sukses had in Nederland, in Skandinavië en zelfs in Engeland, en er de opvatting deed ontstaan dat er geen Belgische natie bestond. Het beste zou zijn ‘de recourir à une intervention des chefs du mouvement flamand’; PDB, 174. de Broqueville kreeg natuurlijk ook andere raadgevingen, zoals van Terwagne op 14 september: ‘le “schisme” flamingant. Non pas qu'il soit dangereux... car tout se réduit à quelques douzaines d'individus fonçièrement mauvais. Mais il faut le prendre au sérieux. La fermeté montrée par le gouvernement... (schrapping uit de Leopoldsorde van de drie eerste professoren) a été prisée en pays occupé’; PDB, 195.
34 Vrij België, passim.
35 ELIAS, Vijfentwintig jaar, I, 114. De negen stichters waren dezelfden als de ondertekenaars van het eerste hulde-adres, behalve dat Adiel De Beuckelaere niet had ondertekend en daarentegen Aloïs Quintens wel.
36 Ibidem. BELPAIRE, 241-242.
37 ELIAS, o.c., 118.
38 Statistieken in PDB, 490. Van 9.212 verkochte nummers in september, sprong het op 23.482 in oktober, bleef geleidelijk stijgen en bereikte in de lente van 1917, wanneer alle bladen een piek haalden (omwille van de revolutie in Rusland?), de 62.798, dus ruim 2000 per dag. Ter vergelijking: in dezelfde meimaand 1917 haalde de Belgische Standaard 14.373, de XXe 302.457,
Het Vaderland 110.756.
39 DEMOEN, 62-63, 69, 75-76. Tevoren had Leuridan zelf Borms afgekeurd. 40 PVC.
41 CORDEMANS, Van de Perre, 250-251. 42 30 sept. 1916; PVC.
43 BELPAIRE, 248-249. 44 Ibidem.
45 Van Cauwelaert aan Hoste, 30 sept. 1916; PVC. Vgl. BELPAIRE, 250-251.
46 ‘Hij kon er enige tot zijn zienswijze brengen, maar andere waren niet te overtuigen’, schrijft Belpaire die er niet aanwezig was maar die het relaas zal gehoord hebben van de hoofdredakteur Ildefons Peeters; BELPAIRE, 252; deze zin steunt blijkbaar niet op dagboeknotities. Vgl. ELIAS, o.c., I, 114-115. Waarschijnlijker is dat een aantal over hem ontgoocheld werden, toen veertien dagen later bleek dat zijn opzet mislukt was en ze toen gingen denken dat hij hen wat had voorgespiegeld.
47 Verschillende projekten in PSH, 631. Het verslag verklaarde dat de ambtenaren die kollaboreerden, zouden ontslagen worden.
PVC. Poullet beweerde op 6 november: ‘Niemand heeft U ooit laten hopen dat de Regering een duidelijke verklaring zou doen... Iedereen heeft U gezegd dat die verklaring onmogelijk was.’ De overeenkomst tussen Van Cauwelaerts brief aan Hoste en hetgeen later gebeurde, is toch te groot om niet aan te nemen dat Poullet hem had laten verstaan hoe er zou gehandeld worden. Alleen het optreden van Goblet en het terugkrabbelen van Poullet vielen buiten het schema. 49 CORDEMANS, o.c., 246.
50 CORDEMANS, o.c., 251.
51 Zoals het ter beschikking stellen van nieuwe gelden, door de koning en door de minister van Oorlog, voor de aankoop van Vlaamse boeken voor het leger; Van Cauwelaert aan Jacobs. 2 okt. 1916; PVC. Of het aanbod van regeringswege om hem 2500 frank per drie maanden toe te kennen als honorering en onkostenvergoeding voor zijn propagandawerk; Office de la Propagande Belge aan Van Cauwelaert, 25 sept. 1916; PVC. Aan Van de Vyvere had Van Cauwelaert geantwoord (z.d.), na diens oproep van 22 juni 1916 om naar Le Havre te komen, dat hij dat financieel niet aankon. Ook aan uitnodigingen van Van de Perre om naar Londen te komen had hij herhaaldelijk geen gehoor gegeven.
52 August aan Frans, 12 okt.; PVC.
53 18 jan. 1917; PVC. Het vergoelijken doelde waarschijnlijk op de opname in Vrij België van lange uittreksels uit een rede waarin Vandervelde de Vlaamse Beweging hulde bracht. 54 17 nov. 1916. In de herrie rond de verklaring betreffende de universiteit, kregen twee andere
regeringsmaatregelen geen aandacht, hoewel tenminste één ervan ook een antwoord was op de krisis die in juni 1916 vanuit Nederland aan Le Havre was gesignaleerd, namelijk de organizatie, met ingang van 1 oktober, van een Belgische censuurdienst met zetels in Parijs, Londen, Den Haag, De Panne en Calais (PDB, 485). Tevoren was er op Frans grondgebied alleen Belgische medewerking aan de Franse censuur. Van 11 oktober dateert ook de instelling van de Militaire Veiligheidsdienst.
