Om de theorie te onderzoeken in de praktijk moeten de afhankelijke variabele en de onafhankelijke variabelen geoperationaliseerd worden. De variabelen moeten waarneembaar en meetbaar gemaakt worden (Swanborn, 1981, in: Van Thiel, 2015, p. 55). Voor de operationalisatie wordt aangesloten bij de wetenschappelijke literatuur uit het theoretisch kader.
4.4.1 Operationalisatie afhankelijke variabele
De afhankelijke variabele van dit onderzoek is ‘netwerkeffectiviteit’. Netwerkeffectiviteit is te definiëren als “het bereiken van positieve netwerkuitkomsten die normaal niet onafhankelijk
gerealiseerd kunnen worden door individuele organisaties” (Provan & Kenis, 2008, p. 230). In dit
onderzoek wordt daarbij de netwerkeffectiviteit op netwerkniveau beoordeeld. Het is voor de lokale coalities tegen eenzaamheid nog te vroeg om de netwerkeffectiviteit op gemeenschapsniveau te beoordelen. De bestaande netwerken zijn nog jong en opbrengsten voor de gemeenschap zijn veelal pas zichtbaar op de lange termijn. Bij netwerkeffectiviteit op netwerkniveau wordt echter voornamelijk gekeken naar het proces om als netwerk optimaal te functioneren en zo in de toekomst tot dergelijke opbrengsten voor de gemeenschap te kunnen komen. (Provan & Milward, 2001). Om de netwerkeffectiviteit op netwerkniveau te bepalen, wordt er in dit onderzoek gekeken naar het vermogen van het netwerk om de gestelde doelen te bereiken. Een netwerk heeft het vermogen om gestelde doelen te bereiken als de vijf benodigde middelen in voldoende mate aanwezig zijn. Deze middelen zijn in tabel 1 geoperationaliseerd.
Variabele Definitie Dimensies Indicator Waarde
Netwerkeffectiviteit Het vermogen van het netwerk om de middelen te combineren die nodig zijn voor de realisatie van de gestelde netwerkdoelen.
Financiële middelen
Mate waarin er voldoende financiën zijn om bepaalde beleidsinstrumenten te ontwikkelen en in te zetten
Onvoldoende, matig, voldoende
Productiemiddelen Mate waarin er voldoende mensen zijn om bepaalde beleidsinstrumenten te
ontwikkelen en in te zetten
Onvoldoende, matig, voldoende Competenties Mate waarin er voldoende bevoegdheden
zijn om bepaalde instrumenten en in te zetten
Onvoldoende, matig, voldoende Kennis Mate waarin er voldoende ervaring, kunde
en informatie is om effectieve en innovatieve Beleidsinstrumenten te ontwikkelen. Onvoldoende, matig, voldoende
Legitimiteit Mate waarin het netwerk kan rekenen op de steun vanuit wetgeving en/of bestuurlijke opdrachtgevers
Onvoldoende, matig, voldoende
Tabel 1. Operationalisatie onafhankelijke variabele
De waarde van de dimensies wordt in kaart gebracht door een aggregatie van de individuele percepties van respondenten over de mate waarin de vijf middelen aanwezig zijn binnen het netwerk. Het gaat dan ook om een subjectieve meting op basis van de data uit de interviews. De percepties van respondenten zijn waar mogelijk getoetst met informatie vanuit de beschikbare documenten. Overigens kunnen de percepties van de individuele respondenten verschillen. In dit onderzoek is ervoor gekozen om de percepties van individuele respondenten te aggregeren naar een collectieve perceptie wanneer er overeenstemming bestond tussen de percepties van 3 of meer respondenten per coalitie. Het gaat daarbij om de gangbare beoordelingen ‘onvoldoende’ en ‘voldoende’. Wanneer er sprake was van onvoldoende overeenstemming tussen de individuele percepties zijn deze geaggregeerd naar een tussenliggende waarde ‘matig’ als collectieve perceptie.
