Jongeren en kinderen in rouw
11 Exodus OKD-Project: bevordering van de omgang tussen kinderen en ouders in detentie; draagvlak bij vrijwilligers en professionals
11.3 Plaats in de pedagogische civil society: een rol bij juridische interventies, preventie en de bevordering van een positief opvoedklimaat
Exodus vindt het belangrijk dat kinderen hun gedetineerde ouder kunnen zien en dat deze ouder, met alle beperkingen van dien, een rol krijgt in het leven van het kind. Daarmee zit het OKD-project zowel in de bovenste als de onderste laag van de interventiepiramide: vrijwilligers spelen een rol bij (het verzachten van) de gevolgen van de juridische interventie en dragen zorg voor een positief of positiever opvoedingsklimaat. Tijdens de autoritten kunnen kinderen praten met iemand die geen oordeel heeft over de situatie. Kinderen kunnen door de situatie in een loyaliteitsconflict terechtko-men. De vrijwilliger is dan een neutrale figuur die zonder oordeel luistert naar hun verhalen.
Uitstapjes en gezamenlijke bezoeken zorgen bovendien voor contact met andere kinderen in dezelfde situatie: lotgenotencontact. Daarmee beoogt het OKD-project ook een preventieve werking voor zowel ouder als kind. Bij de ouder gaat het erom niet in oud gedrag vervallen, bij het kind om het voorkomen van problemen op latere leeftijd.
Het begeleiden van kinderen van voordeur tot in de PI betekent tegelijkertijd een ontlasting van de niet-gedetineerde ouder en het gezinsleven. Gezinnen hebben in veel gevallen weinig geld, en de PI’s liggen vaak niet om de hoek. Het contact tussen beide ouders is ook niet altijd optimaal. De vrijwilligers kunnen in gesprek gaan met de niet-gedetineerde ouder, vaak moeder, met hen
mee-denken, hen activeren, en als blijkt dat moeder veel vragen heeft aanbieden om andere hulp in te zetten, bijvoorbeeld vanuit een ander traject van Exodus.
11.4 Samenwerking tussen professionals en vrijwilligers
Er is bij het OKD-project sprake van zowel interne als externe samenwerking tussen professionals en vrijwilligers. Intern werken landelijke en regiocoördinatoren samen met vrijwilligers; extern werken coördinatoren en vrijwilligers samen met gevangenispersoneel, PI-werkers(PIW’ers), kindertehuizen en gezinsvoogden.
Professionals
Exodus OKD heeft twee landelijke, betaalde coördinatoren in dienst die het contact met de vrijwil-lige regiocoördinatoren onderhouden. De ene landelijke coördinatoren heeft veel ervaring met gezinnen met problemen vanuit haar eerdere baan bij de kinderbescherming en heeft eerder in tehuizen voor kinderen gewerkt, maar ook als pleegzorgwerker. De andere landelijke coördinator was jarenlang leraar op een middelbare school.
De regiocoördinatoren zijn mensen met verschillende achtergronden, zoals onderwijs, hulpverle-ning, secretariaat en jeugdtandarts. Zij hebben allemaal affiniteit met kinderen en/of justitie. De landelijke coördinatoren sturen de vrijwillige regiocoördinatoren aan, zij behandelen verzoeken die binnenkomen vanuit PI’s en Jeugdzorg, zij werven en bouwen contacten op met PI’s en houden zich bezig met beleidsontwikkeling binnen Exodus. Twee keer per jaar organiseren de landelijke coördi-natoren een bijeenkomst voor de regiocoördicoördi-natoren. Die staat vaak in het teken van samenwerking en deskundigheidsbevordering. Exodus werkt in het OKD-project nauw samen met professionals in de penitentiaire inrichtingen: beveiligers en penitentiair inrichtingswerkers houden toezicht op de gedetineerde en observeren ook de omgang tussen de gedetineerde ouder en het kind. Een PIW’er onderhoudt contact met vrijwilligersorganisaties zoals Exodus OKD.23 In andere inrichtingen in het land kunnen dit ook medewerkers maatschappelijke dienstverlening, medewerkers van Bureau Selec-tie of DetenSelec-tie of medewerkers van EducaSelec-tie en Vorming zijn.
De regiocoördinatoren hebben contact met de PIW’ers of geestelijk verzorgers om aan te geven welke kinderen en vrijwilligers er wanneer komen. Afhankelijk van de PI is het contact tussen
PIW’er en regiocoördinator intensief of vluchtig. Ditzelfde geldt voor het contact tussen rijvrij-willigers en PIW’ers. In Veenhuizen en Leeuwarden zetten regiocoördinator en PIW’ers samen alles klaar voor het bezoek en houden zij in de gaten hoe het contact tussen ouder en kind verloopt.
