Ontwerp stappenplan voor strategievorming voor klimaatadaptatie

In dit onderzoeksproces wordt er een geprobeerd om een nieuwe strategie vorm te geven die zich richt op hoe groenblauwe structuren kunnen worden meegekoppeld in de ontwikkeling van het bestaand stedelijk gebied en zo het bestaand stedelijk gebied meer klimaatbestendig te maken. Er is voor een communicatieve en participatieve aanpak gekozen en binnen deze benadering zijn verschillende methoden en technieken gecombineerd om de strategie vorm te geven. De nieuwe strategie heeft een communicatieve en participatieve aanpak omdat er wordt gewerkt met workshops. De workshops zijn onderdeel van de strategie en worden gebruikt om een ontwerp te maken voor groenblauwe structuren in het bestaand stedelijk gebied, die naast klimaatadaptatie ook invloed hebben op de leefomgevingskwaliteit van het gebied. Om de workshops en de rest van de strategie vorm te geven zijn er verschillende methoden en technieken gecombineerd.

De methoden die zijn gebruikt voor de ontwikkeling van de nieuwe strategie zijn in het vorige hoofdstuk beschreven. Dit zijn de Ecopolis benadering, de Alliantiebenadering en Natural Step methode. Van elk van de methodes is een deel gebruikt om te strategie vorm te geven. Om duidelijk te maken welke aspecten van deze methodes is gebruikt voor welk deel van de nieuwe ontworpen strategie is het zinvol om eerst het stappenplan van de strategie te bespreken. Dit stappenplan laat zien welke stappen er moeten worden genomen om de strategie toe te passen op een bepaalde casus in de praktijk. Het stappenplan bestaat uit een voorbereidend en een interactief deel.

42 Voorbereiding

Het eerste deel van het stappenplan heeft een voorbereidend karakter. De onderzoeker heeft een initiërende, organisatorische en analytische rol. De stappen die bij de voorbereiding horen moeten worden uitgevoerd door de onderzoeker zelf en kunnen worden gezien als voorbereidend werk voor de workshops.

Stap 1: Exploratie van de casus

De eerste stap bestaat uit exploratie van de casus. De stap kan worden gezien als voorbereiding voor de volgende stappen. Er moet informatie worden gewonnen over het gebied waar een ontwerp voor moet worden gemaakt. Deze informatie bestaat uit beleidsplannen, zoals wijkvisies, structuurvisies, kaarten en meer algemene informatie over het gebied. Er kan zo een analyse van het gebied worden gemaakt. Wat voor mensen wonen er, hoe ziet de bebouwing eruit, hoe is de rood-groenbalans in het gebied en zijn er problemen bekend die te maken hebben met wateroverlast of hittestress? Kaartmateriaal is hierbij erg belangrijk. Omdat er een ontwerp moet worden gemaakt van een bepaald gebied is het handig om het gebied goed in kaart te hebben. Voorbeelden van kaarten die gebruikt kunnen worden hebben betrekking op: de ondergrond in het gebied, stromingsrichting water, de groenstructuur, de bouwperiodes van de bebouwing en soort bebouwing, locatie van kwetsbare groepen (ouderen en jongeren), en ontwikkelingen die zijn gepland in het gebied. Dit zijn slechts enkele voorbeelden, er zijn natuurlijk meer opties voor kaartmateriaal.

Wat ook belangrijk is in de voorbereiding, is nagaan wie men uit wil nodigen voor de workshops die georganiseerd worden. Er moet hier een afweging worden gemaakt of er alleen workshops worden gehouden met deelnemers van binnen de organisatie of dat men ook mogelijke deelnemers van buiten de organisatie uitnodigt, zoals bewoners of medewerkers van belangenorganisaties. Ook is het aantal deelnemers belangrijk. Teveel kan leiden tot chaos en te weinig tot een te eenzijdig ontwerp, dit ligt echter ook aan de grootte van het gebied en het aantal workshopbegeleiders.

Stap 2: Ontwerpen blauwe structuur

De tweede stap is gericht op het ontwerpen van een blauwe structuur voor het gebied. Omdat dit een redelijk technisch verhaal is, is het verstandig om dit in een aparte workshop te doen met deelnemers die thuis zijn in de waterhuishouding van het gebied. Door de blauwe structuur helder te krijgen kan men hier rekening mee houden in de vervolg workshops. Het ontwerp voor de blauwe structuur laat zien waar het mogelijk is water te infiltreren in de ondergrond en waar niet. Het geeft aan hoe de stromingsrichting van het water loopt, waar het riool in het gebied al is afgekoppeld en waar niet. Het laat dus de kansen en knelpunten voor de blauwe structuur in het gebied zien.