33
4.4.2 Operationalisatie onafhankelijke variabelen
De operationalisatie van de onafhankelijke variabele vindt plaats aan de hand van een topiclijst. De topiclijst bestaat uit openingsvragen per succesfactor en de bijbehorende activiteiten/strategieën van de netwerkmanager. Deze topiclijst is gebruikt als basis voor de interviewguide. Naast de startvragen die zijn opgenomen in de topiclist is er tijdens de interviews doorgevraagd om goede informatie te verkrijgen en hadden respondenten de ruimte voor eigen inbreng in het interview. Dit doet recht aan het explorerende karakter van dit onderzoek. Een aanvullend punt dat niet terugkomt in de topiclijst, maar wel een plek heeft in de interviewguide, is de vraag of er nog andere succesfactoren zijn voor een effectieve samenwerking binnen het netwerk en wat er in de concrete praktijk gedaan moet worden door de netwerkmanager om de aanwezigheid van deze succesfactor te beïnvloeden. Dit is niet opgenomen in de topiclijst, omdat hierin alleen de operationalisatie van de bevindingen uit het theoretisch kader plaatsvindt.
Succesfactoren Mogelijkheden om aanwezigheid
van succesfactoren te stimuleren
Topiclijst
Doelconsensus op basis
van gezamenlijk
urgentiebesef
Definitie:
De bereidheid van actoren om samen te werken en hiervoor tot gezamenlijke doelen te komen
• Verstrengeling van de doelen van actoren bevorderen • Actoren faciliteren om met
elkaar in gesprek te gaan om tot een gezamenlijk doel te komen
Succesfactor
• In hoeverre acht u het van belang om samen te werken met de andere partijen in het netwerk om de eenzaamheid in uw gemeente te verminderen?
• Heeft u wel eens het idee dat andere partijen in het netwerk niet beseffen dat zij u en de andere partijen in het netwerk nodig hebben om de eenzaamheid in de gemeente te bestrijden?
• Indien dit besef ontbreekt, waaruit blijkt dit?
• Merkt u veel verschillen in de doelen van de verschillende partijen in het netwerk? Zo ja, waarin uitten deze verschillen zich voornamelijk? • Wijken de doelen van het netwerk af van uw individuele doelen? Zo ja,
wat betekent dit voor u als organisatie?
Activiteiten en strategieën netwerkmanager
• Wat is volgens u een oplossing als partijen binnen het netwerk niet voldoende besef hebben van hun afhankelijkheid van andere partijen? • Is deze aanpak in het netwerk al eens geprobeerd? Zo ja, werkte deze
aanpak? En waarom? Zo niet, waarom werkte deze aanpak niet? Verstrengeling van de doelen van actoren bevorderen
• Uit de literatuur komt naar voren dat een oplossingsmogelijkheid is dat de netwerkmanager bevorderd dat doelen van de partijen in het netwerk aan elkaar gekoppeld worden. Is deze aanpak in het netwerk al eens geprobeerd? Zo ja, werkte deze aanpak? Zo niet, waarom werkte deze aanpak niet?
• Indien deze aanpak nog niet is toegepast, zou deze aanpak volgens u kunnen werken?
• Hoe zou het koppelen van de doelen eruit moeten zien? Actoren faciliteren om met elkaar in gesprek te gaan
• Een andere oplossingsmogelijkheid is dat de netwerkmanager de partijen in het netwerk faciliteert om met elkaar in gesprek te gaan om zo tot een gezamenlijk doel te komen.
• Is deze aanpak in het netwerk al eens geprobeerd? Zo ja, werkte deze aanpak?
• Zo niet, waarom werkte deze aanpak niet? - Indien deze aanpak nog niet is toegepast, zou deze volgens u kunnen werken?
• Op welke manier zou de gemeente partij volgens u in gesprek kunnen laten gaan
• Indien de respondent zelf nog niet doordrongen is van zijn afhankelijkheid: hoe zou u zelf reageren wanneer deze twee aanpakken worden ingezet?