Kinderen, vaders, vrijwilligers en PIW’ers lunchen vervolgens samen.
De beveiligers en penitentiair inrichtingswerkers zijn erbij als de kinderen hun vader of moeder ontmoeten. PI Ter Apel heeft er op aandringen van de PIW’er voor gekozen eens in de twee weken twee uur OKD te organiseren om de drempel voor kinderen te verlagen. Zo hoeven de kinderen niet steeds opnieuw te wennen. De bewaarders dragen op dat moment geen uniform en zorgen voor een gezellige ruimte en snacks. Ook zijn er activiteiten, zoals sport en spel. Kinderen mogen bij het OKD met hun vader spelen en knuffelen. Tijdens het normale spreekuur mag dit niet. OKD Noord
organi-23 De PI’s voeren nu dagprogramma in en willen o.a. graag dat Exodus activiteiten daarbinnen uitvoert.
seert eens per maand bezoeken van twee uur in de PI Veenhuizen. In de PI Leeuwarden organiseren zij dit acht keer per jaar voor een kleine groep vaders.
Vrijwilligers
Het merendeel van de vrijwilligers bij OKD Noord en Ter Apel is vijftig jaar of ouder; dat is gebruike-lijk bij de OKD-projecten. Maar een klein aantal jongeren doet naast hun werk of studie dit vrijwil-ligerswerk. De Exodus-vrijwilligers zijn volgens de professionals trouw. Velen van hen zijn al lange tijd betrokken bij Exodus en ook bij andere projecten van Exodus betrokken (geweest). Ze hebben veel contact met elkaar en met de PI’s als dat nodig is. Bijvoorbeeld als een kind uit een andere regio een PI komt bezoeken. Dan wordt er contact opgenomen met een OKD-project in de regio van het kind om een vrijwilliger te regelen.
De OKD-projecten hebben twee soorten vrijwilligers:
● OKD-coördinatoren: Deze vrijwilligers zijn de spin in het web binnen een OKD-regio. Zij hebben regelmatig contact met de landelijk coördinator, de rijvrijwilligers, de gezinnen en de PI. De OKD-coördinator krijgt de aanvragen vanuit de PI binnen en zorgt dat er voldoende vrijwilligers zijn die willen rijden. Ook is de coördinator bij het eerste contact met kind(eren) en de niet-gedetineerde ouder of verzorger om kennis te maken, soms met de vrijwilliger die het kind gaat rijden, maar dat verschilt per regio. Contacten tussen gezin en vrijwilligers lopen via de regioco-ordinator om de privacy van de rijvrijwilligers te beschermen. De coördinator heeft ook van tevoren contact met de PIW’er om door te geven welke vrijwilligers en kinderen er komen. De coördinator van OKD Noord belt de gezinnen twee dagen na het bezoek om te vragen hoe het kind het bezoek vond. Dat is echter niet standaard. Coördinatoren hebben onderling veel contact, bijvoorbeeld over kinderen uit een andere regio. De regiocoördinator organiseert twee keer per jaar een bijeenkomst voor vrijwilligers. De landelijke coördinatoren zijn hier vaak bij.
● Rijvrijwilligers: Vrijwilligers worden aan een kind of kinderen uit een gezin gekoppeld door de regiocoördinator. Als de eerste kennismaking goed verloopt, wordt begonnen met het OKD-pro-ject. In principe blijft een vrijwilliger een kind heen en weer rijden totdat de ouder vrijkomt of het kind zeventien jaar wordt. De vrijwilliger en het kind gaan afhankelijk van de afspraken met de PI eens per twee weken, eens per maand of meerdere keren per jaar met een kind op bezoek bij de gedetineerde ouder. Een vrijwilliger is alleen actief als hij of zij gekoppeld is aan een kind.
De frequentie en regelmaat van het vrijwilligerswerk verschilt dus nogal in intensiteit en regel-maat en ook per functie (coördinator of rijvrijwilliger). In Ter Apel wordt een kind vanwege de hogere frequentie van het bezoek – eens in de twee weken – vaak aan meerdere vrijwilligers gekoppeld. De vrijwilliger haalt het kind thuis op en gaat mee de gevangenis in. Hij of zij is tijdens het contact tussen ouder en kind op de achtergrond aanwezig. Dit is voor het kind prettig en geruststellend. Omdat de vrijwilliger ziet wat er gebeurt tijdens het contact, kan dit ook aan de orde komen tijdens de autorit terug. Vrijwilligers kunnen ook een uitstapje maken met het kind om het kind beter te leren kennen en de ouder thuis even te ontlasten. In de praktijk blijken de vrijwilligers van OKD Noord en Ter Apel dit nauwelijks te doen.