Hoofdstuk 5. Is er plaats voor de ethiek binnen de fiscaliteit en welke rol speelt de politiek in het kader van de moraliteit van het fiscale systeem?
6.3. Persoonlijke stellingname
Volgens mij wordt het steeds stiller in de ethiekvrije zone. De tijd waarin je als fiscaal adviseur aan je plichten had voldaan door middel van een bullet op slide 31 (“We note that there may be a reputational exposure”) lijkt voorbij. Zelf heb ik gemerkt dat mijn
persoonlijke visie de afgelopen maanden veranderd is, hetgeen waarschijnlijk grotendeels het gevolg is van dit onderzoek. Aanvankelijk ging ik in dit onderzoek ten strijde als fiscale moraalridder, maar naar mate mijn onderzoek vorderde werd ik mij steeds bewuster van de economische noodzaak van sommige belastingregelingen en werd de bescherming (of beter gezegd: het gebrek aan bescherming) van de belastingplichtige door de wetgever voor mij persoonlijk een steeds groter punt van kritiek.
Wat mij opvalt als men het over fiscale ethiek heeft, is het gebrek aan nuance. Óf je bent een ethicus die toevallig fiscalist is en zichzelf daardoor genoodzaakt ziet om iedere vorm van creatief gebruik van de belastingwetgeving te verwerpen, óf je bent een fiscalist die geen enkele ruimte laat voor de ethiek en slechts zijn eigen belangen en die van zijn cliënt poogt te behartigen. Helaas lijkt er weinig tussenin te zitten.
Brüll was al geïnteresseerd in de invloed van maatschappelijke krachten op het proces en de structuur van de belastingheffing150. Al snel na zijn promotie werd hij beïnvloed door een
150 D. Brüll, Recht en wet: rede uitgesproken bij het aanvaarden van het ambt van gewoon hoogleraar in het belastingrecht aan de
sterke bewogenheid met het sociale gebeuren in de maatschappij151. Het is zonde dat Brüll voortijdig afscheid heeft genomen van de universiteit omdat hij zich uiteindelijk onvoldoende gehoord voelde, aangezien onderzoek naar deze maatschappelijke krachten, in het licht van recente ontwikkelingen, volgens mij van het grootste belang zijn.
De roep om herziening van onze fiscale regelgeving is groot maar heeft tot op heden niet tot concrete plannen geleid. Persoonlijk hoop ik erop dat een (toekomstige) herziening wordt aangegrepen om een kritische blik te werpen op het gehele belastingstelsel en dat de overgrote meerderheid aan onnodige bepalingen zullen worden geschrapt.
Zwemmer betoogde tijdens het formeelrechtelijk symposium van 2016 dat Brüll fiscalisten onmiskenbaar een spiegel heeft voorgehouden152. Persoonlijk hoop ik dat er in de toekomst weer een aantal fiscalisten op het toneel verschijnen die ons allen (de fiscalist én de wetgever) dwingen tot zelfreflectie.
Ik hoop dat er fiscalisten op staan die ons niet alleen een spiegel voor houden, maar er op termijn ook voor zorgen dat iedereen zichzelf weer in deze spiegel aan kan kijken.
151 N. Ypenburg Sr, ‘Afscheid aan Brüll’, FED 1983/3503
152 L.J.A. Pieterse, Verslag van het formeelrechtelijke symposium ‘Brüll anno 2016: actueler dan ooit?, gehouden op vrijdag 16
Bronvermelding Literatuurlijst
- G.H. Addink, ‘Algemene beginselen van behoorlijk bestuur’, Kluwer: Deventer 1999 (p. 386)
- P.G.H. Albert, ‘De invloed van maatschappelijke opvattingen op het beroep van belastingadviseur’, Weekblad Fiscaal Recht 2017/23
- D.A. Albregtse, ‘De Panama Papers: veel opschudding, maar weinig nieuws (onder de zon)’, Weekblad Fiscaal Recht 2017/8
- Aristoteles, ‘Ethica Nicomachea’
- T. Bender, ‘Tussen ethiek en wet: een derde weg’, Weekblad Fiscaal Recht 2017/20 - L. Berentsen, ‘Politieke partijen maken belastingen ingewikkelder’, Financieel
Dagblad 7 maart 2017
- R.A. de Boer en J.C.J.G.M. Naalden, ‘Het leerstuk van fraus legis – een overzicht en enkele recente ontwikkelingen (deel 1)’, Forfaitair 2013/231
- G.J.M.E. de Bont, ‘Over rechtszekerheid, het legaliteitsbeginsel en het onderscheid tussen belastingfraude en belasting ontgaan’, Maandblad Belasting Beschouwingen, oktober 2016
- G.J.M.E. de Bont, ‘Moraal is normaal’, WFR 2016/106