• Welke andere oplossingen zouden volgens u werken om te komen tot gezamenlijke doelen en urgentiebesef?
34
Vertrouwen
Definitie:
Een min of meer stabiele positieve perceptie van bepaalde actoren over de bedoelingen van andere actoren en geloof dat anderen zich onthouden van opportunistisch gedrag (Edelenbos & Klijn, 2007, p. 30).
• Regels opstellen binnen het netwerk die actoren in staat stellen zich open op te stellen • Ontplooien van activiteiten die het vertrouwen vergroten
Succesfactor:
• In hoeverre vindt u het van belang dat er sprake is van vertrouwen tussen de partijen binnen het netwerk?
• Heeft u het idee dat alle partijen binnen het netwerk netjes hun afspraken nakomen? Zo ja, waar blijkt dat uit? Zo niet, kunt u daar voorbeelden van noemen en welke gevolgen had dat voor de samenwerking binnen het netwerk?
• Heeft u wel eens het idee dat er partijen zijn die mis-/gebruik van anderen partijen maken? Zo ja, waar blijkt dat uit? Kunt u daar voorbeelden van noemen en welke gevolgen had dat voor de samenwerking binnen het netwerk?
Activiteiten en strategieën netwerkmanager
• Wat is volgens u een oplossing als partijen binnen het netwerk elkaar niet vertrouwen?
• Is deze aanpak in het netwerk al eens geprobeerd? Zo ja, werkte deze aanpak? En waarom? Zo niet, waarom werkte deze aanpak niet? Regels opstellen binnen het netwerk
• Uit de literatuur komt naar voren dat de aanwezigheid van duidelijke regels binnen het netwerk partijen in staat stellen om elkaar te vertrouwen en zich daardoor ook meer open kunnen opstellen. Zijn er in uw netwerk dergelijke regels opgesteld? Zo ja, om wat voor regels gaat dat? Worden deze met elkaar gedeeld?
• Zorgen deze regels ervoor dat u de ander beter vertrouwt? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet?
Ontplooien van activiteiten die het vertrouwen vergroten
• Een andere mogelijkheid voor het vergroten van vertrouwen is het organiseren van activiteiten waardoor er onderlinge banden en persoonlijk contact tussen actoren kan ontstaan? Is deze aanpak in het netwerk al eens geprobeerd? Zo ja, werkte deze aanpak? Hoe zagen die activiteiten eruit?
• Zo niet, waarom werkte deze aanpak niet? - Indien deze aanpak nog niet is toegepast, zou deze volgens u kunnen werken?
• Welke andere strategieën/activiteiten zouden volgens u werken om het vertrouwen binnen het netwerk te vergroten?
Omvang en diversiteit van het netwerk
Definitie:
Het aantal actoren dat deel uitmaakt van het netwerk en de diversiteit van deze actoren
• Opstellen van toegangs- en exitregels voor het netwerk • Selectieve (de)activatie van
actoren
Succesfactor:
• Wat vindt u van de omvang van het netwerk? Waarom bent u dat van mening? En wat voor gevolgen heeft dit voor de samenwerking binnen het netwerk en het bereiken van de netwerkdoelen?
• Wat vindt u van de diversiteit van de partijen die deelnemen aan het netwerk? Waarom bent u dat van mening? En welke gevolgen heeft dit voor de netwerksamenwerking en het bereiken van de netwerkdoelen?
Activiteiten en strategieën netwerkmanager
• Is er een partij binnen het netwerk die stuurt op de omvang en diversiteit van het netwerk? Zo ja, hoe wordt dat gedaan en werkte deze aanpak? Zo niet, waarom werkte deze aanpak niet?
Opstellen van toegangs- en exitregels voor het netwerk
• Zijn er toegangsregels voor het netwerk? Zo ja, om wat voor regels gaat dat? Zorgen deze regels ervoor dat de juiste partijen betrokken zijn? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet?
