(Gebaseerd op: Stichting Restauratie Atelier Limburg)
Datum onderzoek: 13-10-2009 Onderzoeker(s): D. Derksen en M. Leeflang
1. identificatie
1.1. object Enkel paneel.
1.2. kunstenaar/toeschrijving Onbekend, Noord-Nederlands.
1.3. titel Afscheid en Begrafenis Antonius Abt
1.4. datering Ca. 1480
1.5. techniek Olieverf op paneel.
1.6. beschrijving van voorstelling
(indien geen foto aanwezig)
Zie afbeelding.
1.7. signatuur en opschriften
(op voorkant)
Afwezig.
1.8. opschriften, etiketten, stempels
(op achterkant)
Links onder op de lijst is een etiketje te zien: wit etiket met blauw kader, tekst luidt; Bisschoppelijk Museum N823. Rechtsboven op de lijst een zelfde soort etiketje met tekst; Bisschoppelijk Museum Haarlem 823 (nummer 2x vermeld) en rechtsboven aan de lijst een klein geel stickertje met S823 erop vermeld.
1.9. afmetingen (hoogte, breedte, dikte) Linkerstijl 57.0 cm Rechterstijl: 57.0 cm
Bovenregel: 45.5 cm Onderregel: 45.4 cm
Dikte: midden: 0.9 cm zijkant: 0.4 cm 1.10. lijst (aan/afwezig, origineel/later
toegevoegd, beschrijving)
Aanwezig, niet origineel, vermoedelijk wel erg oud.
1.11. afmetingen lijst (hoogte, breedte,
dikte) Linkerstijl: 66.4 cm Rechterstijl: 66.9 cm Bovenregel: 54.9 cm Onderregel: 54.8 cm Dagmaat Linkerstijl: 56.1 cm Rechterstijl 56.0 cm Bovenregel: 44.4 cm Onderregel: 44.3 cm Dikte: 1.5 cm
1.12. eigenaar Heilige Bartholomeus Parochie te Poeldijk.
1.13. bewaarplaats Depot.
1.14. inventarisnummer BMH s823
1.15. aanwezig beeldmateriaal Zwart-wit foto, kleurenfoto, gedigitaliseerde IRR-opnames en montages.
2. behandelingsgegevens
2.1. eerdere behandelingen (datum,
documentatie, omschrijving)
Hoewel het schilderij in het verleden zeker is behandeld, zijn hier verder geen gegevens van voorhanden.
2.2. uitvoerende restaurator Onbekend.
3. drager/techniek
3.1. houtsoort Eikenhout.
3.2. constructie (aantal delen
horizontaal/verticaal, afmetingen delen)
Twee planken, verticaal. Afmetingen van de planken: Linkerplank: 24.1 cm, rechterplank: 21.4 cm.
3.3. gezaagd
(radiaal/tangentieel/onduidelijk)
Zeer waarschijnlijk radiaal gezaagd.
3.4. spinthout (aan/afwezig, plaats) Afwezig. 3.5. noesten (aan/afwezig, plaats) Afwezig.
3.6. originele verbinding delen
(koud/messing en groef/veer/ingeschoven
latten/deuvels/nagels,zwaluwstaarten/ lijm)
Planken zijn mogelijk gelijmd, koude verbinding (er zijn geen
röntgenopnames, hierop zou te zien zijn of sprake is van een andere soort verbinding).
3.7. bewerkingssporen achterkant
(aan/afwezig, gedisseld gegutst/ geschaafd/gezaagd/geschuurd)
Niet opgemerkt.
3.8. afschuiningen achterkant (aan/afwezig,
plaats, afmetingen)
Paneel is naar de zijkanten gelijkmatig afgeschuind.
4. drager/toestand
4.1. niet originele verbinding delen
(koud/messing en groef/veer/ingeschoven latten/deuvels/nagels,zwaluwstaarten/l ijm) Afwezig. 4.2. toevoegingen (opgelijmde/ingelegde
latjes of blokjes, vergroot, verkleind, parket, impregnerin)g
Geen toevoegingen.
4.3. scheuren (in hout/lijmnaden) Er zijn twee scheuren waar te nemen in de houten drager, één links en één rechts van de paneelnaad.
Eerste 3.0 cm links van de naad, een barst van boven naar beneden van ca. 38.0 cm, tweede 2.0 cm rechts van de naad een barst van boven naar beneden van ca. 4.5 cm lang.
4.4. afgebroken delen (aantal, plaats,
grootte)
Afwezig.
4.5. deuken (aantal, plaats, grootte, diepte) Een aantal kleine deukjes op meerdere plaatsen op het paneel. 4.6. beschadigde randen (aard, plaats) Bovenkant van het paneel dat is afgezaagd.
