Personeel toepassingsgebied

135. Wat het personeel toepassingsgebied betreft, verklaart de richtlijn de materie gericht van toepassing op natuurlijke personen die in de strafprocedure verdachte of beklaagde zijn.426

Bijgevolg werd gekozen voor andere beschrijving dan “een ieder tegen wie een vervolging is ingesteld.” Het voorschrift impliceert de uitsluiting van rechtspersonen. De richtlijn tracht zelf te

421 _{Draft Report (EP) on on the strengthening of certain aspects of the presumption of innocence and of the} right to be present at trial in criminal proceedings (COM(2013)0821-C7-0427/2013-2013/0407(COD)), 21 januari 2015, 7.

422 _{Advies over het voorstel voor een Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake de versterking} van bepaalde aspecten van het vermoeden van onschuld en van het recht om in strafprocedures bij het proces aanwezig te zijn (COM(2013) 821 final — 2013/0407 (COD)) van het Europees Economisch en Sociaal Comité (25 maart 2014), Pb.C. C 226 (2014), 4-5.

423 _Ibid.

424 _{S. LAMBERIGTS, The Presumption of Innocence (and the Right to be Present at Trial) Directive, 2016,}

https://europeanlawblog.eu/2016/05/03/the-presumption-of-innocence-and-the-right-to-be-present-at-trial- directive/.

425 _Ibid.

90 verantwoorden waarom rechtspersonen niet gevat worden. Hiermee zouden de verschillende behoeften en beschermingsniveaus van natuurlijke personen en rechtspersonen voor de verscheidene aspecten van de onschuldpresumptie erkend worden.427 _{Verwezen wordt naar het}

Hof van Justitie die vaststelt dat deze rechten niet op eenzelfde wijze aan de beide categorieën toekomen. In dit kader is het nationaal recht en rechtspraak in ontwikkelingsfase, die moet bepalen of Uniemaatregelen vereist zijn.428 _{Desalniettemin wordt gewezen op de bescherming van het}

vermoeden van onschuld die rechtspersonen blijven genieten onder het EVRM.

136. Inzake het personeel toepassingsgebied is de richtlijn aldus in eenzelfde mate beperkend als bij het materieel toepassingsgebied. Dat rechtspersonen uitgesloten worden van het toepassingsgebied van de richtlijn was reeds een keuze in het oorspronkelijke voorstel in 2013, waarin dit verantwoord wordt op grond van een “stapsgewijze aanpak”429 _{en in het licht van het}

evenredigheidsbeginsel.430 _{Rechtspersonen kunnen in de meeste lidstaten nochtans wel}

strafrechtelijk aansprakelijk gesteld worden. Het argument dat rechtspersonen nog steeds de bescherming van het EVRM genieten, is nogal kort door de bocht. Immers kunnen enkel private rechtspersonen naar het EHRM stappen.

137. Ook in de rechtspraak van het HvJEU bestaat slechts een beperkte bescherming voor rechtspersonen wat de rechten onder de onschuldpresumptie betreft.431 _{In mededingingszaken}

reiken het zwijgrecht en het nemo tenetur-beginsel sowieso al minder ver voor ondernemingen.432

Echter, verwijzen naar zaken die niet klassiek strafrechtelijk zijn van aard als verdediging voor de uitsluiting van rechtspersonen in de richtlijn is op zich bedenkelijk.433

138. De andere richtlijnen aangenomen in kader van de routekaart van 2009 spreken ruimer van ‘personen’ in de plaats van ‘natuurlijke personen’. Doch de Engelse versie van artikel 82 lid 2, b) VWEU, de rechtsgrond voor de Unie tot handelen in deze gevallen, spreekt van “the rights of

427 _{Overw. 13 Richtl. 2016/343.} 428 _{Ibid., overw. 14-15.}

429 _{Voorstel COM(2013)821 def., 6-7.} 430 _{Ibid., 11.}

431 _{S. LAMBERIGTS, The Presumption of Innocence (and the Right to be Present at Trial) Directive, 2016,}

https://europeanlawblog.eu/2016/05/03/the-presumption-of-innocence-and-the-right-to-be-present-at-trial- directive/; zie o.a. HvJ 18 oktober 1989, nr. C-374/87, ECLI:EU:C:1989:387.

