Casussen prijstransparantie
6.2 Nationale prijsmonitoren 1 Algemene prijsmonitoren
Volgens EC (2010) vindt structurele prijsmonitoring op nationaal niveau plaats in Bulgarije, Tsjechië, Denemarken, Finland, Frankrijk, Griekenland, Letland, Polen, Slowakije, Slovenië en Spanje. In Estland, Hongarije, Frankrijk, Griekenland, Letland, Litouwen, Slowakije, Slovenië en Spanje lopen nog de onderzoeken naar de kloof tussen producenten- en consumentenprijzen. Nederland heeft in tegenstelling tot genoemde landen geen prijsmonitor voor voedsel. Dit wil niet zeggen dat er geen gegevens zijn. CBS en het LEI publiceren gegevens over de prijsontwikkeling van voedsel op af-boerderij- en consumentenniveau. De prijsmonitoren in de genoemde landen maken reeds beschikbare informatie toegankelijk.
Verder bestaan er nationale prijsobservatoria in onder andere België, Spanje, Frankrijk en Italië plus enige andere initiatieven op het terrein van prijs- vergelijking.
Nationale Prijsobservatoria
De nationale prijslaboratoria hebben als taak de prijsopbouw van bepaalde pro- ducten op nationaal niveau te analyseren en eventuele problemen met de prijs- vorming te signaleren. De ontwikkeling van prijsobservatoria en de verdeling van werkzaamheden tussen de nationale laboratoria en Eurostat vormt een apart aandachtspunt in het Europese monitoringbeleid. Er bestaan op dit moment nationale Prijsobservatoria in onder andere Spanje, Frankrijk, België en Italië.
In 2008 lanceerde Frankrijk een Prijsobservatorium (Observatoire des Prix et des Marges) met als doel de voedselprijzen in Europese landen met elkaar
91 te vergelijken en de verdeling van de marges in de keten te volgen. Het prijs-
observatorium rapporteert maandelijks en is openbaar te raadplegen. Een maal per jaar brengt het verslag uit aan het Franse Parlement dat als hulpmiddel ge- bruikt wordt bij de onderhandelingen tussen overheidsinstanties en de voedings- middelenindustrie.1
In 2009 heeft de Belgische Senaat ingestemd met de oprichting van een prijsobservatorium (Belgische Senaat, 2009). De uitvoering ligt bij het Instituut voor de Nationale Rekening (Nationale Bank van België, Federaal Planbureau en Federale Overheidsdienst Economie). Het nieuwe orgaan heeft tot taak de prijsverhoudingen tussen de verschillende schakels van de Belgische voedsel- ketens te onderzoeken en eventuele problemen met de prijsvorming ervan te signaleren.2 Het prijsobservatorium rapporteert om de drie maanden en brengt jaarrapporten uit over de prijsevolutie in België. Volgens het wetsstuk is het instrument relatief eenvoudig en kost het de overheid weinig, omdat er een beroep gedaan wordt op bestaande institutionele gegevens over prijzen.3
Een ander voorbeeld is het Italiaanse Prijsobservatorium (Osservatorio Prezzi e tariffe) georganiseerd door het ministerie van Economische Zaken. Het initiatief is bedoeld voor zowel de consument als het bedrijfsleven. Het instituut publiceert maandelijks gegevens over prijsontwikkelingen van 16 levensmidde- lencategorieën in verschillende schakels in de keten. Het prijsobservatorium brengt ook analyses en jaarrapporten uit.4
De nationale prijsobservatoria geven op basis van beschikbare gegevens een overzicht van ontwikkelingen in prijzen en marges. De informatie is bedoeld voor het algemene publiek. Het geeft inzicht in prijsontwikkelingen op macro- economisch niveau.
Groothandelsnoteringen
In Bulgarije is sinds 2000 een Commissie voor Groothandelsbeurzen opgericht. De voornaamste missie van deze Commissie is voorwaarden scheppen voor de versterking en de ontwikkeling van een nationaal systeem van centra voor
1 www.economie.gouv.fr/dgccrf/Observatoire-des-prix-et-des-marges#pgc
2 Er is ook een prijsobservatorium voor energie en medicijnen.
3 In een persbericht van Comeos (vertegenwoordigingsorganisatie van de Belgische handel en
diensten) d.d. 30 april 2009 spreekt Fedis (de Belgische federatie van de Distributie) tevredenheid uit met het oprichten van het observatorium, omdat het neutrale analyses opstelt van de vorming van marges en prijzen op basis van objectieve en complete overheidsstatistieken en contact onderhoudt met betrokken actoren (Comeos, 2009).
92
groothandel in voedingsmiddelen en voor een transparante werking van de beurs in Bulgarije.
Een van de taken van de commissie is het uitbrengen van dagelijkse rappor- tages van de groothandelsprijzen van basisvoedingsmiddelen, groenten en fruit1 verkocht op de groothandelsmarkten in Bulgarije. Handelaren vullen dagelijks een formulier in (digitaal dan wel op papier) met daarin de hoeveelheden en prijzen van de verkochte producten. De gegevens worden aan het begin van de eerstvolgende werkdag verzameld door het informatiecentrum van de beurs. Van die gegevens wordt een dagelijkse nieuwsbrief opgesteld. De nieuwsbrief wordt verstuurd aan de Commissie. De Commissie maakt dagelijks deze gege- vens openbaar en maakt daar maand- en jaarbulletins van.
Volgens de Commissie stellen de prijsrapportages producenten en consu- menten in staat om beter inzicht te krijgen in prijsverschillen tussen handelaren en winkels. De informatiegebruiker wordt geprikkeld over te schakelen naar een andere leverancier om zo geld te besparen. Dit kan invloed hebben op het gedrag van handelaren, vooral om hun prijzen te verlagen. Of dit het geval is hangt met name af van de vraag hoe actueel en specifiek de gegevens zijn (zie p. 67-68).
6.2.2 Prijsmonitoren voor consumenten
In verschillende EU-landen zijn er verschillende prijsvergelijkingsinstrumentaria ontwikkeld, met de financiële steun van de overheid, die gericht zijn op de con- sument.
Een voorbeeld daarvan is de prijsvergelijkingssite van de Sloveense consu- mentenbond, financieel gesteund door het ministerie van economische zaken van Slovenië. De website biedt consumenten meer dan 1.700 prijsgegevens over 8 voedingsmiddelen en 59 subgroepen (bijvoorbeeld koffie, bier, enzo- voort) die verkocht worden via 8 winkels: 4 hypermarkten, 1 supermarkt en 3 discounters (EC, 2009). De Sloveense consumentenbond is tevreden over het systeem. In 2008 heeft het systeem voor minder prijsschommelingen gezorgd (EC, 2009).
1 1) Basisvoedingsmiddelen; zuivelproducten; vlees, vleesproducten en vis; alcoholische producten;
snoepgoed; kruiden; 2) Verse groenten en fruit: lokale productie en import; 3) Geconserveerde groenten en fruit.
93 Een vergelijkbaar instrument kan in Ierland gevonden worden. Sinds 2007
rapporteert het Ierse nationaal consumentenbureau elk half jaar een marktonder- zoek naar de prijsontwikkelingen in de Ierse detailhandel en andere sectoren die van belang zijn voor de consument. Naast deze verslagen biedt de organisatie op haar website specifieke prijsgegevens aan de consumenten. Het doel is om belangrijke trends en een mogelijk gebrek aan concurrentie en prijstransparante te identificeren.1
Naast publieke initiatieven zijn er ook particuliere initiatieven. In het Verenigd Koninkrijk kunnen consumenten op
www.mysupermarket.co.uk website een mandje van producten kiezen en ver- volgens controleren in welke winkel ze de beste prijs kunnen vinden. Zij kunnen kiezen tussen 4 winkelketens. De informatie op deze website wordt regelmatig bijgewerkt en bevat ook recente promoties (EC, 2009).
Testaankoop, een Belgische consumentenorganisatie, voert jaarlijks een en- quête uit met betrekking tot prijsvergelijking van een paar consumentenproduc- ten die werden verkocht in verschillende winkels en in verschillende delen van het land.
Er zijn publieke en private initiatieven die winkelprijzen van concurrerende formules met elkaar vergelijken. Deze initiatieven leiden ertoe dat de variatie in de prijzen voor de betrokken producten kleiner worden.
6.2.3 Prijsmonitoren voor boeren
In juni 2011 hebben de onderzoekers gesproken met een tiental vertegenwoor- digers uit de land- en tuinbouw. Sommige vertegenwoordigers gaven aan dat hun leden behoefte hebben aan prijsnoteringen op af-boerderij niveau die de leden in staat stellen de door hen gerealiseerde prijzen te vergelijken met de marktprijzen. Hiertoe lopen verschillende activiteiten in de sector.
In verschillende sectoren verzamelen en verspreiden marktinformatiebureaus prijsinformatie die gratis of tegen betaling verstrekt wordt. Informatie wordt aangeboden via internet, digitale nieuwsbrieven en sms-berichten. De bureaus verzamelen beschikbare, openbare informatie en bundelen deze voor de afne- mers van informatie. Termijnmarkt- en beursinformatie wordt binnen 15 minuten via sms-berichten verzonden. Informatie uit transacties wordt gedurende langere periodes verzameld en een keer per een aantal weken gepubliceerd. De infor-
94
matie wordt gebruikt door boeren, handelaren, accountants en banken. Er is groei in het aantal agrariërs dat gebruik maakt van de diensten van informatie- makelaars.
De vertegenwoordigers uit de land- en tuinbouw zijn zich ervan bewust dat het verzamelen en verspreiden van prijsinformatie strijdig kan zijn met de mede- dingingswet. Het is ook na het inwinnen van juridisch advies niet geheel duidelijk wat wel en wat niet mag. Deze onduidelijkheid betreft onder andere de vraag hoe gedateerd de prijsinformatie dient te zijn en in hoeverre aanvullende infor- matie gegeven kan worden. In hoeverre gaat er van de aanvullende (beschrij- vende) informatie een prijsverwachting uit?
6.3 Kostenmonitoren
Er bestaat weinig tot geen structurele informatie over de ketenkosten. Er be- staan ad hoc studies van de mededingingsautoriteiten. Alleen Frankrijk is bezig op structurele basis kosteninformatie te verzamelen en openbaar te maken.
Frankrijk
Frankrijk zet een instrumentarium op dat behalve de ketenprijzen ook de keten- kosten in kaart dient te brengen voor vlees, zuivel en groenten en fruit.
FranceAgriMer verzamelt hiertoe prijzen en kosten. De prijzen worden voor een deel uit beschikbare gegevensbronnen betrokken, maar voor een deel ook aanvullend bij het bedrijfsleven verzameld. Dit geldt de af-industrieprijzen voor vlees- en zuivelproducten. De prijsinformatie wordt gebruikt om de consumen- tenprijzen onder te verdelen in de brutomarge per schakel: het aandeel van de opeenvolgende schakels in de consumenteneuro. Vervolgens worden deze aandelen onderverdeeld in kosten en winstmarges. De gegevens worden be- trokken uit beschikbare gegevensbronnen en voor zover niet beschikbaar ver- zameld. Voor de landbouw wordt gebruik gemaakt van de gegevens van het Franse Bedrijven-Informatienet (FADN). Voor de industrie wordt gebruik gemaakt van bestaande gegevens van het Franse ministerie van Landbouw. Deze worden verder uitgesplitst ten behoeve van de monitor. Bij de detailhandel (supermark- ten) wordt een vragenlijst uitgezet.
De eerste resultaten zijn in juni 2011 beschikbaar gekomen. Deze resultaten zijn nog niet volledig. De kosten en winstmarges in de detailhandel zijn niet uit- gesplitst naar productgroep, omdat de gegevens dit nog niet toelaten.
95 In Frankrijk staat de wens om systematisch inzicht in prijzen en kosten in
kaart te brengen voorop. Dit betekent dat als de beschikbare gegevens niet voor handen zijn, de uitvoerende organisatie aanvullende vragenlijsten opzet.
Nederland
De NMa (2009) heeft in Nederland eenmalig de ketenkosten voor een aantal producten in kaart gebracht. De organisatie heeft hiertoe een twintigtal bedrij- ven gevraagd opbrengsten en kosten op productniveau in kaart te brengen.
België
In tegenstelling tot de Nederlandse mededingingsautoriteiten brengen de Bel- gische autoriteiten de ketenkostprijs niet integraal in kaart wanneer zij hiertoe voor melk een studie uit laten voeren. De kosten in de landbouw en de industrie worden in kaart gebracht. Nadeel van de deze benadering is dat de relatie tus- sen de kosten per schakel en de consumentenprijs buiten beeld blijft. De kosten in de detailhandel wordt in de studie buiten beschouwing gelaten. De studie maakt primair gebruik van bestaande gegevensbronnen.
96