Opleiding en ontwikkeling

Binnen een visie op individualisering kunnen bredere economische

ontwikkelingsproblemen gezien worden als een individueel gebrek aan opleiding. Hiermee ontstaat een beeld dat alleen door een gebrek aan opleiding iemand verantwoordelijk is voor zijn of haar situatie, niet vanwege het achterblijven in economische groei. In paragraaf 4.3 “opleidingsachtergrond” valt op dat de meeste van de geïnterviewde hoger opgeleid zijn. Waar twee van de zzp’ers zeggen dat ze een gebrek aan kansen op de arbeidsmarkt zien in relatie met hun lagere opleidingsniveau. Hoewel iemand wel praktijk ervaring heeft, blijkt dit in economische slechtere tijden niet afdoende voor hem te zijn gebleken.

Om met deze uitsluitende elementen uit een individualiseringproces om te gaan wordt de mogelijkheid geboden om vanuit een situatie van bijstand te starten als zzp’er. Sommige zzp’ers die al langer ondernemen verwachten niet veel van deze starters, er blijkt

Pagina | 71

een afwijzende mening. Ze zien dat door de strenge eisen die aan de uitkeringsgerechtigde opgelegd worden maar ook door hun inschatting vanuit eigen ervaring zien ze niet veel kans voor deze startende groep zzp’ers. Vanuit deze stelling zou juist beargumenteerd kunnen worden dat er een onuitgesproken opleidingsbehoefte te herkennen is.

In het latere deel van paragraaf 4.8 “starten als zzp’er” wordt duidelijk dat bepaalde expliciete maar ook impliciete kennis nodig is. Zzp’ers weten in expliciete zin vaak wel wat er moet gebeuren, alleen blijft de impliciete kennis hoe je dat aanpakt soms achter.

Ook blijken bijvoorbeeld omgangsvormen en kennis over een branche belangrijk om aansluiting te hebben bij opdrachtgevers. Eén van de startende zzp’ers wil zich toeleggen op een nieuwe doelgroep waar ze nog geen ervaring mee heeft, het is voor haar een drempel om in contact te komen en om contact te onderhouden. Zoals al eerder benoemd lijkt het er op dat startende zzp’ers zich beter kunnen richten op opdrachtgever dan andere zzp’ers, omdat van de laatste minder opdrachten te verwachten zijn.

Bij de ZZPlace wordt aandacht besteed aan de coaching van de startende zzp’ers met een bijstandsachtergrond, zoals terugkomt in de data analyse onder paragraaf “Acquisitie”. Mede om iemand te motiveren in het verwerken dat men in een situatie van een

bijstandsuitkering terecht is gekomen. Maar ook om vaardigheden aan te leren die iemand gemist heeft bij het volgen van een formele opleiding of sommige zzp’ers van huis uit al mee hebben. Ook worden vaardigheden om met computerapplicaties om te gaan genoemd. Maar ook bij problemen die komen kijken bij het opstellen van bijvoorbeeld een

bedrijfsplan. In paragraaf 4.11 “beeldvorming” komt terug dat een van de geïnterviewden haar kennis verkregen heeft uit opleiding maar dat ze vooral door ervaring vanuit haar loopbaan binnen het werkveld een streepje voor heeft op haar concurrenten die deze

achtergrond missen, die “spreken de taal niet” van het bedrijfsleven. In het voorbeeld van de geïnterviewde copywriters valt op dat haar opleidingsachtergrond niet alleen iets waard is als formele startkwalificatie. Maar dat het ook inhoudelijke kennis oplevert die nodig is bij het beoefenen van haar schrijverschap en als kennisbank om zich op te oriënteren bij verschillende niches binnen haar vakgebied. Op het Timorplein en bij Seats2Meet worden verder ook workshops georganiseerd, bijvoorbeeld gericht op kennismaking maar ook gericht op het ontwikkelen van zzp vaardigheden.

