belangenbehartiging, kennisuitwisseling
2.6 Positie van energiecoöperaties in de driehoek markt, overheid en
gemeenschap
Energiecoöperaties worden vaak in één adem genoemd met andere wijkondernemingen. Dit zijn ondernemingen van mensen die in hun eigen buurt iets (willen) ondernemen; het kan gaan om een buurthuis, zorgcoöperatie of een andere onderneming.31 Het gaat
hierbij om publieke voorzieningen die (deels) door een groep ondernemende burgers worden overgenomen. Hoewel energie-initiatieven net als wijkondernemingen het belang van de lokale gemeenschap centraal stellen, is de situatie in het energiedomein anders dan in het zorg- of welzijnsdomein. Energieproductie en -levering zijn in principe geen semipublieke voorzieningen, maar voorzieningen die tot nu vooral zijn voorbehouden aan commerciële marktpartijen. Vanuit dit perspectief gezien zijn de energiecoöperaties als projectontwikkelaars ‘gewone’ marktpartijen, ook al delen ze vaak – anders dan reguliere marktpartijen – de ambitieuze energie- en klimaatdoelstellingen met de overheden. Deze ambi- valente positie van de coöperaties – tussen markt, overheid en gemeenschap in – leidt soms tot verwarring in de relatie met de overheid, vooral als de coöperatie nadrukkelijk de intentie heeft te professionaliseren en geldstromen te genereren (hetzij voor de financiering van projecten, hetzij voor bezoldiging van bijvoorbeeld werkgroepleden).
De (ervaren) professonaliserende energiecoöperaties zijn in dat opzicht beter te vergelijken met ‘sociale onder- nemingen’. Ze combineren een sociale en maatschap- pelijke doelstelling met een bedrijfsmatige aanpak. Een belangrijk onderscheid met sociale ondernemingen is dat de coöperaties een andere zeggenschapsstructuur hebben; zeggenschap ligt bij de leden en het ledenbelang staat centraal. Ook biedt een coöperatie meer
mogelijkheden om financiering door inleg van (veel) leden te structureren (een vorm van crowdfunding, waarover meer in paragraaf 3.8).
Sociaal ondernemerschap krijgt in Nederland steeds meer aandacht, maar de verbinding met coöperatief ondernemerschap wordt nog weinig gelegd (Social Enterprise NL 2014). In het Verenigd Koninkrijk is een speciale rechtsvorm gecreëerd: de Community Interest of
Benefit Society (Social Value Act 2003).32 In januari 2014 heeft
de Britse regering een beleidsvisie ontwikkeld op de rol die lokale gemeenschappen kunnen spelen in het behalen van de energie- en klimaatdoelen: de Community Energy
Strategy (UK 2014). De Nederlandse coöperaties volgen deze ontwikkeling met grote interesse.
TWEE
Noten
1 Www.hieropgewekt.nl.
2 Een aantal (circa 40) meldt zich op de HIER Opgewekt site. Ook Peter Segaar van PolderPV houdt een landelijk overzicht bij van acties met zonnepanelen. Veel hiervan zijn wijkinitiatieven (http://www.polderpv.nl/inkoopacties_ Nederland.htm#lijst_inkoopacties_PV (Polder PV, Leiden). 3 Rechtspersonen met statuten, leden. Meestal coöperaties
met uitgesloten aansprakelijkheid (UA). 4 Bijvoorbeeld in Lochem.
5 Operationeel zijn: Energiecoöperatie Dordrecht (2012), AGEM, de Achterhoekse Groene Energiemaatschappij (2013) en HaarlemmermeerEnergie (2013). Meerdere gemeenten hebben de haalbaarheid van een lokaal energiebedrijf onderzocht, onder andere in Haarlem, Zwolle, Dalfsen en Winterswijk.
6 In paragraaf 3.4 behandelen we deze regeling in meer detail. 7 Dit werd tussen 2010 en 2012 ondersteund vanuit het
Innovatieprogramma Klimaatneutrale Steden van AgentschapNL.
8 De Amsterdamse coöperaties Zuiderlicht,
AmsterdamEnergie en NDSM Energie ontmoeten elkaar via informele netwerken (waaronder het
WijKrijgenKippen-netwerk).
9 VEC Noord-Brabant: onder andere Dongen, Udenhout, Boxtel, Bernheze en Moerdijk.
10 CALorie, BergenEnergie, Alkmaar Energie, NHEC. 11 Stedendriehoek: Apeldoorn, Deventer, Zutphen, Lochem.
Samenwerking met LochemEnergie, EnergieRijkVoorst uit Voorst, ZET uit Zutphen en EBEM uit Brummen.
12 Coöperatie ‘Groninger Energie Koepel’ (UA).(september 2013), dorpsvereniging Midwolde-Pasop, dorpsvereniging Garnwerd e.o., vereniging voor dorpsbelangen Zijldijk en coöperatieve vereniging Grunneger Power (UA). De oprichting is mede tot stand gekomen door de Natuur en Milieufederatie Groningen en de Vereniging Groninger Dorpen.
13 REScoopNL is een coöperatie van duurzame energie- initiatieven, vooral de windenergiecoöperaties die onder ODE verenigd waren in de windenergiesectie en nieuwe energiecoöperaties die bezig zijn met de ontwikkeling van coöperatieve windturbines.
14 Inzicht in de motieven en drijfveren is verkregen op basis van de interviews, (vele) gesprekken met initiatiefnemers en uitingen op websites.
15 Over deze maatschappelijke trend zijn veel publicaties verschenen. Meest recent: VNG Jaarbericht 2013 over maatschappelijke initiatieven (VNG Denktank 2013). 16 De energierekening (gas en elektriciteit) van een gemiddeld
gezin bedraagt jaarlijks 1.500 tot 2.000 euro.
17 Thermobello in Culemborg was in de gelegenheid om een bestaand warmtenet van het lokale drinkwaterbedrijf Vitens over te nemen.
18 Http://www.ademhouten.nl/ademwater.
19 Gebouwen met gebruik kleiner dan 50.000 kilowattuur. Deze grens wordt bepaald door het fiscale regime: boven 50.000 kilowattuur is het energiebelastingtarief te laag om rendabel zonne-energie te kunnen salderen.
20 In paragraaf 3.4.2 wordt aangegeven dat momenteel een politieke discussie wordt gevoerd over de fiscale randvoorwaarden bij zelfopwekking van duurzame elektriciteit (‘ontzorgconstructies’).
21 Www.nldenergie.org.
22 Http://www.duurzameenergieunie.nl/.
23 NLD Energie verwacht de leveringsvergunning begin 2014 te krijgen.
24 Http://huismerkenergie.nl/.
25 Rijn en IJssel Energie Energieservicepunt DE KAS: http://www.rijnenijsselenergie.nl/cooperatie/de-kas. 26 Burgerlijk wetboek artikel 54 lid 2 Boek 2 BW.
27 Siward Zomer, ‘Coöperaties nemen energiemarkt langzaam over’, Blog Energie+, mei 2013. Siward Zomer is voorzitter van de Windvogel.
28 Zie: International Co-operative Alliance: http://ica.coop/. De coöperatieve beweging gaat uit van zeven coöperatieve principes: (1) vrijwillig en open lidmaatschap; (2)
democratische controle door de leden; (3) economische participatie door de leden; (4) autonomie en
onafhankelijkheid; (5) onderwijs, vorming en
informatieverstrekking; (6) coöperatie tussen coöperaties; en (7) aandacht voor de gemeenschap.
29 Martijn Messing van de VEC-NB maakt onderscheid tussen doelcoöperaties (waarin het project centraal staat) en gemeenschapscoöperaties (waarin de gemeenschap centraal staat).
30 Dit profiel is samengesteld op basis van interviews, aangevuld met profielen van websites (besturen, actieve leden).
31 Http://www.wijkonderneming.nl/. Zie ook Jurgen van der Heijden, Buurtenergie 2013.
32 Zie bijvoorbeeld de Londense Brixton Energy Co-op die in coöperatief verband zonne-energieprojecten realiseert op daken in Londen.