8. Conclusie en reflectie
8.1 Notie van professionaliteit
Dit onderzoek laat zien hoe de journalisten van de twee media in ballingschap 100% Noticias en Nicaragua Actual betekenis geven aan hun journalistieke rolperformance. De journalisten wonen en werken in Costa Rica, doordat ze in hun thuisland niet als onafhankelijke en kritische journalist konden werken. De onuitputtende strijd die zij voeren om journalistiek te kunnen beoefenen, laat zien hoe journalistiek meer is dan een beroep: het is een beroepsidentiteit waaraan bepaalde waarden verbonden zijn die zij nastreven. Het ballingschap heeft ervoor gezorgd dat zij een nieuwe invulling hebben gegeven aan hun journalistieke rolperformance. Dit manifesteert zich in verschillende dimensies van de journalist.
Ten eerste is de vraag gesteld welke invloed het ballingschap heeft op de waarden van de journalist. Hiervoor zijn de vijf waarden van Deuze gebruikt, public service, objectivity, autonomy,
immediacy en ethics gebruikt (Deuze, 447). De journalisten zien hun werk als deel van hun identiteit.
De waarden, waarin de professionele identiteit van de journalisten tot uitdrukking komt, komen naar voren in de interviews als de journalisten over hun eigen werk spreken. Zij geven aan deze waarden belangrijk te vinden voor hun werk in ballingschap, omdat deze hun geloofwaardigheid als journalist ondersteunen. Hun geloofwaardigheid wordt namelijk uitgedaagd, omdat de journalisten vanuit buiten de grens rapporteren over een conflict dat hen persoonlijk raakt. In Costa Rica kunnen zij deze waarden beter nastreven, want hier ondervinden zij geen limiteringen door een repressieve overheid. Toch ondervinden zij hierin ook limiteringen vanwege de afname in professionaliteit van hun werkomgeving.
Ten tweede blijkt dat het ballingschap invloed heeft op de nieuwsselectie en werkpraktijk van de journalist. Er is een verschuiving in de onderwerpkeuze, omdat zij in het ballingschap voornamelijk publiceren over de mensenrechtenschendingen en politieke situatie. Die nieuwskeuze komt voort uit hoe de media zich verhouden tot de politieke macht. Zij zien zichzelf als strijders voor democratie en tegen censuur. Om te kunnen publiceren over de situatie buiten hun eigen landsgrenzen, hebben de journalisten nieuwe informatie verzamel- en verificatiemethoden aangeleerd die sterk gelieerd zijn samenwerkingsverbanden via digitale media. Omdat zij hierin afhankelijk zijn van anderen, ervaren zij dit als een limitering.
Ten derde is naar voren gekomen hoe het ballingschap van invloed is op de publieksoriëntatie. De journalisten hebben een andere relatie met hun publiek opgebouwd, omdat zij direct afhankelijk van hen zijn voor informatie en financiering. Zij publiceren op andere kanalen dan in hun thuisland, omdat deze toegankelijk zijn voor een groter publiek. Publiceren via hun voormalige publicatiekanaal, televisie, is niet mogelijk doordat de regering deze heeft afgesloten of de televisiekanalen in handen
52
heeft. Dit leidt tot een ander type publiek, dat actief op zoek is naar de informatie die deze media publiceren. De media publiceren informatie die tegen de overheid ingaat. De journalisten zijn zich bewust van deze politiek geëngageerde rol en benadrukken daarom dat zij niet neutraal of onpartijdig zijn.
De notie van professionaliteit speelt in al deze dimensies een rol. De journalisten hebben een ideaaltype professionaliteit voor ogen, waaraan zij bepaalde professionele normen koppelen. Zij leven zelfs in ballingschap, omdat zij deze professionaliteit eerder niet konden inzetten. Daarnaast hechten zij waarden aan een professionele werkpraktijk. Zij zien het als een gebrek dat zij niet hetzelfde professionele materiaal tot hun beschikking hebben. Tenslotte is een bepaalde notie van professionaliteit terug te zien in hoe zij hun bestaansrecht verlenen aan de donaties en grootte van het publiek. De journalisten zien zichzelf als waardig en essentieel, doordat zij een groeiend publiek hebben dat hen financiert.
