Ambitie 5: versterken en positioneren van de KNAW-instituten als dynamische nationale organisaties, complementair aan de
3.7 Nationale Wetenschapsagenda (ambitie 7) Ambitie 7: benutten van de potentie van de Nationale
Wetenschapsagenda (NWA) in samenwerking met de partners in de Kenniscoalitie
In 2020:
• Dragen KNAW-instituten bij aan de uitvoering van de NWA.
• Draagt de KNAW bij aan het uitdragen van kennis die is ontwikkeld dankzij NWA-vragen en -routes.
• Vervult de KNAW een prominente rol in het bij elkaar brengen van partners en het uitwerken van enkele gezamenlijk gedefinieerde prioritaire thema’s, met inachtneming van het belang van ongebonden onderzoek over de volle breedte.
De KNAW hanteert de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) als leidraad bij haar eigen investeringen, bijvoorbeeld als het gaat om het onderzoekfonds dat is opgericht om onderzoek in samenwerking van KNAW-instituten te stimuleren. In aanvulling daarop heeft het KNAW bestuur 1,3 miljoen euro beschikbaar gesteld voor vijf KNAW-initiatieven die aansluiten bij de acht routes in de Nationale
Wetenschapsagenda waarvoor het ministerie van OCW geld heeft vrijgemaakt. Door deze impuls kunnen nieuwe samenwerkingsverbanden ontstaan tussen wetenschap en praktijk (zie het overzicht op de volgende pagina).
Daarnaast had de KNAW succes bij aanvragen voor de Startimpuls Nationale Wetenschapsagenda die in 2017 is uitgezet door NWO. In twee van de acht gehono- reerde themaprogramma’s is een KNAW-instituut betrokken. NIOO-directeur Louise Vet is samen met scheikundige en Nobelprijswinnaar Ben Feringa en astrofysicus Rens Water boegbeeld van het themaprogramma Origins Center, dat zich richt op de oorsprong van het leven op aarde en in het heelal. De toekenning van 2,5 miljoen euro voor het Origins Center heeft geleid tot een call voor zes fellows. Het Nederlands Herseninstituut participeert in het themaprogramma ‘NeuroLabNL: Optimale condities voor leren en veiligheid van jongeren’.
In oktober 2017 werd met de publicatie van het regeerakkoord bekend dat het kabinet 400 miljoen euro per jaar wil investeren in onderzoek en innovatie. De kenniscoalitie – waarvan de KNAW deel uitmaakt4 – heeft aangeven dat zij dit zien als een erkenning van de Nationale Wetenschapsagenda. Ook in 2018 zal de KNAW zich, onder meer als lid van de Kenniscoalitie, inzetten voor versterking van het de basis en uitvoering van de Nationale Wetenschapsagenda met de extra middelen die overeengekomen zijn in het regeerakkoord.
4 De Kenniscoalitie bestaat uit de universiteiten (VSNU), hogescholen (VH), Universitair Me- dische Centra (NFU), KNAW, NWO, VNO-NCW, MKB-Nederland en de instituten voor toege- past onderzoek (TNO/TO2).
De vijf gehonoreerde projecten voor een bijdrage van KNAW-instituten aan de Nationale Wetenschapsagenda
The influence of attention and reward on learning in the human brain
Wetenschappers van het Nederlands Herseninstituut en het Spinoza Centre gaan kijken hoe beloning en aandacht leerprocessen in ons brein beïnvloeden. Ze kijken daarvoor onder andere met behulp van functionele MRI hoe leren de activiteit van diverse delen van de hersenen verandert. Daarnaast bekijken ze bij epilepsiepatiënten met elektroden in de hersenen, hoe het leerproces de activiteit van individuele zenuwcellen beïnvloedt. Het project sluit aan op de NWA-route ‘NeurolabNL: de werkplaats voor hersen-, cognitie- en gedragsonderzoek.’
Levensloop van jongeren in de 21e eeuw: risico’s voor toenemende ongelijkheid
Veel jongeren die rond 2000 geboren zijn, zullen waarschijnlijk ouder dan negentig worden. Onderzoekers van het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut willen verschil- lende levensloopscenario’s schetsen van deze nu nog jonge mensen. Ze doen dat onder andere door bestaande gegevens aan te vullen met enquêtes onder zo’n duizend jongeren tussen de vijftien en dertig jaar en met gesprekken met werkgevers. De scenario’s geven inzicht in de diversiteit, de ongelijkheid en de onzekerheid van de levens. En ze helpen onder andere werkgevers en beleidsmakers bij het nadenken over toekomstig beleid. Dit project sluit aan op de NWA-route ‘Op weg naar veerkrachtige samenlevingen.’
Populisme, Social Media en Religie
De Nederlandse PVV en het Duitse Pegida passen niet goed in bestaande begrippenkaders zoals links/rechts of religieus/seculier. Ook publiceren ze weinig programmatische teksten. Hoe kunnen we deze populistische bewegingen dan toch beter begrijpen? Onderzoekers van het Meertens Instituut gaan met behulp van gegevens van Twitter en Facebook na hoe het populistische gedachtengoed centrale concepten definieert zoals ‘joods-christelijk’ en ‘christelijke waarden’. Het project sluit aan op de NWA-route ‘Op weg naar veerkrachtige samenlevingen’.