4.7. deformaties (concaaf/convex, scheluw,
golvend)
Geen sprake van.
4.8. naden (open/dicht, niveauverschil
aan/afwezig)
Dicht, geen niveauverschil.
4.9. gezwollen vezels Geen sprake van. 4.10. loszittend fineer Geen sprake van. 4.11. vochtbarrière (aan/afwezig, aard) Afwezig.
4.12. houtwormschade (aan/afwezig,
mogelijke aanwezigheid actieve houtworm)
Niet waargenomen.
4.13. vermolming door schimmels
(aan/afwezig, mogelijke aanwezigheid
actieve schimmels)
5. grondering/techniek 5.1. materiaal tussen drager en
beschildering (textiel/ perkament,
grootte, plaats)
Gladde, dunne witte grondering.
5.2. voorlijming (aan/afwezig/onduidelijk) Onduidelijk. 5.3. grondering (aan/afwezig/onduidelijk,
zichtbaar, in lacunes/als onderdeel compositie)
Aanwezig, zichtbaar bij de baard en schemert ook door de verflagen op sommige plaatsen, met name in de graspartijen.
5.4. wijze van opbrengen (met de hand/
plamuurmes/kwast/anders nl., onduidelijk, dikte
regelmatig/onregelmatig
Dunne, regelmatige lagen aangebracht met een kwast.
5.5. materiaal (olie/half olie/krijtlijm/gips) Onduidelijk, mogelijk wit krijt. 5.6. structuur
(glad/penseelstreek/doekstructuur)
Glad.
5.7. inkrassingen of ponsen Geen sprake van.
5.8. kleur Licht, wit.
5.9. lagen (aantal, enkele of dubbele grond) Onduidelijk, mogelijk is de krijtgrond opgebouwd uit meerdere lagen. 5.10. absorptie (vet/mager) -
5.11. imprimatura (aan/afwezig, kleur) Niet waargenomen.
5.12. baard (aan/afwezig) Aanwezig aan de linker-, onder- en rechterzijde.
6. ondertekening
6.1. raster (aan/afwezig) Afwezig. 6.2. ondertekening (aan/afwezig,
zichtbaar/niet zichtbaar)
Aanwezig, hier en daar zichtbaar met het blote oog in de gezichten van de figuren (verder zie IRR verslag).
6.3. materiaal
(houtskool/inkt/krijt/potlood/verf/ande rs nl.)
Zie IRR-verslag, vloeibaar materiaal.
6.4. wijze van opbrengen
(penseel/pen/getekend/gewassen, doorgestoven)
Penseel.
6.5. afwijkingen van de schildering
(omschrijving, plaats, zichtbaar/niet zichtbaar)
Zie IRR-verslag.
7. onderschildering
7.1. onderschildering (aan/afwezig,
zichtbaar/ niet zichtbaar)
Afwezig.
7.2. materiaal (aquarel/olie/tempera/
anders nl.)
N.v.t.
7.3. lagen (aantal, dun/dik,
diepsels/hoogsels)
N.v.t.
7.4. kleur (monochroom/polychroom) N.v.t. 7.5. manier van schilderen (gedetailleerd/
grof)
7.6. afwijking onderschildering van de schildering of de ondertekening
(omschrijving, plaats, zichtbaar/ niet zichtbaar) N.v.t. 8. verflaag/techniek 8.1. verf/bindmiddel olie/tempera/caseïne/ was/pastel/aquarel/gouache/acryl/ anders nl.) Olieverf.
8.2. wijze van opbrengen
(penseel/paletmes)
Penseel.
8.3. pasteus (niet/geheel/gedeeltelijk,
plaats)
Niet pasteus.
8.4. dekking (dekkende/transparante lagen,
glacis, nat in nat, gelaagd)
Over het algeheel gezien zeer dekkend. De baardpartijen zijn deels transparant geworden net zoals de nek van de voorste monnik met tonsuur. In de ondergewaden van de monniken is hoogstwaarschijnlijk het pigment van het glacis verdwenen. Het is in dekkende lagen geschilderd op enkele delen na zoals de rozige wangen van de monniken en de
schaduwpartijen in de rozige delen van de architectuur. 8.5. consistentie (dik/dun, vet/mager) -
8.6. volgorde in opbouw (van licht naar
donker/ van donker naar licht)
Vooral van licht naar donker, soms verrijkt met lichte hoogsels. De figuren zijn uitgespaard in de voorgrond. In de achtergrond zijn de figuren en de boom over het landschap heen geschilderd.
8.7. pentimenti (aan/afwezig) Aanwezig, zie IRR-verslag.
8.8. pigmenten/kleuren, verf opbouw Opbouw van het landschap: voorbereid met een lichtbruine onderlaag, daarna een donkere bruine laag er overheen, vervolgens een groene laag als laatste stadium.