Een hiaat in rolperformance
Het leidende vraagstuk in dit onderzoek is hoe de journalisten in ballingschap zich verhouden tot professionele journalistieke rollen. De overgang naar een persvrij land heeft ervoor gezorgd dat de journalisten de rol die zij eerder al ambieerde kunnen aannemen. Hoewel de journalisten nu onder de onafhankelijke watchdogrol met een maatschappelijke (civic) benadering vallen, vielen zij in hun thuisland niet onder deze rol. Dit betekent dat de rollen niet vaststaan en per omgeving kunnen verschillen (Donsbach 3). De journalisten hebben een sterk ideaalbeeld over wat journalistiek zou moeten inhouden en zij zeggen dat dit niet is veranderd. De journalistieke praktijk heeft wel een overgang ondervonden. Dit sluit aan bij de veronderstelling dat normatieve ideeën kunnen verschillen van cognitieve oriëntaties, professionele praktijk en vertelde prestaties (Hanitzsch en Vos, 2017, 118). Waarschijnlijk zijn de professionele normen meer verbonden aan de journalist zelf, dan aan het medium of de maatschappij (Skjerdal, 2011, 740). Dat komt in dit onderzoek duidelijk naar voren, omdat zij ondanks hun verandering in medium en maatschappij vasthouden aan hun eigen normen. Ondanks dat de journalisten dankzij hun ballingschap meer vrijheid hebben om hun ideaalbeeld van professionele journalistiek uit te voeren, blijkt dat hun opvattingen niet altijd overeenkomen met de werkelijkheid. Deze paradoxale verhouding komt het meest naar voren in de notie van objectiviteit en neutraliteit. Objectiviteit bestaat alleen in een balans van bronnen, maar niet als onpartijdigheid (Waisbord, 2000, 149). De journalisten geven aan objectieve nieuwsberichten te publiceren, doordat zij altijd twee kanten van hetzelfde verhaal laten zien, aan bronverificatie doen en authentiek beeldmateriaal publiceren. Daarentegen noemen zij zichzelf niet neutraal en hebben zij actief partij ingenomen tegen de overheid. Dit is weldegelijk zichtbaar in hun publicaties, want zij publiceren veelal negatief over de overheid en over de mensenrechtenschendingen door het regime. Dit komt overeen
53
met hoe Waisbord (2000) watchdog journalistiek in Latijns-Amerika beschrijft, namelijk door kritiek te leveren de overheid in de gaten te houden.
Het is niet uniek dat de rolconceptie niet volledig overeenkomt met de rolperformance. Het hiaat is waarschijnlijk te verklaren vanwege de structuur van de media-organisatie (Mellado, 2019, 10). Bij de media in ballingschap heeft dit te maken met de arbeidsomstandigheden waarin de redacties functioneren. Ondanks dat de journalisten grotere vrijheden ervaren, zijn er nieuwe beperkingen ontstaan die hun limiteren in het werk dat zij zouden willen uitvoeren. Die limiteringen zijn het ontbreken van financiering en toereikend apparatuur, de vermindering van toegankelijkheid van informatie, de afhankelijkheid van andere journalisten en de transitie naar nieuwe publicatiekanalen. Een grotere vrijheid betekent hierdoor niet dat de werkomstandigheden verbeterd zijn.
Dat de notie van objectiviteit niet volledig reflecteert in het werk van de journalisten, betekent niet dat de journalisten subjectief zijn in hun publicaties. Verschillende rolpercepties hebben een andere notie van objectiviteit (Donsbach en Klett, 57). De notie van objectiviteit in de opvatting van de journalisten sluit aan bij ‘eerlijke representatie’ waarbij de positie van beide kanten van een politiek conflict gerepresenteerd zijn (Donsbach en Klett, 64). In de praktijk sluit de notie meer aan bij ‘harde feiten’ waarin media door feiten te presenteren verder gaan dan alleen de verklaringen van de partijen te tonen (Donsbach en Klett, 64). Het eerlijk representeren van twee posities is voor de media in praktijk ingewikkeld door de limiteringen in hun werk, omdat deze informatie niet altijd toegankelijk is. De harde feiten, in het geval van de media zijn dit video’s van mensenrechtenschendingen, zijn wel toegankelijker voor de media. Wellicht heeft dat te maken met de uitgesproken politieke positie van de redacties, waardoor zij makkelijker toegang krijgen tot tussenpersonen die beelden hebben van de slachtoffers in de maatschappij, dan met de personen in de politiek.