Ondanks dat een van de geïnterviewde zzp’ers niet van te voren gepland had om zzp’er te worden, was ze met een Post-hbo opleiding in staat om op lange termijn ander

Pagina | 72

werk te gaan doen. Het afronden van een vervolgopleiding lijkt haar naast de extra mobiliteit om te veranderen van werksoort, uiteindelijk ook geholpen om als zzp’er te kunnen starten en er autonoom in te functioneren. Het blijkt dat impliciet en expliciet dat opleiding er toe doet, vooropleiding is de toegang tot werk. Waar het niet altijd uitgesproken werd in de interviews, de zzp’ers laten een opleidingsbehoefte zien. Voor zelfontwikkeling kan het interessant lijken om deel te nemen aan netwerk activiteiten. Zoals voor een scholings- of ontwikkelingsbehoefte van zelfverwezenlijking binnen Seats2Meet gebruik gemaakt kan worden van een sociaal netwerk, wat genoemd wordt in paragraaf 4.13 “je plek vinden”. Hiermee kunnen andere mensen benaderd worden die kennis te bieden hebben wat een aanvulling kan vormen voor iemands competentie. Wat belangrijk is in het licht van een observatie dat minder succesvolle zzp’ers op elkaar aangewezen zijn, waarmee een

mogelijke scholingsbehoefte niet bevredigd kan worden omdat deze zzp’er elkaar niet veel te bieden hebben.

6.7 Pragmatisme

Er wordt al beargumenteerd dat een proces van flexibilisering te herkennen is bij de geïnterviewde zzp’ers. Ook lijkt een proces van individualisering aanwezig, ten aanzien van processen van uitsluiting, als streven naar autonomie en in de behoefte om zich te

ontwikkelen en te scholen. Wat nog niet bediscussieerd is hoe de zzp’ers pragmatisch handelen in de omgang met flexibilisering, individualisering en praktische problemen waar creativiteit voor nodig is. In dit hoofdstuk wordt in gegaan op de situatie, de belichaming en de primair sociale basis van menselijk handelen dat hier in betrokken is. Als laatste wordt uitgelegd hoe dit te bezien in als een sociale ordening of onderhandelde orde.

6.8 Situatie

De situatie is van invloed doordat het in verhouding staat tot de perceptie ervan, gebruiken die al besloten liggen in de perceptie van een probleemsituatie zullen ingezet worden in de omgang ermee. Zoals een gezinsachtergrond zelfstandigheid, gebruiken en andere vaardigheden mee kan geven waardoor het makkelijker is om de stap naar zelfstandig ondernemerschap te maken, zoals in het ondernemersgezin waar een van de observeerde deelnemers uit afkomstig is. Hoewel een gezinssituatie waarin ouders ondernemer zijn als een positieve invloed gezien kan worden, kan het ook van negatieve invloed zijn. Zoals in paragraaf 5.1 “Gezinsachtergrond en relaties” uitgelegd wordt dat

Pagina | 73

Habet er voordeel bij heeft gehad, hoewel hij niet bewust weet hoe. Als negatieve perceptie van een situatie van ondernemerschap, wanneer het harde werken of andere sociale

problemen extra druk op de ondernemende ouders heeft gelegd. Waardoor het beeld van ondernemerschap niet zo positief hoeft uit te pakken zoals onderzoeken over het

gemiddelde positieve effect van ondernemende ouders, wil doen geloven. De invloed van de gezinsachtergrond ligt in de reflectie binnen situatie, op aspiraties die uit een opvoeding kunnen voortkomen en kent dan ook voor iedereen een verschil in persoonlijke kleuring.

Maar de situatie kan ook van invloed zijn in het hebben van een relatie. Er wordt duidelijk dat vanuit de mogelijkheid om te reflecteren op een probleemsituatie dat

ondersteuning van iemand die zich je kunt verplaatsten kan helpen. Maar ook in materiële zin doordat met een partner de situatie minder risicovol lijkt, met de spreiding van financieel risico tussen twee mensen. Zo ook in immateriële zin doordat je met twee mensen zaken anders kan organiseren en er bijvoorbeeld meer tijd overblijft om te kunnen ondernemen. Ook kan een relatie binnen de leefsituatie immateriële steun bieden in het geval van bijvoorbeeld ziekte. In de situatie van een relatie kan de beleving van een gevoel van veiligheid inhouden.

Maar door een van de geïnterviewden wordt ook als voordeel genoemd dat hij geen relatie heeft, hij heeft geen andere kosten of verantwoordelijkheid ten opzichte van

bijvoorbeeld, kinderen. Verder hoeft hij ook geen rekening te houden met zijn werktijden en het afstemmen hiervan met een partner.

Ook binnen een opleiding wordt geleerd hoe problemen in een professionele situatie binnen een vakgebied gepercipieerd kan worden, wat kan uitgroeien tot een vakspecialisme. Zoals een van de geïnterviewden laat zien in paragraaf 5.6 “acquisitie”, dat ze met het verkrijgen van opdrachtgevers als probleemsituatie haar marketingachtergrond weet toe te passen door middel van “koude acquisitie”. En een ander uiting geeft aan professionaliteit ten aanzien van problemen in automatisering waar een derde trainingen en innovatie probeert te faciliteren voor onder andere het bedrijfsleven waar ze eerder voor in loondienst werkte.

De wijze waarop de situatie van belang is, komt verder terug in paragraaf 5.3 “arbeidsverleden, werken voor een werkgever”. De situatie lokt al het ware gedrag uit wat zich laat kennen in hoe men zich individueel verhoudt tot de situatie. Wat mogelijk als een pragmatische verklaring is aan het gegeven, dat zzp’ers wat ouder zijn wanneer ze beginnen

Pagina | 74

als zzp’er. Jongere zzp’ers zouden mogelijk niet de nodige gebruiken in huis hebben om de stap te maken naar zzp-schap. Doordat de situatie van toenemende groei in zzp

ondernemingen relatief nieuw is kan het zijn dat er nog geen bredere geïnstitutionaliseerde situatie is ontstaan met een sociale infrastructuur om zzp’er als carrière optie toegankelijk te maken. Mogelijk dat de probleemsituatie voor starters op de arbeidsmarkt door

flexibilisering en verminderde kansen die hiermee samenhangen, een pragmatische

oplossing uitlokt. Waarin zzp’ers in de nabije toekomst, jonger zullen zijn als ze starten. Zoals in paragraaf 5.9 over “verwachting en realiteit” in het tweede hoofdstuk van de analyse. Waarin een jonge man die net een universitaire Master heeft afgerond, verteld dat hij in zijn werkveld geen baan heeft kunnen vinden en wil proberen een zzp-hub op te zetten.

Dat verminderde kansen op de arbeidsmarkt een dwingende invloed kunnen zijn wordt duidelijk bij de startende zzp’ers die vanuit een bijstandssituatie zijn begonnen. Door tegenslag en uitblijvend succes op de reguliere arbeidsmarkt vormde hun arbeidsverleden in combinatie met een economische crisis een probleemsituatie die van invloed was op de keuze om te starten als zzp’er. Hoewel iemand in praktijksituaties vaardigheden opgedaan heeft, wordt een gebrek aan opleiding gezien als een probleem wanneer er sprake is van werkloosheid. Het aanbod van geschoolde sollicitanten lijkt beter bestand ten opzichte van iemand met alleen praktijkervaring in de situatie van verminderde kansen op de

arbeidsmarkt.

In plaats van werkloosheid kan een onbevredigende werksituatie van uitzendwerk en tijdelijke aanstellingen van invloed zijn in de keuze om zzp’er te worden, zoals benoemd aan het begin van paragraaf 5.5 “Starten als zzp’er”.

Bij de start van een zzp onderneming kunnen in een situatie problemen ontstaan die met andere voorkeuren te maken hebben, maar die evenmin van invloed zijn op het zzp- schap. Bijvoorbeeld wanneer er relatie problemen spelen. Hoewel een probleemsituatie al langer bestaat hoeft deze invloed niet gelijk van consequentie te zijn. Mogelijk dat pas op termijn een probleemsituatie een oplossing uitlokt wanneer iemands persoonlijkheid een probleem niet meer kan dragen. In die situatie zullen andere actoren invloed uitoefenen waardoor de zzp’er niet in staat is om zijn of haar doel in een keer te bereiken. Bij

verschillende van de geïnterviewden lijkt dit zich te zijn gaan uitten in de vorm van een burn- out. De creativiteit waarmee de zzp’er doelen stelt is dan ook nog afhankelijk van een veelvoud aan situationele invloeden in het behalen van doelstellingen.

Pagina | 75 6.9 Belichaming

Zoals benoemd is de opleidingsachtergrond van invloed in de omgang met probleemsituaties. Op een normatieve manier doordat in de selectie van sollicitanten iemand met afgeronde opleidingskwalificaties een betere kans maakt dan iemand zonder. Maar ook inhoudelijk door aangeleerde vaardigheden. Tijdens een opleiding leert iemand inhoudelijke vakkennis maar in interactie met anderen ook sociale vaardigheden die van toepassing lijken binnen specifieke werkvelden. Uiteindelijk raken deze vaardigheden geïnternaliseerd in minder bewuste dagelijkse gebruiken binnen een situatie.

Mogelijk worden in een hogere opleiding gebruiken meegegeven die zich richten op zelfverwezenlijking. Waarmee naast de basale menselijke eigenschap om zich te ontwikkelen een houding aangeleerd kan worden waarin een bewustzijn gericht is op zelfverwezenlijking, dat zelfverwezenlijking naast de mogelijkheden die het praktisch kan opleveren een

oriëntatie vorm is in dagelijkse situaties. Wanneer mogelijkheden binnen loondienst ontbreken om zich te ontwikkelen kan iemand gemotiveerd raken om zzp’er te worden. Omdat er aan zelfstandig ondernemerschap een verwachting van autonomie en

zelfontplooiing kleeft. Door middel van opleidingsniveau kunnen vaardigheden en

overtuiging belichaamd worden doordat er iets aan een situatie gedaan kan worden. Voor hoger opgeleiden kan zzp-schap ook lucratief zijn. Wat niet uitsluit dat mensen met een lagere opleiding zich ook willen ontplooien en verwezenlijken. De belichaming van creativiteit om invloed uit te oefenen op probleemsituaties is niet een uitsluitend

kenmerkend voor een hoger opleidingsniveau en hoeft niet alleen tot uiting te komen in winstbejag. Maar vormt een potentiële kracht om met verschillende (alledaagse)

probleemsituatie om te gaan. Vervlochten met iemands oriëntatie in de situatie, kan met handelen rationele creativiteit ontstaan in het produceren van iets nieuws of in de oplossing voor een dagelijks probleem.

Met de rationele creativiteit om iets nieuws te produceren ontstaan ook ideeën en gebruiken waarmee de keuze voor zelfstandig ondernemerschap beleefd kan worden als een van kansen. Ook komt in paragraaf 5.2 “Opleidingsachtergrond” terug dat de zzp’ers niet in een keer hebben gekozen voor het zzp-schap. Vaak gaan er andere keuzes aan vooraf die zorgen voor situationele oplossing voor probleemsituaties, bijvoorbeeld in de keuze om zich op de consumentmarkt of zakelijke markt te richten. Wat ook blijkt in paragraaf 5.3

Pagina | 76

met en perceptie van verschillende probleemsituaties zich uiteindelijk kan ontvouwen in een oplossing en omgang door een zzp onderneming te starten. Een zzp’er kan zich aanpassen ten opzichte van de situatie. En belichaamd hierin een houding waarin actief een situatie bewerkt wordt of zich passief verhoudt tot de invloeden die uit een situatie voortkomen.