432 _{J.S. NAN, “Richtlijn 2016/343, betreffende de versterking van bepaalde aspecten van het vermoeden van} onschuld; iets nieuws onder de zon?”, DD 2016, 64.

433 _{S. LAMBERIGTS, “The Directive on the Presumption of Innocence. A Missed Opportunity for Legal} Persons?”, eucrim 2016/1, (36) 37.

91

individuals in criminal procedure”. Betekent de term ‘individuals’ dat de bevoegdheid in dit gebied

van de Uniewetgever überhaupt beperkt blijft tot natuurlijke personen? De Nederlandse versie van het artikel verwijst op haar beurt naar “rechten van personen in de strafvordering” wat theoretisch zowel op natuurlijke als rechtspersonen kan slaan.434 _{Dit zorgt voor onzekerheid die tot op heden}

blijft bestaan.

Desalniettemin is de beperking van de richtlijn tot natuurlijke personen deels te zien als een gemiste kans. Anderzijds, hadden rechtspersonen van de richtlijn gebruik kunnen maken, blijkt de bescherming op bepaalde punten toch beperkt.435 _{Wat de ‘stapsgewijze aanpak’ betreft, had het}

misschien beter geweest deze gradaties in de richtlijn tot uiting te laten komen veeleer dan rechtspersonen geheel uit te sluiten van de bescherming.436

139. Daarenboven spreekt de richtlijn niet langer van “een ieder tegen wie een vervolging is ingesteld”, doch wel van “verdachten of beklaagden”. De vraag rijst of die formele kwalificatie doorslaggevend is, wat in groot contrast zou staan met de hedendaagse realiteit onder het EVRM en Handvest. Dat dergelijke hoedanigheid vereist is, conformeert meteen aan de niet- toepasselijkheid volgens de richtlijn van het beginsel in samenhangende procedures, waarin betrokkene mogelijks geen verdachte of beklaagde is. Daarenboven kan men zich afvragen of het uitgangspunt in dit toepassingsgebied, en trouwens ook de EHRM-jurisprudentie op dit gebied, toekomstige ontwikkelingen kan doorstaan. Vandaag wordt gebruik gemaakt van opsporingsmethoden waarbij massaal data van niet-verdachte personen wordt verwerkt en wordt dit vervolgens in verband gebracht met onschuldpresumptie.437 _{Niet alleen zullen massaal de}

gegevens van groepen niet-verdachte burgers worden doorzocht en daarmee risicoanalyses worden gemaakt, maar mogelijks zullen ook op basis van zelflerende algoritmes categorieën afwijkende personen worden aangewezen die een grote kans maken om in de toekomst bepaalde

434 _{S. LAMBERIGTS, The Presumption of Innocence (and the Right to be Present at Trial) Directive, 2016,}

https://europeanlawblog.eu/2016/05/03/the-presumption-of-innocence-and-the-right-to-be-present-at-trial- directive/.

435 _{S. LAMBERIGTS, “The Directive on the Presumption of Innocence. A Missed Opportunity for Legal} Persons?”, eucrim 2016/1, (36) 40.

436 _{L.A. VAN NOORLOOS, “De Europese richtlijn onschuldpresumptie: bescheiden harmonisatie van een} fundamenteel beginsel”, NtER 2016.

437 _{A. GALETTA, “The changing nature of the presumption of innocence in today's surveillance societies:}

rewrite human rights or regulate the use of surveillance technologies?”, European Journal of Law and

92 strafbare feiten te plegen.438 _{In het licht van evoluties als deze dient ongetwijfeld nagedacht te}

worden over het uitbreiden van de traditionele personele draagwijdte van de onschuldpresumptie. 140. Interessant op te merken, is dat de lidstaten reeds bij de start van de gewone wetgevingsprocedure uitdrukten geen probleem te maken van het exclusief toepassingsgebied op natuurlijke personen.439 _{Toch werd in een latere fase door rapporteur GRIESBECK van het}

Europees Parlement voorgesteld het personeel toepassingsgebied uit te breiden tot rechtspersonen.440 _{Ook getuigen die pas in de loop van de procedure een verdachte of beklaagde}

worden, werden in het ontwerpverslag van de rapporteur in het toepassingsgebied opgenomen.441

Dit voorstel van het Europees Parlement werd niet weerhouden.