De verhouding van de journalisten ten opzichte van de professionele rollen is paradoxaal. De transitie naar een democratisch land zorgt voor een uitdaging in de professionaliteit in het beroep van de journalist. Hun intrinsieke motivatie leidt ertoe dat zij sterk hechten aan de journalistieke waarden, maar deze komen niet overeen met de werkpraktijk. Dit laat zien hoe professionele rollen afhankelijk zijn van omstandigheden. Omgekeerd is verbetering van persvrijheid niet inherent aan een verbetering van de arbeidsomstandigheden.
Discussie
Er blijkt een ambigue relatie te zijn tussen de beroepsidentiteit van de journalist en de journalist zelf, waarin aan de ene kant objectiviteit wordt nagestreefd, maar aan de andere kant geen neutrale positie wordt ingenomen. Die spanning tussen de entiteit van de journalisten legt een paradox bloot in de doelen en praktijken van de journalistiek. Dit zou kunnen betekenen rolperformance afhankelijk is van omstandigheden waarin de journalist zich bevindt. Omgekeerd betekent een verbetering in
54
persvrijheid niet een verbetering in arbeidsomstandigheden. De afname van een professionele werkomgeving reflecteert namelijk in de producties.
De onderzoeksresultaten sluiten aan bij de bestaande literatuur over media in diaspora, maar er is wel een verschil. Dit onderzoek concludeert dat een verandering in locatie geen afbreuk doet op de professionele opvatting van de journalisten en dat deze wellicht zelfs belangrijker is geworden om een bepaalde geloofwaardigheid te behalen. Dit is in tegenstelling met een vergelijkbaar onderzoek van O’Loughlin en Schafraad, maar sluit aan bij Skjerdal. Hij concludeert dat de journalistieke professionaliteit afhankelijk is van veranderingen in het mediaformat, maar dat daarentegen de normatieve percepties van de journalistieke ideologie onveranderlijk zijn (Skjerdal, 2011, 740). Dit maakt de rolperformance afhankelijk van de omstandigheden waarin de journalist functioneert, waarbij de rolconceptie afhankelijk is van de journalist. Veranderingen in het mediaformat en werkomstandigheden zijn bijna onvermijdelijk voor journalisten in diaspora, omdat zij vaak in moeilijke omstandigheden hun land hebben verlaten en hun journalistieke werk daar niet geaccepteerd wordt (Skjerdal, 2011, 728). Tevens hebben zij zich moeten aanleren om op nieuwe digitale platformen te publiceren en deze in te zetten in hun zoektocht naar informatie. Het gebrek aan praktische middelen en het ballingschap staat de journalisten in de weg om hun notie van professionaliteit uit te voeren. Hiervan zijn zij zich bewust in de conceptualisering van hun werk, maar dit uit zich niet in de praktische uitvoering. De werkwijze die de journalisten beschrijven komt namelijk niet overeen met de uitwerking in de publicaties.
De rolperformance is voor de media in ballingschap afhankelijk van twee locaties, waardoor zij tussen twee politieke systemen met verschillende vormen van vrije pers in staan. De journalistieke rollen van media in Latijns-Amerika verschillen sterk per land en regio, ondanks hun parallellen in de politieke geschiedenis (Mellado et al, 1101). De rolperformance is hierin verbonden met de relatie tot de machthebbers, wat in dit onderzoek ook naar voren komt (Mellado et al, 1102). Volgens Mellado et al is er geen overeenstemming in landen van een bepaald model. Waisbord spreek over een dualistische vorm van journalistiek (Waisbord, 517). Dit komt overeen met Nicaragua, waar journalisten kiezen voor ballingschap, omdat hun journalistieke rolperformance niet geaccepteerd wordt in het land van herkomst. Daarnaast is de ‘watchdog’ inderdaad een rol die journalisten aannemen wanneer zij in een ondemocratisch regime functioneren (Márquez-Ramírez et al., 69). Ondanks dat de journalisten leven in een democratisch land, blijven zij rapporteren over hun ondemocratische land waarmee zij vasthouden aan deze rol. Een belangrijke uitdaging hierin blijft de professionaliteit (Waisbord, 2000, 151). Omdat het beroep voor de journalisten sterk verbonden is aan hun persoonlijke identiteit en opvattingen, wordt objectiviteit een praktische uitdaging.
