bijvoorbeeld op lijst 2, softdrugs. En harddrugs, zoals cocaïne staan op lijst één.
“Ja, dat wel een beetje, nu ik dit weet. Heb ik wel zoiets van: oei. “
Maar dacht je dat het helemaal niet strafbaar zou zijn?
“Ik wist wel dat het strafbaar zou zijn. Ik wist ook dat het in de Opiumwet stond. Dus ik had wel een vermoeden van dat het sterk spul is. Het is eigenlijk de laatste week dat dit is veranderd, want ik had bijvoorbeeld een nieuw recept nodig en er was iets verkeerd gegaan met de hoeveelheid. Dus toen had ik gebeld om te weten hoe het nou zat, en toen deden ze echt heel moeilijk omdat ze niet zomaar de medicatie voor mogen schrijven omdat het dus in de Opiumwet staat. En dat dat aan allerlei regelgeving moet
voldoen.”
4. Zijn ADHD en ADD gemedicaliseerd?
4.1 Van ‘normale onstuimigheden’ naar de stoornis ADHD
Vanaf de 19e eeuw wordt er al gesproken van impulsief, hyperactief en aandachtszwak gedrag bij kinderen. Toen werden die gedragskenmerken toegeschreven aan ‘normale onstuimigheden’. In de loop van de 20e eeuw werden deze gedragskenmerken vaak in verband gebracht met
grensoverschrijdend gedrag en criminaliteit.
Rond 1900 werd de leerplicht ingevoerd, dat betekende dat ook de kinderen uit lagere sociale milieus naar school moesten. Als de leraren bij hen een gebrek aan discipline vaststelden, werd dat meestal toegeschreven aan de levensstijl. Maar later was er bij extreem lastig gedrag sprake van moral deficiency oftewel een moreel-ethisch tekort, een aangeboren afwijking . 66 Na de Eerste Wereldoorlog werd de nadruk steeds meer gelegd op de psychologische factoren.
In 1968 werd hyperactiviteit voor het eerst als stoornis bestempeld in DSM II, als ‘Hyperkinetic reaction of childhood’, waarin onrust, een korte
aandachtsspanne en hyperactiviteit waren vastgelegd. Vanaf toen werd in de Verenigde Staten de oorzaak van deze hyperactiviteit steeds vaker als neuro-biologisch beschouwd. Toen begon men met het voorschrijven van medicatie, meestal in combinatie met psychotherapie. In Europa daarentegen werd er nog sceptisch gekeken naar de medische benadering van hyperactiviteit.
We zien de term ADD voor het eerst in DSM III, uit 1980. ADD omvatte vooral aandachtszwakte en impulsiviteit. In de herziene verzie van DSM III werd het ‘Attention Deficit Hyperactivity Disorder´: ADHD.
In 1994 kreeg ADHD een nieuwe benadering en werd het opgedeeld in de drie typen, waaronder: het aandachtszwakke en impulsieve type, ADD.
Vanaf begin jaren ’90 kreeg men een nieuwe kijk op stoornissen en de behandeling daarvan. Zo werd ADHD steeds vaker als een verstoring in het neurochemisch regelmechanisme gezien, die mede wordt veroorzaakt door erfelijke factoren.
In 2013 kwam er een nieuwe DSM uit, de vijfde editie. Hierin is een aantal verruimingen van ADHD meegenomen.67 In deelvraag drie over
medicalisering komen we hierop terug.
Vroeger was men gezond als men niet leed aan een aantal bekende
lichamelijke ziektes. Daar kwam verandering in toen de Wereld Gezondheid Organisatie (WHO) gezondheid definieerde als: toestand van lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden. Waardoor er meer aandacht kwam voor het
‘geestelijk welbevinden’.
Lange KW, Reichl S, Lange KM, Tucha L. Tucha O. The history of attention deficit hyperactivity
66
disorder.2010 241-255
Gezondheidsraad. ADHD: medicatie en maatschappij. Den Haag: Gezondheidsraad, 2014. Blz.
67
27-31
Sindsdien worden er steeds meer gedragskenmerken medisch benaderd die voorheen werden beschouwd als aspecten van het normale leven. Dat gaat gepaard met een behandeling met medicijnen.
In de grafiek hierboven zie je hoeveel kinderen onder de diagnose ADHD vallen als de criteria veranderen. Het deel Rechts van de 2e stippellijn viel eerst in de categorie ADHD of ADD. Nu zijn de criteria naar links geschoren, naar de eerste stippellijn. Als gevolg zie je dat er nu meer kinderen onder de diagnose ADHD vallen. 68
Deze medicalisering wordt vaak geassocieerd met overmatig medicijngebruik.
