In dit hoofdstuk wordt gekeken naar de probleemanalyse en de daaruit voortvloeiende gewenste situatie. Dit hoofdstuk zal afgesloten worden met een probleemafbakening. §1.1 Probleemanalyse
Op 1 januari 2015 is de Participatiewet in werking getreden. In de gemeente Leiden is door de invoering van de Participatiewet (PW) de wens ontstaan om een kwaliteitsslag door te voeren binnen de afdeling Werk en Inkomen (W&I). Drie seniormedewerkers hebben met deze gedachte verschillende onderzoekrapporten geschreven met aanbevelingen op het gebied van de invoering van het methodisch werken binnen de werkwijze van de Leidse klantmanagers26. In het rapport van de heer Zwerver wordt omschreven dat elke
klantmanager keuzes maakt op basis van zijn persoonlijk inzicht en zo kiest voor zijn eigen oplossingen, wat kan leiden tot willekeur27. Een van de conclusies van zijn onderzoek is dat er
verandering nodig is zodat er een eenduidige werkwijze komt waarbij willekeur verminderd wordt.
De afdeling W&I vindt het belangrijk dat het een lerende afdeling blijft waarbij de
medewerkers van elkaar leren en zich verbeteren op basis van hun ervaringen en kennis. Door de burger centraal te zetten wanneer hij een verzoek doet op de diensten van de afdeling W&I hoop de gemeente Leiden maatwerk te kunnen bieden. Een specifieke manier waarop zij dit doen is door met een brede blik te kijken naar de problematiek die speelt bij de klant. Op deze manier kan een klantmanager individualiseren wanneer dit nodig is. Op dit moment wordt er veelal gekeken wat de ruimte binnen de wetten en regels zijn en wordt dit daarna toegepast op de vraag van de klant.
De ruimte binnen een bepaalde juridische context die hiervoor gebruikt kan worden wordt ook wel de discretionaire ruimte genoemd. Wat gebeurd er als er niet gekeken wordt vanuit de letter van de wet maar het doel van de wet? Dan wordt dan heel anders naar een probleem gekeken.
Deze denkt- en werkwijze wordt ook wel de omgekeerde toets genoemd. De omgekeerde toets bestaat uit vier stappen, waarbij een ethische toets is opgenomen en pas als laatst wordt gekeken naar de juridische mogelijkheden. Deze werk- en denkwijze wilt de afdeling W&I bijbrengen aan haar klantmanagers. Door deze manier van denken toe te passen binnen het werkveld van de klantmanagers wordt er een eenduidige beredeneringsgrond gecreëerd. Dit lijdt uiteindelijk tot minder willekeur.
Door de klantmanagers met de omgekeerde toets te laten werken hoopt de gemeente Leiden dat er een uniforme en klantgerichte werkwijze ontstaat. Hieruit is de vraag ontstaan wat de gemeente Leiden moet doen om haar klantmanagers volgens de omgekeerde toets te laten werken.
§1.2 Gewenste verandering
Divosa heeft in april 2012 een rapport uitgebracht ‘Tijd voor een vak!’ over het klantmanagement. Zij zeggen het volgende over de werkwijze van klantmanagers:
Klantmanagers hebben hun eigen manier van werken, gevormd door hun eigen achtergrond, overtuiging, inzicht, ervaringen en intuïtie28.
Een gevolg van deze werkwijze is dat een klant verschillend behandeld kan worden door verschillende klantmanagers. Hierdoor ontstaat willekeur. Door klantmanagers duidelijke kaders aan te bieden, in de vorm van de omgekeerde toets, zal er niet meer statisch gedacht worden vanuit de letter van de wet, maar het doel. Een gewenst gevolg hiervan is dat er een meer klantgerichte werksfeer ontstaat.
26 Als het klantmanagers betreft kan in plaats van ‘zijn’, ‘hij’ of ‘hem’ ook ‘haar’ of ‘zij’ worden
gelezen.
27 R. Zwerver, Invoeren van methodisch werken bij de klantmanagers van het Team Werk en
Inkomen van de gemeente Leiden. 16 juni 2016
28 Tijd voor een vak! Divosa, april 2012
§1.3 Probleemafbakening
Op dit moment werken de klantmanagers binnen vier verschillende, wijkgerichte, teams. Wanneer er gesproken wordt over klantmanagers gaat het om de klantmanagers met klanten boven de 27 jaar. Jongeren onder de 27 en statushouders vallen onder project JA of project JAS. Voor dit onderzoek zullen deze laatste twee niet aan bod komen.
De omgekeerde toets is bruikbaar binnen het gehele sociale domein. Denk hierbij aan de Wmo 2015, de Participatiewet (PW) en de Jeugdwet. Voor deze scriptie zal de wetgeving die van toepassing is bij een aanvraag levensonderhoud (op grond van de Participatiewet) het uitgangspunt zijn. Complementair op de PW is de plaatselijke wetgeving zoals de
beleidsregels. De omgekeerde toets is ook toepasbaar op de beleidsregels.