- J. Braithwaite, ‘Globalization, Redistribution and Tax Avoidance’, Public Policy Research, 12 (2), 2005
- J. Brandsma; ‘Wat leverden de verhoren over belastingontwijking eigenlijk op?’, Trouw (16 juni 2017)
- C. Bruijsten en P. Bielen, ‘Fraus legis in Nederland en de nieuwe
antimisbruikregeling van België’, Maandblad Belasting Beschouwingen nr. 2 maart 2013
- D. Brüll, ‘Fiscale mythologie: Rede uitgesproken tijdens de Belastingconsulentendag 1974’, Gepubliceerd onder de titel: “Fiscale mythologie”, Fiscaal Tijdschrift FED 1974
- D. Brüll, ‘Recht en wet: rede uitgesproken bij het aanvaarden van het ambt van gewoon hoogleraar in het belastingrecht aan de Universiteit van Amsterdam op 8 december 1975’, Fiscaal Tijdschrift FED 1976
- M. Chin-Oldenziel en M. Belkaid-Koubia, ‘Fraus legis het normvereiste geanalyseerd’, Weekblad Fiscaal Recht 2013/1492
- G.J.M. Corstens, ‘Rechtszekerheid en rechtsbescherming’, Weekblad Fiscaal Recht 2016/141
- L.J.A. Damen, J.L. Boxum, K.J. de Graaf, J.H. Jans, A.P. Klap, A.T. Marseille, A.R. Neerhof, P. Nicolaï, B.K. Olivier, B.J. Schueler, F.R. Vermeer, R.L. Vucsán,
‘Bestuursrecht I’, Boom Juridische uitgevers, Den Haag 2009, pag. 61
- M.W.C. Feteris, ‘De toekomst van de fiscaliteit, op basis van 25 jaar ervaring’, Maandblad Belasting Beschouwingen 2017/11
- P. Frissen, ‘Rechtvaardige diefstal’, Het Financieel Dagblad, 1 juli 2015
- C.P.A. Geppaart, ‘Fiscale rechtsvinding: een onderzoek naar de rechtsvinding door de rechter in belastingzaken in het bijzonder aan de hand van de rechtspraak in de periode 1 maart 1957 – 1 maart 1965’, PhD Thesis (1965)
- J.L.M. Gribnau, ‘Belastingen, ethiek en waarden. Een weerbarstige driespan’, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal recht, 2017/660
- J.L.M. Gribnau, ‘Integriteit en verantwoordelijkheid in de fiscaliteit’, Maatschappelijk heffen, de Wetenschap, p. 311 – 328
- J.L.M. Gribnau, ‘Instrumentalisme en vrijheid’, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2012/517
- J.L.M. Gribnau, A.O. Lubbers en H. Vording, ‘Verbetering van de kwaliteit van (de uitvoering van) fiscale regelgeving door terugkoppeling’’, Weekblad Fiscaal Recht 2009/675
- J.L.M. Gribnau, ‘Paradoxale fiscale vrijheid’, Ars Aequi mei 2017
- J.L.M. Gribnau, ‘Toetsing aan het rechtszekerheidsbeginsel’, Tijdschrift voor Formeel Belastingrecht 2002/10, blz. 5-9
- J.L.M. Gribnau, ‘Rechtsbeginselen en evaluatie van belastingwetgeving’, A.C. Rijkers & H. Vording, Vijf jaar Wet IB 2001, Kluwer, Deventer 2006, pag. 37
- G. de Groot en C. Molenaar, ‘Nederland doet mee in race naar het nulpunt’, Financieel Dagblad 6 oktober 2017
- P.M. de Haan, ‘Fiscale constructies, transparantie en dingen die voorbijgaan – de parlementaire verhoren over belastingontwijking en –ontduiking’, Maandblad Belastingbeschouwingen 2017/11
- R. H. Happé, “…maar alleen als daar verdragsrechtelijk aanleiding voor is!”, Weekblad Fiscaal Recht 2016/219
- R.H. Happé, ‘Belastingrecht en de geest van de wet; een pleidooi voor een beginsel- benadering in de wetgeving’, Rede uitgesproken bij gelegenheid van zijn afscheid als hoogleraar belastingrecht aan de Universiteit van Tilburg op 20 mei 2011
- H.J. Hellema, ‘De rechtszekerheid in het belastingrecht’, Weekblad Fiscaal Recht 1960/418
- A. Klein Sprokkelhorst, ‘Column: Groeten uit Panama a/d Amstel’, Tijdschrift voor Formeel Belastingrecht (NDFR) 2017/1
- W.R. Kooiman, ‘De toetsing van fraus legis naar omstandigheden’, Tijdschrift voor Formeel Belastingrecht 2010/06
- M.M. Kors, ‘Het pleitbare standpunt’, Weekblad Fiscaal Recht 2017/168
- E. Kuiper, ‘Onvoldoende aandacht voor ethiek op fiscale opleidingen’, Financieel Dagblad 19 december 2016
- G.J. van Leijenhorst, ‘Misbruik van recht’, Vakstudie Nieuws 2015/2.0
- P.F.E.M. Merks, ‘Belastingontduiking, -ontwijking en –planning (deel 1)’, Maandblad Belasting Beschouwingen 2006/338, blz. 338-344
- Charles de Montesquieu, ‘Ce que c’est que la liberté’, De l’esprit des lois, 1748 - R.E.C.M. Niessen, ‘Richtige heffing en fraus legis’, Weekblad Fiscaal Recht 1984,
blz. 1661 e.v.