Interactief deel

Vanaf stap drie begint het interactieve deel van de methode. De onderzoeker heeft hierbij een meer faciliterende rol. Hij/zij organiseert, faciliteert en leidt de workshops, maar de deelnemers zijn degene die het uit moeten voeren.

43

Stap 3: Workshop 1 - Sociale domein in kaart brengen

De derde stap bestaat uit de eerste workshop. Deze workshop is gericht op het sociale domein. Er wordt verondersteld dat groenblauwe structuren een positief effect hebben op de leefomgevingkwaliteit. Leefomgevingkwaliteit omvat naast fysieke ook sociale aspecten. Vaak worden fysieke, oftewel ruimtelijke, en sociale aspecten apart benadert, terwijl deze elkaar juist kunnen versterken. Sociale aspecten zijn dus belangrijk. Door een aparte workshop aan het sociale domein te wijden kan er worden gekeken welke ruimtelijke en sociale aspecten elkaar in het desbetreffende gebied kunnen versterken. De workshop heeft ook een verkennend karakter. Vaak hebben personen die werkzaam zijn in het sociale weinig ervaring in het werken met kaarten. Door eerst een aparte workshop te houden die gericht is op het sociale domein, kunnen de deelnemers wennen aan het gebruik van kaarten en kunnen ze leren om hun werkveld ruimtelijk te maken. Vervolgens kan er een sociale diagnose van de wijk worden gemaakt. Er wordt een lijst gemaakt met sociale thema’s en vervolgens wordt er gevraagd wie iets over deze thema’s kan vertellen met het oog op het gebied en welke ruimtelijke elementen zij in de thema’s zien. Hierna kan er aan de hand van deze sociale thema’s een matrix in worden gevuld. In de verticale as staan de sociale thema’s en in de horizontale as staan de meer ruimtelijke thema’s beleid/plannen, bebouwing/infrastructuur en groenblauwe structuur. De indeling is bepaald na overleg met medewerkers van sociale en fysieke beleidsveld binnen de gemeente Nijmegen. De matrix is in figuur 4.2 te zien.

Beleid/plannen Bebouwing &

infrastructuur Groenblauwe structuur Bevolking - Inkomen - Leeftijd - Opleidingsniveau - Werkloosheid Functies in de wijk - Voorzieningen - Gezondheid/Zorg - Werkgelegenheid Sociale kwaliteit - Veiligheid - Sociale cohesie

Figuur 4.2: Matrix voor workshop sociale domein (eigen ontwerp)

Het is de bedoeling dat de deelnemers koppelingen vinden tussen de thema’s verticaal en horizontaal en deze opschrijven. Het doel hiervan is om te zoeken naar sociale kennis die kan worden verbonden met ruimtelijke structuren. Deze worden in de kolommen bebouwing/infrastructuur en groenblauwe structuur geplaatst. Is er

44 geen koppeling te maken met het ruimtelijke domein dan is er waarschijnlijk wel beleid of zijn er plannen over de sociale thema’s.

Als de matrix is ingevuld kunnen de resultaten worden geschetst op een kaart van het gebied. De sociale diagnose wordt zo ruimtelijk in kaart gebracht. Uiteindelijk komt er een kaart met ‘sociale uitdagingen’ die kansen in de wijk laat zien voor het meekoppelen van de groenblauwe structuur met sociale aspecten in het gebied.

Stap 4: Workshop 2 - Voorbereiden groenblauwe structuur

De vierde stap bestaat uit de tweede workshop van de methode. In deze workshop wordt er geprobeerd om een zo reëel mogelijk ontwerp te maken voor een groenblauwe structuur in het gebied. Toekomstgerichtheid staat hier centraal. Het is de bedoeling dat er een plan wordt gemaakt voor de toekomst van het gebied waardoor groenblauwe structuren kunnen worden meegekoppeld met toekomstige ontwikkelingen in het gebied. De bevindingen uit de tweede en derde stap zullen worden gebruikt in deze workshop. Zo wordt er rekening gehouden met de ontworpen blauwe structuur en krijgt het ontwerp een extra sociale dimensie. Zoals gezegd staat de toekomst centraal. In deze workshop zal dan ook de methode van backcasting worden toegepast. Er wordt gevraagd een toekomstbeeld van de wijk te schetsen en terug te redeneren welke stappen er nu moeten worden gezet om dit toekomstbeeld te kunnen bereiken.

Stap 5: Rapportage

De laatste stap is de rapportage. Er zijn veel verschillende manieren om de rapportage van deze methode vorm te geven. Het ligt aan de organisatie waar de methode wordt toegepast en aan de achtergrond van degene die het rapport moet schrijven. Zo kan bijvoorbeeld de alliantiebenadering als leidraad dienen voor de rapportage. De productie estafette is dan de opbouw van het rapport.

45