Selectieve (de)activatie van actoren
• Is er een partij binnen het netwerk die ervoor zorgt dat de juiste partijen betrokken zijn? Zo ja, is dit per moment verschillend? Stuurt op de variëteit aan partijen binnen het netwerk? Zo ja, hoe wordt dat gedaan en werkte deze aanpak? Zo niet, waarom werkte deze aanpak niet? - Indien deze aanpak nog niet is toegepast, zou deze volgens u kunnen werken?
35
Commitment
Definitie:
De betrokkenheid en bijdrage die actoren leveren aan het realiseren van de netwerkdoelen
middels bepaalde
inspanningen.
• Obstakels voor
samenwerking binnen het netwerk wegnemen
• Zorgen voor variatie in oplossingsmogelijkheden • Instellen van incentives voor
samenwerking
Succesfactor:
• In hoeverre vindt u het belangrijk dat partijen betrokken (inzet tonen en investeren) zijn bij het netwerkproces?
• Voelt u zich als partij verantwoordelijk voor het bereiken van de netwerkdoelen en het proces binnen het netwerk?
o Wat betekent dit voor uw betrokkenheid bij de activiteiten die binnen het netwerk worden georganiseerd?
o Wat betekent dit voor de middelen die door u als partij worden geïnvesteerd?
• Heeft u wel eens het idee dat andere partijen zich minder (of niet) verantwoordelijk voelen voor het bereiken van de netwerkdoelen en het proces binnen het netwerk? Waaruit blijkt dit? En wat voor gevolgen heeft dit voor de samenwerking binnen het netwerk en het bereiken van de netwerkdoelen?
• Heeft u wel eens het idee dat andere partijen in het netwerk zich onvoldoende inzetten bij netwerkactiviteiten? Zo ja, Waaruit blijkt dit? En wat voor gevolgen heeft dit voor de betrokkenheid van deze partij bij de netwerkactiviteiten en de middelen die deze partij investeert?
Activiteiten en strategieën netwerkmanager
• Wat is volgens u een oplossing als partijen binnen het netwerk niet voldoende betrokken zijn bij het netwerkproces?
• Is deze aanpak in het netwerk al eens geprobeerd? Zo ja, werkte deze aanpak? En waarom? Zo niet, waarom werkte deze aanpak niet? Obstakels voor samenwerking wegnemen
• Uit de literatuur komt naar voren dat een oplossingsmogelijkheid is dat de netwerkmanager obstakels voor samenwerking binnen het netwerk wegneemt? Is deze aanpak in het netwerk al eens geprobeerd? Zo ja, om wat voor obstakels ging dat en werkte deze aanpak? Zo niet, waarom werkte deze aanpak niet? Indien deze aanpak nog niet is toegepast, zou deze aanpak volgens u kunnen werken?
• Hoe zou het wegnemen van de obstakels voor samenwerking er volgens u uit moeten zien?
Variatie in oplossingsmogelijkheden
• Een andere oplossingsmogelijkheid is dat de netwerkmanager ervoor zorgt dat er een variatie in oplossingsmogelijkheden is zodat partijen ook daadwerkelijk invloed kunnen uitoefenen. Is deze aanpak in het netwerk al eens geprobeerd? Zo ja, werkte deze aanpak? Zo niet, waarom werkte deze aanpak niet? - Indien deze aanpak nog niet is toegepast, zou deze volgens u kunnen werken?
• Indien de respondent zelf nog niet in voldoende mate betrokken is bij het netwerkproces: hoe zou u zelf reageren wanneer deze twee aanpakken worden ingezet?
Incentives voor samenwerking instellen
• Uit de literatuur komt naar voren dat het instellen van incentives de betrokkenheid van actoren kan vergroten. Is deze aanpak in het netwerk al eens geprobeerd? Zo ja, om wat voor incentives ging dat en werkte deze aanpak? Zo niet, waarom werkte deze aanpak niet? Indien deze aanpak nog niet is toegepast, zou deze aanpak volgens u kunnen werken? • Welke andere oplossingen zouden volgens u werken om te zorgen dat
36