- M.E. Oenema en M. Evers, ‘Het is uit de hand gelopen’, Verslag afscheidsrede Prof. Dr. J.J.M. Jansen op 15 maart 2012, Weekblad Fiscaal Recht 2012/452
- E.C.G. Okhuizen, J.A. Booij, K. Bozia, R.L.H. IJzerman, J. van de Merwe, M.J. Pelinck, L.J.A. Pieterse, E. Poelmann, E.E. Schotte, J.M. Sitsen, M. Sobering, ‘Hoofdzaken formeel belastingrecht’, Boom fiscale uitgevers
- M.R.T. Pauwels, ‘Terugwerkende kracht van belastingwetgeving: gewikt en gewogen. Een rechtstheoretisch en positiefrechtelijk onderzoek naar een methode voor vorming van wettelijk overgangsrecht in het belastingrecht’, (diss. Tilburg) (Fiscaal
Wetenschappelijke Reeks nr. 13), Amersfoort: Sdu Uitgevers 2009
- L.J.A. Pieterse, ‘Wet- en regelgeving’, Tijdschrift sociaaleconomisch recht (kwartsignaal 144)
- L.J.A. Pieterse, ‘Verslag van het formeelrechtelijke symposium ‘Brüll anno 2016: actueler dan ooit?’, gehouden op vrijdag 16 december 2016 te Amsterdam, Weekblad Fiscaal Recht 2017/188
- E. Poelmann, ‘Ongeschreven regels. Rechtszekerheids- vertrouwens- en gelijkheidsbeginsel’, Cursus Belastingrecht Archief 2016/FBR.4.1.0.B
- E. Poelmann, 'Magistratelijk, maar wel alles uit de kast’, Weekblad Fiscaal Recht 2016/96
- D.R. Post, ‘Het kan wel, maar we doen het niet’, Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht 2017/1617;
- D.N. Shaviro, ‘Corporate tax shelters in a global economy: why they are a problem and what we can do about it’ (AEI Press, 2004)
- M. Spanjers, ‘We hebben een minister van belastingen nodig!’, Elsevier weekblad Belastingupdate 27 oktober 2017
- L.G.M. Stevens, ‘Fiscale ethiek voor iedereen’, Weekblad Fiscaal Recht 2015/938 - L.G.M. Stevens, ‘Credit Suisse: de lastige balans tussen rechtsbescherming en
handhaving’, Financieel Dagblad 15 mei 2017
- L.G.M. Stevens, ‘Ook hier wordt bij fiscale wetgeving steeds meer ‘framing’ toegepast’, Financieel Dagblad 9 oktober 2017
- De vakstudie, Algemeen Deel, artikel 31 AWR, aant. 2
- G. Verbeek en M. Arichi, ‘De Trias van de belastingpraktijk’, Verslag van de 31e
fiscale conferentie: oordeelsvorming in de TRIAS’, WFR 2011/604, par 4
- C.E. Verhaeren, ‘Het einde van belastingconstructies?’, Verslag van het jaarlijks fiscaal congres van het Fiscaal Economisch Instituut (FEI BV) in samenwerking met de Rotterdamse fiscale studievereniging Christiaanse-Taxateur, gehouden op 14 juni 2017 te Rotterdam, Weekblad Fiscaal Recht 2017/167
- A.C.M. Vos, ‘Staatssteun, fiscaliteit & verrekenprijzen: onverenigbare fiscale staatssteun aan Starbucks?’, Tijdschrift voor Staatssteun 2017 nr. 2
- R.J. de Vries, ‘Kwaliteit van fiscale rechtsvinding en fiscale regelgeving’, Weekblad Fiscaal Recht 2010/114
- P.J. Wattel, ‘Volksheld’, Weekblad Fiscaal Recht 1994/427
- N. Ypenburg Sr, ‘Afscheid aan Brüll’, Fiscaal Tijdschrift FED 1983/3503 - F.M. van der Zeijden, ‘Vennootschapspsychologie: Ceci n’est pas une pipe’,
Weekblad Fiscaal Recht 2017/176