55 Van Cauwelaert aan Belpaire, 7 dec. 1916; PVC.
56 Op 20 oktober schreef Poullet hem dat hij ‘zorgvuldig vermeden had het stichten van die normaalscholen door de Duitsers te beknibbelen’, maar dat hij toch geneigd was om vertrouwelijk het ordewoord van een boycot uit te geven; hij zou opnieuw schrijven nadat hij de brief van Karel Van de Woestijne gelezen had; PVC. Maar in de Stem uit België van 27 oktober, het blad van Prims met wie Van Cauwelaert toen in Londen vertrouwelijk omging. verscheen een propaganda-artikel ervoor dat de argumenten hernam die Van Cauwelaert aan Poullet had voorgehouden. Het was vermoedelijk van zijn hand of zeker door hem geïnspireerd. Hij had op 25 oktober Poullets brief ontvangen, zoals hij meldde aan H. Jacobs op 26 okt.; PVC. In Vrij
België van 10 november werd het artikel uit de Stem overgenomen. Poullets tweede brief van
6 november, die pas later in Den Haag zal zijn toegekomen, was beslist afwijzend: hij wilde degenen niet in het ongelijk stellen die in het bezette land een negatief ordewoord zouden uitgegeven hebben, en hij wilde na de bevrijding aan België de eer geven om die normaalscholen te stichten; PVC.
57 Van Cauwelaert aan H. Jacobs, Londen 26 okt. 1916; PVC.
58 PP, 158/1. De stichters waren de bankiers Marcel Baelde (Antwerpen) en Gustave De Laere (Roeselare); de groothandelaars Alfred De Brouckere (Antwerpen) en Georges De Schryver (Gent); advokaat Laurent Fierens (Antwerpen); de eigenaars baron Peers de Nieuwburgh (Oostkamp) en Daniël De Pret-Roose de Calesberg (Antwerpen). Verder Paul De Ryckere en Ernest De Neck van Gent, Charles Goethals de Boesinghe van Kortrijk, Charles Haeck en Jean Gevers van Antwerpen.
59 G. Sap, die het antwoord had opgesteld, aan Van Cauwelaert, 28 feb. 1917; PVC.
60 U hebt de kampanje van de Belgique tegen Huysmans ook doen stopzetten, schreef hij aan de Broqueville, 28 dec. 1916; PVC.
61 PVC, briefwisseling aug. 1916, passim.
62 Die ‘krachtig ondersteund’ werd door de bezetter; Tätigkeitsbericht nov. 1915-jan. 1916, 13; mikrofilm 353/5.
63 Aan Van Cauwelaert; PVC.
64 Artikel, bij ontvangen brieven in sept. 1917; PVC.
65 Rombouts aan Van Cauwelaert, 28 dec. 1916 en 1 jan. 1917; PVC.
66 Ch. Van Mol, B 44 AB, aan Van Pelt, 21 dec. 1916; bij ontvangen brieven in PVC.
68 LUYKX, o.c., 136, noot 102.
69 Dosfel en priester Thadée Spaeninckx; Bernaerts aan Van Cauwelaert, PVC. 70 VANSINA, Verschaeve getuigt, 295-300.
71 PVC. 72 PVC.
73 Aan Hoste, 18 sept. 1916; PVC.
74 Op 15 februari 1917 moest Van Cauwelaert zich verontschuldigen bij Claes dat hij in zijn blad tegen Leo Meert geschreven had: zulke antwoorden waren door aktivistische aanvallen uitgelokt; PVC.
75 PVC. 76 PVC.
77 4 maart 1917; PVC.
78 Interview L. Picard, 17 april 1972.
79 Op 4 december 1917 schreef Belpaire aan Helleputte dat ze van Dr. Libbrecht uit Kapellen het volgende had vernomen: zijn naam was tegen zijn wil op de lijst gepubliceerd en De Eendracht had geweigerd zijn logenstraffing op te nemen; twee anderen, de artsen Jacobs uit Antwerpen, hadden om dezelfde reden een gerechtelijke vervolging ingespannen. PSH, 633.
80 Later, op 22 augustus 1917, gaf Goossenaerts volgende verklaring: ‘'t Gebeurde deels uit pessimisme. Ik was over de einduitslag van deze oorlog terecht of ten onrechte anders gaan denken... deels uit beginsel - ondanks veel - overigens heeft het b.v. nog niemand zijner onwaardig geacht, dat te Antwerpen het Napoleondok nog niet is gedempt - deels omdat ik 't maar slecht kon velen... dat jonge mensen die 'k had helpen vormen al vóór waren gegaan, deels om te helpen laten blijken hoevelen, naar onze mening, zuiver staan’; aan J. Arras; kopie door Arras aan Van Cauwelaert, 27 sept. 1917; PVC.
81 STEYAERT, 71-72.
82 JACOB, De Vlaamsche Stem, 11, 13 en 16; ELIAS, o.c., II, 38; PICARD, o.c., II, 255.