55
8.2 Reflectie
Oorspronkelijk zou het onderzoek alleen gaan over het medium Nicaragua Actual als casestudie. Ter plekke bleek 100% Noticias nauw samen te werken met hen. Doordat werkzaamheden sterk door elkaar heen bleken te lopen, was het noodzakelijk was dit medium ook mee te nemen in het onderzoek. Dit is een interessante toevoeging, omdat de oorsprong van dit medium anders. 100% Noticias bestaat al 25 jaar en heeft een grote verandering ondergaan door het ballingschap. De vergelijking tussen hoe de journalisten voor hun ballingschap werkten, is hierdoor makkelijker te onderzoeken. Het zou een mogelijke optie zijn geweest om meerdere journalisten in ballingschap in Costa Rica te interviewen die niet meer werken voor een (vast) medium. De groep was echter moeilijk te bereiken, wegens de verspreiding van de Nicaraguaanse diaspora. Het is niet mogelijk geweest om in het onderzoek journalisten van media in Nicaragua mee te nemen, vanwege mijn eigen veiligheid en de veiligheid van de journalisten.
Als onderzoeker was ik mij bewust van de taal- en cultuurbarrière. De taalbarrière bleek een praktisch obstakel bij het interviewen. Er is gebruik gemaakt van een tolk die de vragen en antwoorden op locatie vertaalde, maar voor de transcriptie is een meer accurate vertaling gebruikt. Dezelfde tolk heeft na afloop de interviews namelijk opnieuw met meer details vertaald. Hierdoor kunnen nuances in de antwoorden verloren zijn gegaan.
Aanvankelijk zou er geen gebruik worden gemaakt van observaties, maar zou etnografisch onderzoek deel uitmaken van de data. In praktijk bleek etnografisch onderzoek niet mogelijk, vanwege de tussenkomst van een tolk. Hierdoor was het ingewikkeld een intensieve band op te bouwen met de journalisten. De cultuurbarrière speelde hierin ook mee. De journalisten waren terughoudend in het langdurig toelaten van een onderzoeker op de redactie. Een korte observatieperiode was hierdoor een geschikt alternatief. Ten slotte blijft de vraag in hoeverre mijn beeld van journalistiek gekleurd is door mijn eigen journalistieke achtergrond in Nederland. Door literatuur op te nemen over dit onderwerp is dit probleem hopelijk ondervangen, maar wellicht heeft dit een grotere rol gespeeld in het opstellen van de vragen en maken van de observaties dan dat ik mij er bewust van ben.
Suggesties voor vervolgonderzoek
Bij dit onderzoek is gekozen voor een casestudie waardoor er maar een kleine groep journalisten betrokken is. Voor een vervolgonderzoek zou het interessant zijn om naar meer diasporic media te kijken in Latijns-Amerika en deze te vergelijken. Er zijn namelijk meer landen met een democratie in transitie waarbij populisme invloed heeft op de journalistiek. Door te kijken naar meerdere media is beter te zeggen in hoeverre professionele rollen verbonden zijn aan de politieke werkomgeving van de journalist en de journalist zelf.