Opbouw van de gewaden: Lichtbruine onderlaag, met donkere
schaduwpartijen en lichte hoogsels. (Bij de linker monnik met tonsuur zijn de lichte partijen aangezet middels geschilderde arceringen en bij de rechter monnik met baard zijn juist de donkere partijen aangezet middels arceringen) .
Opbouw van het inkarnaat: lichte onderlaag, aangezet met donkere schaduwen. De gezichten en handen zijn zeer gedetailleerd weergegeven. Ze zijn gelaagd geschilderd in tegenstelling tot de rozige wangen die nat-in-nat zijn geschilderd.
Opbouw van de haren: basiskleur waar de detaillering met een zeer dun penseel is aangebracht met een lichte kleur. Bij Antonius Abt zijn er twee kleuren gebruikt voor de detaillering.
Opbouw van de achtergrond: transparant opgezet met een loodwitte onderlaag en daarover heen de detaillering in één kleur. Het boompje en de figuren zijn over de achtergrond heen geschilderd. De architectuur bestaat ook uit een basislaag (onderschildering in één toon) met
daaroverheen een donkerdere kleur om schaduwpartijen aan te geven. Af en toe zijn nog een aantal lichte hoogsels te vinden in de architectuur.
9. verflaag en grondering/toestand 9.1. barsten (aan/afwezig, alleen in de verf,
of in de verf en grondering, mogelijk ontstaan vanwege: a. Drogen van de verflaag, b. Krimpen en uitzetten van de drager, c. Mager op vet geschilderd
Craquelé aanwezig in de luchtpartijen en gezichten van de figuren (door gebruik van loodwit).
(jeugdbarsten)
9.2. hechting lagen (tussen grondering/
grondering, grondering/verflaag, verflaag/verflaag)
Goed.
9.3. houtstructuur (zichtbaar/ niet
zichtbaar)
Zichtbaar.
9.4. blaarvorming (aan/afwezig,
sterk/gering, plaatselijk verspreid)
Afwezig.
9.5. schotelvorming (aan/afwezig,
sterk/gering, plaatselijk verspreid)
Gering aanwezig rechts onder in de hoek in de graspartij. Zit niet los.
9.6. open schotelvorming (aan/afwezig,
sterk/gering, plaatselijk verspreid)
Afwezig.
9.7. schilfering (aan/afwezig, sterk/gering,
plaatselijk verspreid)
Afwezig.
9.8. bloeden Afwezig.
9.9. gekrepeerd bindmiddel (plaats) Geen sprake van. 9.10. poederen van de verflaag Geen sprake van. 9.11. verkleuringen (van pigment/
bindmiddel, donkerder geworden)
De ondergewaden van alle monniken zijn sterk verkleurd doordat het pigment in het glacis verdwenen is. Verder is alles, op de bruine pijen en de architectuur na, nagedonkerd. De pij van de monnik achter Antonius Abt lijkt sterk verkleurd te zijn.
9.12. verandering in glans/matheid Retouches zijn mat geworden.
9.13. toename transparantie Het inkarnaat van de voorste monnik met tonsuur is erg transparant geworden. Evenals de baard van Antonius Abt.
9.14. verperst Niet verperst
9.15. verpoetst Niet verpoetst
9.16. lacunes in verflaag (oud/nieuw) Kleine lacunes op erg veel plekken, verspreid over het hele paneel, maar een hogere concentratie aan de onderkant in de graslaag.
9.17. mechanische beschadigingen (aard/
verlies)
Verlies van een deel van de bovenzijde van het paneel door afzagen hiervan. Onbekend hoe groot het afgezaagde deel is geweest.
9.18. verflaag vastgezet (plaats, materiaal) De onderrand van het schilderij (graspartij) is problematisch. Hier zullen waarschijnlijk enkele schotelvormingen zijn vastgezet.
9.19. vullingen (plaats, grootte, kleur,
materiaal)
Bepaalde lacunes zijn opgevuld en ingeschilderd, maar een aantal lacunes
is rechtstreeks op het hout ingeschilderd (met name in de graspartij). 9.20. retouches (plaats, kleur, materiaal) Verschillende plekken met kleine retouches (deze zijn verkleurd en mat
geworden). 9.21. overschilderingen (plaats, kleur,
materiaal)
Lijkt geen sprake van.
9.22 . schimmel Afwezig.
9.23. vuil (sterk/ zwak aan verflaag
gehecht, plaats)
Niet waarneembaar met het blote oog.
10. vernis/techniek
10.1. vernis (aan/afwezig, geheel/
gedeeltelijk)
Aanwezig over het hele oppervlak.