Predicting the evolution of an avian trait under human-induced natural selection
Wetenschappers van het Nederlands Instituut voor Ecologie gaan het DNA onderzoeken van de snavels van koolmezen. Uit onderzoek aan Engelse mezen blijkt namelijk dat de snavels groter zijn als de vogels bijgevoerd worden. De vraag is of die verandering ook in het DNA van de mezen is terug te vinden. De achterliggende evolutionaire principes die het onder- zoek oplevert over selectiedruk, zijn van toepassing op andere gewervelden zoals vissen en zoogdieren. Het project sluit aan op de NWA-route ‘De oorsprong van het leven – op aarde en in het heelal.’
The role of early life and current sleeping problems to brain structural and functional features that predispose to forensic behavior
Wetenschappers van het Nederlands Herseninstituut willen bestuderen of jongeren die structureel slecht slapen zich asociaal gaan gedragen. De onderzoekers gebruiken hiervoor onder andere de vragenlijsten en MRI-scans die de afgelopen jaren zijn verzameld onder duizenden Rotterdamse jongeren die nu veertien jaar oud zijn. Daarnaast kijken ze naar de scans van 354 kinderen die al voor hun twaalfde gearresteerd werden en daardoor een risicogroep vormen. Dit project sluit aan op de NWA-route ‘NeurolabNL: de werkplaats voor hersen-, cognitie- en gedragsonderzoek’.
4. samenwerkingsverbanden
De KNAW stimuleert intensieve samenwerking van haar instituten met de
Nederlandse universiteiten en universitaire medische centra. De KNAW heeft voor haar instituten onderstaande formele nationale samenwerkingsverbanden en partners.
NWO
Sinds 2005 werken de KNAW en NWO samen om DANS te laten functioneren als een nationale wetenschappelijke data-infrastructuur met als hoofdtaken: het volgens de nieuwste standaarden ontsluiten, voor de lange termijn bewaren en voor gebruik beschikbaar maken van wetenschappelijk relevante databestanden, alsmede het bevorderen van het (her)gebruik van deze bestanden.
UMC Utrecht
Sinds 2008 heeft de KNAW met het UMC Utrecht een formele samenwerkingsrelatie met betrekking tot het Hubrecht Instituut. De samenwerking maakt het mogelijk dat het instituut zijn positie als beeldbepalend topinstituut op het gebied van stamcelonderzoek en ontwikkelingsbiologie verder versterkt. In 2016 is de samen- werking voor onbepaalde tijd verlengd.
Amsterdamse universiteiten en universitaire medische centra In 2008 hebben de KNAW, de Universiteit van Amsterdam, de Vrije Universiteit, VUmc en het AMC het Spinoza Centre for Neuroimaging opgericht. Het centrum herbergt geavanceerde fMRI-faciliteiten en faciliteert de verdere uitbouw van de samenwerking in de regio Amsterdam op neurowetenschappelijk gebied, zowel programmatisch als wat betreft infrastructuur. Het Spinoza Centre ambieert een belangrijke (inter)nationale rol bij het uitvoeren van vernieuwend (interdiscipli- nair) neurowetenschappelijk onderzoek.
Wageningen University & Research
Het Centre for Soil Ecology is het virtuele onderzoekscentrum voor biologie en biodiversiteit van het bodemleven en is sinds 2010 een samenwerkingsverband van het NIOO en Wageningen University & Research. Naast het bevorderen van maatschappelijke aandacht voor en strategische toepassing van bodemecologische kennis, is er uitdrukkelijk aandacht voor de ontwikkeling van jonge wetenschappers in dit onderzoeksveld.
Rijsksuniversiteit Groningen
Sinds 2014 heeft de KNAW met de Rijksuniversiteit Groningen een structurele samenwerking om de bestaande samenwerking met het NIDI te intensiveren en er zorg voor te dragen dat het NIDI zich als wetenschappelijk topinstituut verder kan ontwikkelen ten behoeve van de nationale en internationale kennisinfrastructuur op het terrein van demografisch onderzoek. De samenwerking moet bovendien leiden tot versterking van het gezamenlijk onderzoek van de RUG en het NIDI.
Universiteit Leiden
Sinds 2014 hebben de KNAW en de Universiteit Leiden een samenwerkingsovereen- komst met betrekking tot het KITLV. Het KITLV is een van de belangrijkste instituten voor de studie van Zuidoost-Azië en de Caraïben en verricht onderzoek met een eigenstandige waarde, complementair aan dat van de Leidse universiteit. Oncode Institute
De KNAW werkt officieel samen met Oncode Institute, een onafhankelijke Nederlandse organisatie die zich richt op fundamenteel kankeronderzoek. Bij het samenwerkingsverband zijn zes onderzoeksgroepen van het Hubrecht Instituut betrokken. Op 3 november 2017 werd de affiliatie-overeenkomst ondertekend. Netherlands Centre for One Health
Drie instituten van de KNAW, het Hubrecht Instituut, het Westerdijk Instituut en het Nederlands Instituut voor Ecologie, hebben zich vanaf 1 januari 2018 als partner aangesloten bij het Netherlands Centre for One Health NCOH. Dit centrum verenigt Nederlandse experts van universiteiten en medische centra op het gebied van dier- en volksgezondheid, en vormt daarmee een sterk academisch netwerk op het gebied van infectieziekten.