56
In dit onderzoek is besloten uiteindelijk niet veel aandacht te besteden aan de nieuwe digitale samenwerkingsverbanden van de journalisten, omdat dit niet aansloot bij het behandelde theoretische veld. Tijdens het onderzoek verwezen de journalisten, maar ook de personen die achtergrondinformatie gaven, op het belang van digitale communicatienetwerken in Midden-Amerika. Deze gebruiken de journalisten om samenwerking te bevorderen en als verificatiemethoden. Op deze manier kunnen zij het censuur en de repressie ondermijnen. Tevens zijn er journalistieke organisaties die samenwerken door elkaars verhalen, soms zelfs vanuit een ander land, te publiceren. Zo lopen de journalisten die het verhaal hebben gemaakt minder gevaar. Deze vorm van samenwerking waarin digitale media een belangrijke rol spelen is interessant, omdat hierin het belang van onafhankelijke journalistiek boven het belang van het medium zelf geplaatst wordt. De vraag is bovendien of dit in werkelijkheid de veiligheid van de journalisten waarborgt, omdat deze nieuwe methoden ook nieuwe vormen van gevaren via digitale kanalen met zich mee kunnen brengen.
57
9. Literatuurlijst
100% Noticias. “100% Noticias.” 100noticias.Com.Ni, 100noticias.com.ni. Accessed 29 Jan. 2020. 100% Noticias. “100% Noticias (@100porcientonoticias) • Instagram Photos and Videos.” Instagram,
www.instagram.com/100porcientonoticias. Accessed 10 Jan. 2020.
“100%NOTICIAS (@100noticiasni) | Twitter.” Twitter, twitter.com/100noticiasni. Accessed 10 Jan. 2020.
“Activist.” Oxford Dictionary Online,
www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/activist?q=activist. Accessed 25 Nov. 2019.
AFP. “Nicaragua Expulsa Misiones Internacionales de Derechos Humanos Por ‘Injerencistas.’” El
Heraldo, 19 Dec. 2018, www.elheraldo.hn/mundo/1243754-466/nicaragua-expulsa-
misiones-internacionales-de-derechos-humanos-por-injerencistas.
Alonso, Andoni, and Pedro Oiarzabal. Diasporas in the New Media Age: Identity, Politics, and
Community. University of Nevada Press, 2010.
“Amnesty International Demands That Nicaragua’s Government Stop the Repression.” Amnesty
International, 18 Oct. 2019, www.amnesty.org/en/latest/news/2019/10/nicaragua-
amnistia-internacional-exige-gobierno-detenga-represion.
“Attack on CENIDH Is a Blow for Human Rights.” Amnesty International, 12 Dec. 2018,
www.amnesty.org/en/latest/news/2018/12/nicaragua-attack-on-cenidh-is-a-blow-for- human-rights.
Boon, Floor. “House of Cards in Nicaragua: Ortega’s Vrouw Wordt Zijn Running Mate.” NRC, 3 Aug. 2016, www.nrc.nl/nieuws/2016/08/03/house-of-cards-in-nicaragua-ortegas-vrouw-wordt- zijn-running-mate-3501886-a1514568.
Bow, Juan Carlos, and Maynor Salazar. “Donald Trump Signs the Nica Act to Pressure Ortega.”
Havana Times, 21 Dec. 2018, havanatimes.org/news/donald-trump-signs-the-nica-act-to-
pressure-ortega.
Bozdag, Cigdem, et al. “Diasporic Media as the ‘Focus’ of Communicative Networking among Migrants.” Mediating Cultural Diversity in a Globalised Public Space, Palgrave Macmillan UK, 2012, pp. 96–115.
Chamorro, Carlos. “Miguel Mora and the Struggle for Press Freedom in Nicaragua.” Confidencial, 27 Sept. 2019, confidencial.com.ni/miguel-mora-and-the-struggle-for-press-freedom-in- nicaragua.
“Costa Rica.” Reporters Without Borders, Apr. 2019, rsf.org/en/costa-rica.
“CPJ Welcomes Release of Nicaraguan Journalists Miguel Mora and Lucía Pineda.” Committee to
Protect Journalists, 11 June 2019, cpj.org/2019/06/cpj-welcomes-release-of-nicaraguan-
58
Cruz Medina, Delwing. “Cuatro Periodistas En El Exilio Nos Dicen Cuál Es La Nicaragua Con La Que Sueñan.” La Prensa, 19 Jan. 2019, www.laprensa.com.ni/2019/01/19/espectaculo/2515208- video-cuatro-periodistas-en-el-exilio-nos-dicen-cual-es-la-nicaragua-con-la-que-suenan. Cupples, Julie, and Kevin Glynn. Shifting Nicaraguan Mediascapes. Springer, 2017, doi:10.1007/978-
3-319-64319-9.