10.2. origineel of niet Niet origineel. 10.3. materiaal (hars: damar/mastiek/
kunsthars, acryl, was/ eiwit)
Onbekend.
10.4. wijze van aanbrengen (met sponning/
zonder sponning, dik/ dun, gestreken/ gespoten/ gewreven, regelmatig/ onregelmatig, gladheid, mat/ glanzend)
10.5. aantal lagen Onbekend. 10.6. gekleurd (gepigmenteerd, kleur) Niet.
11. vernis/toestand
11.1. lacunes Afwezig.
11.2. krassen Afwezig.
11.3. vergeeld Licht vergeeld.
11.4. blauw Niet.
11.5. gekrepeerd Geen sprake van.
11.6. barsten Afwezig.
11.7. sleets Geen sprake van.
11.8. schilfering Geen sprake van.
11.9. mat geworden Plaatselijk, bij de retouches.
11.10 . vlekkerig Geen sprake van.
11.11. schimmel Afwezig.
11.12. oppervlakte vuil Aanwezig.
12. lijst
12.1. materiaal (hout, metaal, kunststof,
beschilderd)
Houten lijst, zwart gekleurd met gouden resten in het profiel.
12.2. origineel (ja/nee/onduidelijk) Niet origineel.
12.3. type lijst Eenvoudig geprofileerde (middeleeuwse?) lijst. 12.4. constructie, afmetingen, verbindingen -
12.5 . achterkant bescherming en/of beglazing
Afwezig.
12.6. bevestiging schilderij (lijstveren/
spijkers/metalen strips/anders nl.)
Vilt in de sponning met vier metalen krammen vastgezet.
12.7. ophanging Twee metalen haken aan de zijkant van de lijst.
12.8. toestand Slecht.
13. restauratieverslag
13.1. consolitatie drager (impregnatie,
constructie verandering, deformatie verwijderen)
De drager is verder niet behandeld.
13.2. consolidatie verflaag (vastzetten verf,
impregnatie)
Op basis van het blote oog is te zien dat er ook restauratie heeft plaatsgevonden, maar hier is verder niets over bekend.
13.3. oppervlaktevuil verwijderd (geheel/
gedeeltelijk, mechanisch/ oplosmiddel)
Idem.
13.4. vernis: behandeling (geregenereerd,
verwijderd, geheel/gedeeltelijk, middel)
Idem.
13.5. oude retouches: behandeling
(geregenereerd, verwijderd, geheel/gedeeltelijk, middel)
Idem.
13.6. overschilderingen (geregenereerd,
verwijderd, geheel/gedeeltelijk, middel)
Idem.
13.7. oude vullingen (verwijderd wel/niet,
geheel/gedeeltelijk,met oplosmiddel/mechanisch)
Idem.
13.8. tussenlaag aangebracht (waartussen,
reden, materiaal)
Idem.
materiaal, methode)
13.10. retouches aangebracht (plaats,
materiaal, methode)
Idem.
13.11. vernis of beschermlaag (wel/niet
aangebracht, materiaal, methode)
Idem.
13.12. werk aan spanraam of lijst Idem. 13.13. achterkantbescherming,
ophangsysteem, beglazing
Idem.
14. toestand na restauratie 14.1. datum laatst verrichte restauratiewerkzaamheden
Onbekend.
14.2. stabiliteitdrager Goed. 14.3. toestand beschildering Stabiel.
14.4. montage Onbekend. 14.5. advies voor uitlenen en passieve
conservering
Reizen wordt afgeraden in verband met de slechte conditie van de lijst. Het paneel zal eerst presentabel gemaakt moeten worden voordat het tentoon gesteld kan worden.
15. onderzoeksmethoden 15.1. stereomicroscoop (locatie,
observaties, foto’s)
15.2. ultra/violet fluorscentie (locatie,
observaties, foto’s)
15.3. strijklicht (locatie, observaties, foto’s) 15.4. infraroodfotografie (locatie,
observaties, foto’s, reflectografie)
Door Molly Faries in december 1999.
15.5. Röntgen-fotografie (locatie,
observaties, foto’s)
15.6. fotografie met polarisatie-filters
(locatie, observaties, foto’s)
15.7. laboratorium onderzoek (methode,
locatie, observaties, foto’s, monsters)
15.8. Dendrochronologisch onderzoek
16. opmerkingen/suggesties voor vervolgonderzoek
Op de achterkant van het paneel bevinden zich nog fragmenten van een schildering een deel van (waarschijnlijk) een gewaad, een in perspectief lopende vloer en een bakstenen muur en nog enkele andere kleine onherkenbare details. Hier zou verder onderzoek naar gedaan kunnen worden.
BIJLAGE II
Onderzoeksformulier stilistiek en ondertekening.