In paragraaf 5.4 “Conjunctuur, flexibilisering” laat een van de geïnterviewde zien dat ze zich tijdens haar loopbaan verder wilde ontwikkelen door een Post-hbo te volgen.

Ondertussen is ze onder druk van reorganisaties ook voor kleinere bedrijven gaan werken. Om uiteindelijk na het afronden van haar opleiding en door vast te lopen in haar werk, de stap te nemen en zzp’er te worden. In het interview werd duidelijk dat er geen sprake was van een vooropgestelde rationele planning hoe ze zzp’er zou worden, dit is min of meer voortgekomen in de aanpassing in de interactie tussen werk en de controle over gedrag om een persoonlijke invulling te geven aan haar ervaringen en expertise. Met een meer passieve accommodatie in een situatie laat een van de geïnterviewden zien dat ondanks zijn eerdere gedachten om zzp’er te worden, hij pas vanuit een bijstandssituatie serieuzer bezig is gegaan met het idee om zzp’er te worden.

Nieuwe ervaringen kunnen ook belichaamd worden, bijvoorbeeld in het verwerken van een lange tijd dat het mislukt om aan vast werk te komen wat uiteindelijk tijdens een economische crisis heeft geleidt tot werkloosheid in een bijstandssituatie. In paragraaf 5.5 “Starten als zzp’er” wordt dit door een van de geïnterviewden uitgelegd en bevestigd eerder onderzoek dat het verwerken van de een dergelijk ervaring tijd kan kosten. Zoals dit ook kan ontstaan ten aanzien van privé problemen. Pas wanneer oude gebruiken die iemand

belichaamd ten opzichte van oplossingen niet meer werken, kan er een crisis en verandering optreden. Waarin gebruiken in gedrag en de perceptie van probleemsituaties veranderen met de nieuwe creatieve oplossingen die gevonden worden. Een van de geïnterviewden die vanuit een vrij luxe situatie kon starten om zijn droomprojecten te realiseren geeft aan dat het hard werken blijft om iets te creëren, zoals benoemd in paragraaf 5.9 “verwachting en realiteit”. Het kan zijn dat de zelfontplooiing die hij zoekt te weinig geprikkeld wordt door een probleemsituatie, waar bij uitstek de menselijke creativiteit tot uiting kan komen.

De belichaming van bekende gebruiken komt ook om de hoek kijken ten aanzien van “netwerken”. Hierin kan worden teruggevallen op bekende gebruiken in de vorm van netwerken om aan opdrachten te komen. Hierdoor lokt de probleemsituatie niet uit dat er nieuwe gebruiken ontwikkeld kunnen worden, bijvoorbeeld door zich te richten op

Pagina | 77

opdrachtgevers via koude acquisitie. Een andere manier kan zijn dat iemand er voor kiest om in een hybride zzp constructie meer nadruk te leggen op een parttime betrekking in

loondienst wanneer het aantal opdrachten tegenvalt.

Verder wordt onder het kopje 5.5 “starten als zzp’er” uitgelegd dat wanneer iemand niet de gezinsachtergrond of via opleiding de nodige vaardigheden heeft ontwikkeld de transitie naar zzp-schap geholpen kan worden in het fysiek oefenen in het spel van ontmoeting en uitwisselen van ervaring met andere startende zzp’ers.

De belichaming van pragmatisch handelen door de zzp’er kan dan ook opgevat worden niet zozeer als een instrumentele wijze van doelverwezenlijking. Maar veel meer dat pragmatisch handelen de wijze is waarop mensen hun situatie ontdekken en van betekenis voorzien, zich oriënteren en kiezen voor een handelwijze.