Denscombe, Martyn. The Good Research Guide: For Small-Scale Social Research Projects. McGraw- Hill Companies,Incorporated, 2010.
Deuze, Mark. “What Is Journalism?” Journalism: Theory, Practice & Criticism, vol. 6, no. 4, 2005, pp. 442–64, doi:10.1177/1464884905056815.
“Diaspora.” Oxford Dictionary Online,
www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/diaspora?q=diaspora. Accessed 18 Nov. 2019.
Donsbach, Wolfgang. “Journalists’ Role Perception.” The International Encyclopedia of
Communication, 2012, pp. 1–6, doi:10.1002/9781405186407.
Donsbach, Wolfgang, and Bettina Klett. “Subjective Objectivity. How Journalists in Four Countries Define a Key Term of Their Profession.” Gazette, vol. 51, 1993, pp. 53–83.
EFE. “OEA Aprueba ‘comisión Especial’’ Para Nicaragua.’” La Estrella de Panama, 26 Sept. 2019, www.laestrella.com.pa/internacional/america/180803/oea-aprueba-comision-especial- nicaragua.
“El Nuevo Diario Suspende Publicación.” El Nuevo Diario, 27 Sept. 2019,
www.elnuevodiario.com.ni/editorial/502114-nuevo-diario-suspende-publicacion.
“¡Exigimos La Restitución de Las Libertades Públicas y La Suspensión Del Estado Policiaco!” Foro de
La Prensa Independiente de Nicaragua, 9 Sept. 2019, confidencial.com.ni/wp-
content/uploads/2019/09/Pronunciamiento-Foro-Periodistas-Independientes-090919.pdf. “Facebook 100% Noticias.” Facebook, www.facebook.com/Canal100Noticias. Accessed 10 Jan.
2020.
“Facebook Nicaragua Actual.” Facebook, www.facebook.com/nicaraguaactual. Accessed 10 Jan. 2020.
Fiorella, Giancarlo. “Analysis of Nicaragua’s Paramilitary Arsenal.” Bellingcat, 12 Feb. 2019, www.bellingcat.com/news/americas/2019/02/12/analysis-of-nicaraguas-paramilitary- arsenal.
Georgiou, Myria. Diaspora, Identity and the Media: Diasporic Transnationalism and Mediated
Spacialities. Hampton Press, 2006.
Gigi Durham, Meenakshi. “Constructing the ‘New Ethnicities’: Media, Sexuality, and Diaspora Identity in the Lives of South Asian Immigrant Girls.” Critical Studies in Media
59
“Goal 16: Right to Press Freedom and Information.” United Nationas, 22 July 2016,
www.un.org/sustainabledevelopment/blog/2016/07/goal-16-right-to-press-freedom-and- information.
“Gobierno de Nicaragua Censura Canales Por Informar de Protestas.” VOA Noticias, 20 Apr. 2018, www.voanoticias.com/a/nicaragua-daniel-ortega-censura-100-por-ciento-noticias- cable/4356550.html.
Gutiérrez, Noelia Celina. “Reactivan Señal En Cable a 100% Noticias.” El Nuevo Diario, 25 Apr. 2018, www.elnuevodiario.com.ni/nacionales/462066-reactivan-senal-cable-100-noticias.
Hanitzsch, Thomas. “Populist Disseminators, Detached Watchdogs, Critical Change Agents and Opportunist Facilitators.” International Communication Gazette, vol. 73, no. 6, 2011, pp. 477–94, doi:10.1177/1748048511412279.
Hanitzsch, Thomas, and Tim P Vos. “Journalism beyond Democracy: A New Look into Journalistic Roles in Political and Everyday Life.” Journalism: Theory, Practice & Criticism, vol. 19, no. 2, 2016, pp. 146–64, doi:10.1177/1464884916673386.
Hanitzsch, Thomas, and Tim P. Vos. “Journalistic Roles and the Struggle Over Institutional Identity: