1.1 RESULTATEN ONDERZOEKSPOPULATIE
De onderzoekspopulatie is samengesteld uit CLB-medewerkers en jongeren.
CLB-MEDEWERKERS
De deelnemende CLB-medewerkers zijn tewerkgesteld in 5 verschillende CLB’s, namelijk in CLB GO! Westhoek, ICLB Gent, VCLB Groeninge (Kortrijk), VCLB Pieter Breughel (Brussel) en VCLB Noord-Limburg. Op die manier is er variatie in onderwijsnet en in geografische ligging van de scholen (zie blauwe punten in figuur 2) zodat, met het oog op voldoende diversiteit in termen van graad van (kans)armoede en/of proportie van anderstaligen, de jongeren zowel in een grootstedelijke, klein-stedelijke als landelijke context school lopen. In totaal zijn 24 CLB-medewerkers betrokken bij het onderzoek. Tabel 2 geeft een overzicht van het profiel (discipline) van de in totaal 24 CLB-medewerkers, verdeeld over de vijf centra.
Figuur 2: Geografische verspreiding van de deelnemende CLB’s
Tabel 2: Omvang en kenmerken van de steekproef van CLB-medewerkers
Centrum Arts (n) Verpleegkundige (n) Maatschappelijk werker (n) Psychopedagogisch werker (n)
CLB 1 1 3
CLB 2 1 2 1
CLB 3 2 3 1 1
CLB 4 2 2 1
CLB 5 1 3
TOTAAL 7 13 2 2
CLB: centrum voor leerlingenbegeleiding
De focusgesprekken met de CLB-medewerkers gingen door in Kortrijk, Gent en Brussel op 2-10-2018, 5-10-2018 en 12-10-2018. De CLB-medewerkers van CLB GO! Westhoek sloten aan in Gent en de CLB-medewerkers van VCLB Noord-Limburg sloten aan in Brussel. In totaal namen 10 verpleegkundigen, 5 artsen en 1 psycho-pedagogische medewerker deel aan de focusgesprekken. Elk CLB was vertegenwoordigd.
JONGEREN
De samenstelling van de verschillende onderzoekspopulaties van jongeren is te vinden in tabel 3.
Tabel 3: Omvang en kenmerken van de steekproef van jongeren
Kenmerk
1 ASO: Algemeen Secundair Onderwijs - BSO: Beroeps Secundair Onderwijs - KSO: Kunst Secundair Onderwijs - TSO: Technisch Secundair Onderwijs.
2 De leeftijd van de jongere op het moment van het invullen van de online vragenlijst.
3 Overzicht van de leerlingenkenmerken van de leerlingen in de tweede graad van het voltijds gewoon secundair onderwijs zoals vermeld in het statistisch jaarboek van de Vlaamse overheid voor schooljaar 2017-2018 (Ministerie van Onderwijs, 2018).
4De onderzochte jongeren zijn alle jongeren die de online vragenlijst hebben ingevuld. Voor 2 jongeren is de leeftijd onbekend.
5De deelnemers aan het onderzoek zijn de jongeren met toestemming voor deelname aan het onderzoek.
Het statistisch jaarboek van het Vlaams Onderwijs, schooljaar 2017-2018, bevat o.a. een overzicht van de leerlingenkenmerken van de leerlingen in de tweede graad van het voltijds gewoon secundair onderwijs (5). De tweede graad omvat de leerlingen van het derde en vierde jaar van het secundair onderwijs. Aangezien er geen reden is om aan te nemen dat de samenstelling van het derde jaar van het secundair onderwijs verschillend is van de samenstelling van de tweede graad, laat dit overzicht toe om na te gaan in hoeverre de onderzoekspopulatie representatief is voor de volledige populatie jongeren in het derde jaar van het voltijds gewoon secundair onderwijs voor de variabelen geslacht en onderwijsvorm.
In tabel 4 wordt per onderwijsvorm de geslachts- en leeftijdsverdeling weergegeven van alle onderzochte jongeren en van de deelnemers. In de groep onderzochte jongeren (alle jongeren) en de groep deelnemers (de jongeren met toestemming voor deelname aan het onderzoek) is de leeftijdsverdeling opvallend verschillend in functie van de onderwijsvorm. Zo is bijvoorbeeld 75%, 56,2% en 36,8% van de deelnemers in respectievelijk ASO, TSO en BSO 14 jaar oud en is 1,7%, 7,4% en 12,8% van de deelnemers in respectievelijk ASO, TSO en BSO 16 jaar oud.
Tabel 4: Geslachts- en leeftijdsverdeling van de onderzochte en deelnemende jongeren per subgroep volgens onderwijsvorm
In de verdere bespreking van de verschillende onderzoeksresultaten van de deelnemende jongeren worden, indien relevant, de resultaten van subgroepen op basis van geslacht, leeftijd en onderwijsvorm met elkaar vergeleken. Voor de variabele ‘leeftijd’ worden de subgroepen 13-14 jarigen en 15-16 jarigen met elkaar vergeleken. De vier 17-jarige deelnemers zijn hierbij niet opgenomen. Voor de variabele ‘onderwijsvorm’
worden, net zoals in het rapport van de HBSC-studie in Vlaanderen, de jongeren in TSO en in KSO als één groep beschouwd. Op die manier worden voor deze variabele nog drie subgroepen met elkaar vergeleken, namelijk de subgroep jongeren in ASO, jongeren in TSO of KSO en jongeren in BSO (11).
De interviews van de jongeren vonden plaats op 1-2-2018, 26-2-2018, 2-3-2018, 8-3-2018, 20-3-2018, 26-4-2018, 14-5-2018, 15-5-2018 en 30-5-2018. Na 58 interviews werd geen nieuwe informatie meer verzameld, inhoudelijke saturatie was bereikt. De verdeling van de groep geïnterviewde jongeren volgens CLB, leeftijd, geslacht en onderwijsvorm is weergegeven in tabel 3.
1.2 BESPREKING ONDERZOEKSPOPULATIE
Om voldoende variatie na te streven werden eerst 5 CLB’s geselecteerd uit verschillende netten, werkzaam in gebieden met een verschillende urbanisatiegraad en verspreid over Vlaanderen. Vanuit de 5 CLB’s namen in totaal 22 CLB-medewerkers (13 verpleegkundigen, 7 artsen, 2 psychologen en 2 maatschappelijk werkers) deel aan het onderzoek. De CLB’s rekruteerden vervolgens secundaire scholen voor voltijds gewoon onderwijs gesitueerd in hun werkingsgebied. Hierbij werd bewaakt dat de verdeling binnen de onderzoekspopulatie jongeren op basis van geslacht en onderwijsvorm de variatie in het Vlaams onderwijs zoveel als mogelijk zou
ASO KSO TSO BSO
1 ASO: Algemeen Secundair Onderwijs - KSO: Kunst Secundair Onderwijs - TSO: Technisch Secundair Onderwijs - BSO: Beroeps Secundair Onderwijs.
2 In de groep onderzochte leerlingen, zitten 2 leerlingen met onbekende leeftijd, waarvan één in ASO en één in BSO.
benaderen. Volgens het statistisch jaarboek van het Vlaams Onderwijs, schooljaar 2017-2018, bestaat de groep leerlingen in de tweede graad van het voltijds gewoon onderwijs uit 51,1% jongens en 48,9% meisjes en is de verdeling op basis van onderwijsvorm als volgt: 47,5% in ASO, 29,1% in TSO, 21,3% in BSO en 2,1% in KSO (5).
Vervolgens werd aan alle 1541 jongeren van het derde secundair onderwijs in de scholen die akkoord gingen om deel te nemen aan het onderzoek, voorgesteld om de online vragenlijst in te vullen en werd ook toestemming gevraagd aan de jongeren en hun ouder(s) om de data te verwerken. Alle 1541 jongeren vulden de online vragenlijst volledig in en voor 881 was er toestemming om de data die verzameld werden via de online vragenlijst te verwerken voor het onderzoek, wat overeenkomt met een totale responsgraad van 57,2%.Aangezien de deelnemende jongeren gerekruteerd werden via de klasgroep en de onderwijsachterstand van leerlingen in TSO en BSO groter is dan bij leerlingen in ASO, is in onze onderzoekspopulatie jongeren het aandeel 16 jarige jongeren in TSO (7,4%) en in BSO (12, 8%), groter dan in ASO (1,7%). Het is om die reden dat voor de vergelijking van de prevalenties tussen subgroepen in verschillende onderwijsvormen in dit rapport steeds gecorrigeerd wordt voor leeftijd en geslacht.
Vervolgens werden ook, totdat inhoudelijke saturatie bereikt werd, 58 jongeren geïnterviewd. Ook hier werd bij het plannen van de momenten waarop de interviewer naar het CLB zou gaan na afloop van het systematisch contactmoment, een zo goed mogelijke variatie in geslacht, onderwijsvorm, net en regio nagestreefd. Er werden 23 meisjes en 35 jongens geïnterviewd, waarvan 33 in ASO, 14 in TSO en 11 in BSO.
Tenslotte werden ook focusgesprekken georganiseerd met de CLB-medewerkers. In totaal namen 10 verpleegkundigen, 5 artsen en 1 psycho-pedagogische medewerker deel. Elk CLB was vertegenwoordigd.