Om een overzichtelijk eindproduct te maken is ervoor gekozen om binnen de bovenstaande wetgeving een specifiek werkproces te kiezen. Dit onderzoek zal zich meer specifiek, focussen op de omgekeerde toets bij een aanvraag levensonderhoud op grond van de PW. De aanvraag levensonderhoud (voorheen: bijstandsuitkering) is vastgesteld in hoofdstuk 5 van de Participatiewet. De rechten en plichten bij een aanvraag levensonderhoud zijn terug te vinden in hoofdstuk 2 van de Participatiewet. De normen, verlagingsgronden en middelen staan in hoofdstuk 3 van de wet. Gedurende het onderzoek zal artikel 18 van de PW specifiek aan bod komen. In dit artikel wordt gesproken over afstemming voor de klantmanagers. Dit artikel stelt dat het college de bijstand en de daaraan verbonden verplichtingen af stemt op de omstandigheden, mogelijkheden en middelen van de belanghebbende. Zo kan een bijstandsgerechtigde vrijgesteld worden van de arbeidsverplichting wanneer er sprake is van geen arbeidscapaciteit.
Door specifiek in te gaan op een bepaalde procedure is het meetbaar binnen het gekozen tijdspad en het resultaat is praktisch bruikbaar binnen de procedure van een aanvraag levensonderhoud.
2. Doelstelling
In dit hoofdstuk zal de doelstelling van dit onderzoek aan bod komen. Allereerst wordt het kennisdoel van het onderzoek uitgelegd en daarna het praktijkdoeleinde van dit onderzoek. §2.1 Kennisdoel
Stimulanzs, een kennis- en adviespunt voor het sociaal domein, heeft het voortouw genomen in de ontwikkeling van de omgekeerde toets. Tijdens het Divosa voorjaarscongres (2016) is de omgekeerde toets geïntroduceerd aan het werkveld. De omgekeerde toets is een relatief nieuw begrip binnen het sociaal domein. Het omzetten van de denkwijze naar een
handelswijze is voor de meeste medewerkers van de gemeente Leiden een nieuw begrip en onbekend terrein.
Stimulansz biedt trainingen op het gebied van de omgekeerde toets aan klantmanagers binnen gemeenten die graag willen werken met de omgekeerde toets. Er is over de omgekeerde toets, doordat het relatief ‘jong’ is nauwelijks onderzoek naar gedaan. Een onderzoek kan voor de klantmanagers en het management van de afdeling W&I een nieuwe kijk geven op het omgekeerd toetsen.
Het onderzoek zal plaats vinden binnen de afdeling W&I van de gemeente Leiden. Om de omgekeerde toets bruikbaar te maken voor de klantmanagers zullen er een aantal, herkenbare, casussen geschetst worden. Daarna zullen deze casussen uitgewerkt worden volgens de huidige werkwijze binnen de afdeling W&I, ter vergelijking zullen de casussen daarna uitgewerkt worden met toepassing van de omgekeerde toets. Op deze manier wordt duidelijk in beeld gebracht op welke punten de twee werkwijzen van elkaar verschillen. De verschillen die uit de casussen naar voren komen zullen gebruikt worden om mogelijke belemmeringen of obstakels aan te tonen. Hieruit vloeien aanbevelingen voort om ervoor te zorgen dat de omgekeerde toets zo vloeiend en succesvol mogelijk geïmplementeerd kunnen worden.
§2.2 Praktijkdoel
Zoals hierboven vermeld heeft het onderzoek een informerend karakter voor de
klantmanager en een advies gevend karakter voor het management van de afdeling W&I. De gehele afdeling W&I wordt als het ware handvatten gegeven om aan de slag te gaan met de omgekeerde toets binnen het werkproces bij een aanvraag levensonderhoud.
Het beroepsproduct wordt een combinatie van casusvergelijkingen voor de klantmanagers en een aansluitend advies voor het management van W&I.
Het belangrijkste is dat klantmanagers aan de slag gaan met de omgekeerde toets en dat er steeds opnieuw samen gekeken wordt naar de toepassing en mogelijkheden van de
omgekeerde toets. Door een verhelderende uitleg over de omgekeerde toets samen met casus vergelijkingen wordt er een basis voor de omgekeerde toets gecreëerd.
Tijdens de startbijeenkomst van het “veranderteam”, het team dat is aangesteld om plannen te maken omtrent de professionalisering en invoering van het methodisch werken binnen de afdeling W&I, kwam naar voren dat er een nulmeting plaats zal vinden waaruit mogelijke behoeften van de klantmanagers naar voren komen waarop ingespeeld kan worden. Deze nulmeting tezamen met de aanbevelingen kunnen een beeld vormen voor mogelijke vervolgstappen voor verdere doorvoering van de omgekeerde toets.
Er zijn een aantal partijen betrokken bij het onderzoek. Dit is schematisch weergegeven in de volgende afbeelding: