U-TURN 2020 ∙ Naar een nieuw sociaal contract □ DAVID PITT-WATSON
hij zag ook dat de kosten voor het uitvoeren van de functies van de financiële sector verviervoudigd zijn, van 2% naar 8% van het BBP. De intermediëringskosten per eenheid product zijn vandaag even hoog als honderd jaar geleden; destijds kostte het intermediëren van eenmaal het BNP 2%, nu is het 8% voor viermaal het BBP. En dit ondanks onderwijs, de komst van computers en alle andere technologieën die tot kostenverlaging hadden moeten leiden. Op deze manier beschouwd heeft er geen productiviteitsverbetering plaatsgevonden in de financiële sector. Geen enkele andere belangrijke sector heeft zo’n slechte staat van dienst.
Het lijkt er dus op dat de financiële sector manieren heeft gevonden om ons kosten aan te rekenen, in plaats van nieuwe technologie te gebruiken om betere en goedkopere diensten te leveren. Deze manier van meeropbrengst genereren wordt in economische termen rent extraction genoemd.3 Indien de financiële sector écht concurrentieel zou zijn, dan zou dit niet mogen gebeuren.
Het verkeerde vertrekpunt
Dit suggereert dat er een dieperliggend probleem is in de manier waarop we de financiële wereld bestuderen. Financiële leerboeken gaan vaak uit van de gebruikelijke economische aannames, met name dat concurrerende markten leiden tot efficiënte oplossingen. Dus de financiële sector – die behoorlijk concurrerend is – zou efficiënt moeten zijn. Maar zoals we gezien hebben is dat niet het geval. Paul Volker, voormalig voorzitter van de Amerikaanse Federal Reserve Bank, hekelt de sector
in zijn verslag.4 Het enige wat de financiële sector met al die innovatie heeft bereikt, beweert hij, is het rondsluizen van meeropbrengsten (rents), met tegelijk een sterke toename van ‘rent extraction’. En dit ondanks – of misschien zelfs vanwege – de manier waarop we het systeem bestuderen en structureren.
Laat het duidelijk zijn dat markten en concurrentie het lot van ons allemaal sterk kunnen ver-beteren. Maar als je expertise koopt, en de expert je vervolgens dingen verkoopt die wel goed voor hem zijn, maar niet voor jou, dan faalt de markt. Economen zijn zich hiervan bewust en noemen dit ‘asymmetrische informatie’. Het komt in vele markten voor, en we zetten allerlei instellingen op om ervoor te zorgen dat dit niet uit de hand loopt. Denk bijvoorbeeld aan de cultuur, de regulering, de training en de ethiek die we van dokters verwachten. Of het bewijs dat we van ze verlangen dat hun behandelingen effectief zijn. We doen dit omdat we erop moeten kunnen vertrouwen dat dokters hun expertise (de asymmetrische informatie) in ons belang inzetten, en niet voor hun eigen belang. De financiële sector heeft kenmerken die vergelijkbaar zijn met die van de medische sector; asymmetrische informatie is alom aanwezig. Toch hebben we zelfs niet gedefinieerd welke resultaten de financiële sector moet opleveren, laat staan dat we efficiëntie meten, of nadenken over hoe we instellingen kunnen ontwikkelen die beter werk leveren.
Een nieuw perspectief
Waar moeten we beginnen? Ik denk dat de nieuwe logica begint met bepalen wat we eigenlijk van het financiële systeem verwachten. Het is duidelijk dat het de buitenwereld dient, maar ik heb nog nooit een studie gezien waarin grondig is onderzocht wat mensen echt van het systeem verwachten.
3 Bijvoorbeeld, er wordt ons vaak aangepraat dat we akkoord moeten gaan met het investeren van ons geld op een
□ DE FINANCIËLE SECTOR: HEILIGEN OF ZONDAARS?
OP ZOEK NAAR DE ZIN VAN ALLES
Ik vermoed dat we in een dergelijk onderzoek zouden zien dat mensen ‘nutsdiensten’ willen: een veilige bankrekening voor iedereen, een pensioen dat toereikend is tot je dood, financiering beschik-baar voor bedrijven. Maar zelfs in landen met zogenaamd geavanceerde financiële instellingen bestaan veel van deze eenvoudige producten niet.
In Nederland en Denemarken, bijvoorbeeld, zijn pensioenen van werknemers bedoeld om een inkomen te bieden tot de dag dat je overlijdt. In Groot-Brittannië en de Verenigde Staten is het pensioen systeem zo ingericht dat je een cheque krijgt als je met pensioen gaat – daarna word je aan je lot overgelaten. Dit leidt ertoe dat hetzelfde gespaarde bedrag een Deense of Nederlandse werknemer een 30% hoger pensioeninkomen biedt. Dat is een enorm voordeel van het ontwikkelen van instellingen die geschikt zijn voor hun doel. In de Verenigde Staten is 6 tot 7 biljoen dollar geïn-vesteerd in wat zij het 401K-pensioensysteem noemen. Als dat systeem 30% efficiënter was, zou dat 2 biljoen dollar extra opleveren.
Betere instellingen ontwikkelen
We moeten daarom de aandacht richten op het ontwikkelen van instellingen die ontworpen zijn om ‘de klus te klaren’. Om dat mogelijk te maken moeten we onze economische oogkleppen afzetten.
Economen gedragen zich vaak alsof hun vakgebied een soort wetenschap is en gehoorzaamt aan natuurwetten. Dat is niet het geval. Het is een systeem van mensen. Zonder onze waarden en cultuur storten onze economische instellingen in. Een van de redenen dat de Nederlanders en de Denen een effectief pensioensysteem hebben, is dat ze in staat zijn geweest om een overeenkomst uit te werken op basis van solidariteit tussen werknemers en werkgevers. En zoals we hebben gezien levert het bouwen van zo’n sociaal systeem een flinke beloning op.
De kracht van ons kapitaal benutten
Echter, in een kapitalistische wereld draait het financiële systeem niet alleen om geldstromen, het gaat ook om macht. Een van de buitengewone innovaties van ons financiële systeem is de creatie van bedrijfsaandelen. Er bestaat geen contract waarin is vastgelegd welke financiële vergoeding je ontvangt voor je aandelen. Om die reden krijgen aandeelhouders de bevoegdheid om de bestuur-ders van het bedrijf te benoemen.
En wie zijn dan de aandeelhouders van onze grote bedrijven? Het zijn niet hoofdzakelijk ver-mogende particulieren, maar eerder grote financiële instellingen – Blackrock, Vanguard, Allianz, Amundi – die het spaargeld verzamelen van miljoenen mensen als u en ik. Het zijn deze miljoenen mensen waar instellingen zich om moeten bekommeren als ze de benoeming van bestuursleden goedkeuren. En wij zouden dat van ze moeten eisen.
Het kan bijvoorbeeld niet zinvol zijn voor bedrijven, die het eigendom zijn van miljoenen mensen, om onverschillig te staan tegenover klimaatverandering. Stel je voor dat Blackrock, Vanguard en al die andere partijen overeen zouden komen dat ze alleen een directeur benoemen die er voor staat om hun bedrijf op een duurzame manier te leiden, in overeenstemming met de doelen in het Klimaatakkoord van Parijs. Dat zou een enorm positief effect hebben op het gedrag van bedrijven.
En het is iets dat wij, die ons geld aan hen toevertrouwen, vandaag van hen kunnen verlangen.
Er zijn dus dingen die we nu kunnen doen die een groot verschil kunnen maken. Op langere termijn moeten we nog doortastender zijn. Het financiële systeem kan niet goed worden beschreven met louter economische modellen die berusten op wiskunde en algebra. Het is een systeem van mensen
U-TURN 2020 ∙ Naar een nieuw sociaal contract □ DAVID PITT-WATSON
veilige bankrekening voor iedereen, een pensioen dat toereikend is tot je dood, financiering beschik-baar voor bedrijven. Maar zelfs in landen met zogenaamd geavanceerde financiële instellingen bestaan veel van deze eenvoudige producten niet.
In Nederland en Denemarken, bijvoorbeeld, zijn pensioenen van werknemers bedoeld om een inkomen te bieden tot de dag dat je overlijdt. In Groot-Brittannië en de Verenigde Staten is het pensioen systeem zo ingericht dat je een cheque krijgt als je met pensioen gaat – daarna word je aan je lot overgelaten. Dit leidt ertoe dat hetzelfde gespaarde bedrag een Deense of Nederlandse werknemer een 30% hoger pensioeninkomen biedt. Dat is een enorm voordeel van het ontwikkelen van instellingen die geschikt zijn voor hun doel. In de Verenigde Staten is 6 tot 7 biljoen dollar geïn-vesteerd in wat zij het 401K-pensioensysteem noemen. Als dat systeem 30% efficiënter was, zou dat 2 biljoen dollar extra opleveren.
Betere instellingen ontwikkelen
We moeten daarom de aandacht richten op het ontwikkelen van instellingen die ontworpen zijn om ‘de klus te klaren’. Om dat mogelijk te maken moeten we onze economische oogkleppen afzetten.
Economen gedragen zich vaak alsof hun vakgebied een soort wetenschap is en gehoorzaamt aan natuurwetten. Dat is niet het geval. Het is een systeem van mensen. Zonder onze waarden en cultuur storten onze economische instellingen in. Een van de redenen dat de Nederlanders en de Denen een effectief pensioensysteem hebben, is dat ze in staat zijn geweest om een overeenkomst uit te werken op basis van solidariteit tussen werknemers en werkgevers. En zoals we hebben gezien levert het bouwen van zo’n sociaal systeem een flinke beloning op.
De kracht van ons kapitaal benutten
Echter, in een kapitalistische wereld draait het financiële systeem niet alleen om geldstromen, het gaat ook om macht. Een van de buitengewone innovaties van ons financiële systeem is de creatie van bedrijfsaandelen. Er bestaat geen contract waarin is vastgelegd welke financiële vergoeding je ontvangt voor je aandelen. Om die reden krijgen aandeelhouders de bevoegdheid om de bestuur-ders van het bedrijf te benoemen.
En wie zijn dan de aandeelhouders van onze grote bedrijven? Het zijn niet hoofdzakelijk ver-mogende particulieren, maar eerder grote financiële instellingen – Blackrock, Vanguard, Allianz, Amundi – die het spaargeld verzamelen van miljoenen mensen als u en ik. Het zijn deze miljoenen mensen waar instellingen zich om moeten bekommeren als ze de benoeming van bestuursleden goedkeuren. En wij zouden dat van ze moeten eisen.
Het kan bijvoorbeeld niet zinvol zijn voor bedrijven, die het eigendom zijn van miljoenen mensen, om onverschillig te staan tegenover klimaatverandering. Stel je voor dat Blackrock, Vanguard en al die andere partijen overeen zouden komen dat ze alleen een directeur benoemen die er voor staat om hun bedrijf op een duurzame manier te leiden, in overeenstemming met de doelen in het Klimaatakkoord van Parijs. Dat zou een enorm positief effect hebben op het gedrag van bedrijven.
En het is iets dat wij, die ons geld aan hen toevertrouwen, vandaag van hen kunnen verlangen.
Er zijn dus dingen die we nu kunnen doen die een groot verschil kunnen maken. Op langere termijn moeten we nog doortastender zijn. Het financiële systeem kan niet goed worden beschreven met louter economische modellen die berusten op wiskunde en algebra. Het is een systeem van mensen met impact op de samenleving. Als we een betere wereld willen opbouwen, moeten we de kracht van dit systeem ten volle benutten.