- B.R. Zoetmulder en Y.H. Stouthart, ‘Belastingoptimalisatie versus agressieve
belastingplanning bij internationale concerns – waar ligt de grens?’, Tijdschrift voor compliance – december 2017
- J.W. Zwemmer, ‘Discussiebijdrage aan de bespreking preadvies belastingheffing en ethiek’, Vereniging voor belastingwetenschap 10 december 2010
Jurisprudentie:
- Hoge Raad 26 mei 1926, NJ 1926, 723 (noot P. Scholten) (Drie-dagen-arrest) - Hoge Raad 11 juli 1984, nr. 21/915 (ECLI:NL:HR:1984:BH6638)
- Hoge Raad 21 november 1984, nr. 22/092 (ECLI:NL:PHR:1984:AC8603) - Hoge Raad 20 maart 1985, nr. 23/003 (ECLI:NL:HR:1985:AW8319) - Hoge Raad 17 juni 1987, nr. 24/535 (ECLI:NL:PHR:1987:AW7648) - Hoge Raad 26 april 1989, nr. 24/446 (ECLI:NL:HR:1989:ZC4024) - Hoge Raad 15 juli 1997, nr. 31/552 (ECLI:NL:HR:1997:AA2208) - Hoge Raad 25 oktober 2000, nr. 35/957 (ECLI:NL:HR:2000:AA7846) - Hoge Raad 10 augustus 2001, nr. 35/890 (ECLI:NL:PHR:2001:AB3138) - Hof van Justitie van de Europese Unie 18 september 2003
(ECLI:NL:XX:2003:AL1180) (Bosal-arrest)
- Hoge Raad 10 juli 2009, nr. 43/363 (ECLI:NL:HR:2009:BJ2006) - Hoge Raad 1 juni 2012, nr. 11/00009 (ECLI:NL:HR:2012:BW7073) - Hoge Raad 15 maart 2013, nr. 11/05617 (ECLI:NL:PHR:2013:BY0561) - Hoge Raad 15 maart 2013, nr. 11/05609 (ECLI:NL:HR:2013:BY0548) - Hoge Raad 7 februari 2014, nr. 12/04640 (ECLI:NL:HR:2014:181) - Hoge Raad 7 februari 2014, nr. 12/03540 (ECLI:NL:HR:2014:224)
- Europese Hof voor de Rechten van de Mens 13 januari 2015, nr. 50131/12
(ECLI:NL:XX:2015:31) (Huitson v. UK: Anti-misbruikwetgeving met terugwerkende kracht waarborgt fair balance) (Noot: dr. E. Poelmann)
- Hoge Raad (Advocaat-Generaal) 25 augustus 2016, nr. 15/05357 en nr. 15/05278 (ECLI:NL:PHR:2016:897)
- Hoge Raad 21 april 2017, nr. 15/05278 (ECLI:NL:HR:2017:639) - Hoge Raad 21 april 2017, nr. 15/05357 (ECLI:NL:HR:2017:638) - Hoge Raad 21 april 2017, nr. 16/03669 (ECLI:NL:HR:2017:640) - Hoge Raad 21 april 2017, nr. 16/03673 (ECLI:NL:HR:2017:730)
Kamerstukken:
- Kamerstukken II, 2016-2017, 34 566, nr. 3, p. 6.
- Tweede kamer, 22e vergadering, woensdag 15 november 2017 (besluit de dividendbelasting af te schaffen)
- Brief van staatssecretaris van Financiën aan de Tweede kamer, Keuzes voor een beter belastingstelsel, 16 september 2014, AFP/2014/780.p.1.
Overig:
- De Nederlandse Orde van Belastingadviseurs, Tijdsdruk doet afbreuk aan kwaliteit fiscale wetgevingsproces, 12 november 2002
- Hirsch Ballin (1989a)
- KPMG corporate tax rates table
- O.W. Holmes, Compania Gen. de Tobacos de Filipinas v. Collector of Internal Revenu, 275 U.S. 87, 100 (1927) (Holmes, J., dissenting)
- Persbericht Hof Amsterdam op www.rechtspraak.nl (uitleg constructie Credit Suisse) - R.C. de Smit, Reactie op Credit Suisse arresten, Taxence
- Roel Kerckhoffs, Hertoghs advocaten-belastingkundigen, Borgersreactie: conclusie AG Wattel pleitbaar standpunt