Maar dat is niet altijd terecht, omdat het medicaliseren van bepaalde lichamelijke toestanden of geestelijke toestanden ook kan leiden tot het verhelpen van onderdiagnostisering, waarbij mensen niet de diagnoses
krijgen die ze eigenlijk wel moeten hebben. Daardoor komt er meer onderzoek en een betere behandeling van patiënten.
De negatieve kant van medicalisering noemen we overdiagnostisering. Dit betekent dat mensen diagnoses krijgen die ze niet horen te krijgen. 69
Sinds 2009 zijn er zogenaamde Tornadoklinieken ontstaan. Dit is een kliniek waar je in één dag een diagnose en voorschrijving kan krijgen. 70
4.2 De oorzaken van medicalisering
De Argumentenfabriek, een bedrijf dat gedachten omzet in visuele schema's, heeft in opdracht van het Miniserie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport gesprekken gevoerd met deskundigen uit de jeugdpsychiatrie, jeugdzorg en
Gezondheidsraad. 3 juli 2014. ADHD: medicatie en maatschappij. Den Haag: Gezondheidsraad,
68
2014; publicatienr. 2014/19
Bogaert, S. 2012. De medicalisering van ADHD. Blz. 38
69
Hintum, M (2009, 21 april). Tornado-poli voor kind met ADHD. De Volkskrant
70
het onderwijs. Op grond hiervan zijn de volgende oorzaken van medicalisering bij de leeftijdsgroep nul tot en met achttien vastgesteld.
4.2.1 Algemeen maatschappelijke oorzaken
• Door toegenomen welvaart krijgen kinderen meer prikkels binnen. Ze zitten meer achter beeldschermen en bewegen en slapen minder.
Overgevoelige kinderen kunnen zo overprikkeld raken.
• Steeds meer mensen weten medische of psychologische hulp te vinden, omdat er meer over bekend is.
• De afname van het gezag zorgt ervoor dat ouders moeite kunnen hebben met opvoeden. Ouders zoeken sneller hulp bij problemen die zij niet 'normaal' vinden.
• Ouders hebben sneller de neiging om in de medische sector te zoeken naar oplossingen voor problemen van hun kind.
• Kennis over onderdiagnostisering is toegenomen.
• Druk van de samenleving en van leraren kan zorgen voor meer diagnostiek van ADHD en voor behandeling met medicatie.
• Prestatiedruk.
• Afname van de acceptatie van afwijkend gedrag.
4.2.2 Oorzaken vanuit de zorg
• Medicijnen worden vrijwel altijd vergoed maar andere vormen van hulp vaak niet.
• Een DSM-diagnose is noodzakelijk voor een behandeling.
• De kennis over psychiatrie en psychologie is gegroeid.
• Medicalisering is gunstig voor de farmaceutische industrie.
Farmaceutische bedrijven maken reclame voor medicijnen en financieren onderzoek. (Zie deelvraag 5)
4.2.3 Weinig tegenbeweging medicalisering
Er wordt weinig onderzoek gedaan naar alternatieve behandelmethodes. Dat komt enerzijds doordat het moeilijk te financieren is, maar ook doordat het gemakkelijker is om farmaceutisch onderzoek te doen.
4.2.4 Oorzaken van medicalisering in het onderwijs
• Prestatiedruk op school kan ervoor zorgen dat de oorzaken van tegenslagen worden gezocht in een diagnose.
• Klassen zijn groter en diverser waardoor 'moeilijke' kinderen sneller opvallen. Als één kind druk is dan wordt de hele klas druk.
• Scholen konden alleen een financiële ondersteuning krijgen wanneer er een diagnose is gesteld (rugzakbeleid). Sinds de invoering van de Wet Passend Onderwijs in september 2014 is dat niet meer het geval. 71
De Argumentenfabriek. 2014. Informatiekaart oorzaken medicalisering. Geraadpleegd op 30
71
november 2015, van https://www.argumentenfabriek.nl/media/1482/13066-ik-oorzaken-s.pdf
Rugzakleerlingen zijn leerlingen die een DSM diagnose hebben en daardoor in aanmerking voor extra hulp op school. In het rugzakbeleid was dit alleen mogelijk als er een DSM diagnose was vastgesteld. Dit zorgt voor een
verdrievoudiging in het aantal zorgleerlingen zoals in de grafiek hierboven is te zien. Om deze reden is er sinds 2014 een nieuw beleid. 72
4.3 Hoe denken professionals over medicalisering en de toenemende behandeling van ADHD met Ritalin?
We vroegen dit aan Peter Deschamps, Nelleke Mylius en Jessica Gantzert: