Mobilisatie: In hoeverre wordt de lezer gemobiliseerd? Met deze categorie onderzoek ik in

hoeverre de lezer word aangespoord iets te doen. Gezien de verschillen tussen wat Van Vree schreef, activering, ten opzichte van Lijpharts depolitisering, wordt hier onderzocht of dat überhaupt in de berichtgeving naar voren kwam en als dat zo is, op welke manier? Deze categorie is moeilijk af te bakenen. Daarom wordt mobilisatie alleen meegenomen in het onderzoek als het overduidelijk is.

3.3 Sample

De bronnen voor deze studie zijn gehaald van onlinekrantendatabase Delpher (delpher.nl). Deze databank is onderdeel van de Koninklijke Bibliotheek van Nederland te Den Haag. Veel Nederlandse krantentitels, echter lang niet van alle jaren, zijn hierin terug te vinden. Op Delpher zijn kranten die

127 Rosalind Gill. “Discourse Analysis.” In Qualitative Researching with Text, Image and Sound: a Practical

36 verschenen zijn tussen 1618 en 1995 gedigitaliseerd in de vorm van fotokopieën.128 Een probleem van dit enorme project is dat copyright-rechten soms de verwerking van papier naar digitaal in de weg staan. Kranten kunnen namelijk pas na zeventig jaar rechtenvrij worden gebruikt.129 Desondanks zijn de edities van zowel De Tijd als Het Vrije Volk die voor 1950 verschenen beschikbaar. Delpher bevat een (uitgebreide) zoekmachine waarin het mogelijk is naar specifieke titels, jaren en trefwoorden te zoeken. Van dit hulpmiddel is ook bij deze studie gebruik gemaakt om het onderzoeksproces te vergemakkelijken en te versnellen.

Voor de eerste politionele actie onderzoek ik de krantenberichten die zijn verschenen tussen 21 juli en 16 augustus 1947. Ik heb gekozen voor 21 juli als startpunt voor het onderzoek omdat toen de politionele actie begon. Deze eindigde op 4 augustus, maar ik heb ervoor gekozen om bijna twee weken extra aan het onderzoek toe te voegen omdat er nog later over de actie kon worden bericht. Ik neem aan dat de journalisten in Indië beschikking hadden over telegrafen, maar dan kostte het de journalisten nog tijd om de telegraafkantoren vanuit onherbergzame gebieden te bereiken. De grens van 16 augustus is dus een extra twee weken waarin berichten uit Indië kunnen worden ontvangen en gepubliceerd. Daarnaast biedt deze tijdspanne de kans om te onderzoeken hoe De Tijd en Het Vrije

Volk eventueel berichtten over de resoluties van de Verenigde Naties en over het wel of niet

doorstoten van het Nederlandse leger naar Djokjakarta. Ik kan me voorstellen dat de verzuilde kranten dankbaar van de politieke crisis gebruikmaken om ‘over de ander’ te berichten.

Wanneer men in de zoekmachine van Delpher op de data 21 juli tot 16 augustus zoekt en daarna Het Vrije Volk en De Tijd aankruist, dan komen 47 edities tevoorschijn. De Tijd publiceerde 23 kranten in deze periode, Het Vrije Volk 24. Deze kranten zijn op artikelen over de eerste politionele actie doorzocht. Bij deze case is om twee redenen niet gebruik gemaakt van een zoekmachine. Ten eerste gaat het om relatief weinig kranten. Door de eerder beschreven papierschaarste zo vlak na de Tweede Wereldoorlog hoeven slechts weinig pagina’s te worden doorzocht. Door oriënterend de krantenartikelen te lezen is het mogelijk in relatief korte tijd de benodigde artikelen uit het totaal te destilleren. Daarnaast verwacht ik dat het zeer lastig is om de benodigde artikelen door middel van de zoekmachine te vinden. Niet elk artikel hoeft de term ‘politionele actie’ te bevatten en zoektermen als ‘oorlog’, ‘gevechten’ of ‘Indië’ zijn te onvolledig om tot de juiste bronnen te komen. Zo kan ‘oorlog’ bijvoorbeeld slaan op andere brandhaarden in de wereld.

Dat sommige zoektermen onvolledig waren om de juiste artikelen op te sporen was vooral opvallend bij het zoeken naar berichtgeving over de Zuid-Celebes-Affaire. Voor deze case zijn de berichten doorzocht die zijn verschenen tussen 5 december 1946 tot het einde van de

onafhankelijkheidsoorlog. Ik heb gekozen voor 5 december 1946 als startschot van ‘de affaire’ omdat

128 Over Delpher: wat zit er in Delpher? sd. http://www.delpher.nl/nl/platform/pages/helpitems?nid=385 (geopend 11 10, 2017).

129 Huub Wijfjes. „Digital Humanities and Media History: A Challenge for Historical Newspaper Research.”

37 in die maand besloten was om de Nederlandse commando’s onder leiding van Westerling in te zetten op Celebes. Op 27 december 1949 droeg Nederland de soevereiniteit van Indië officieel over aan Indonesië. Zoveel kranten oriënterend doorlezen is gezien het tijdsbestek van het onderzoek onmogelijk. Daarom is de zoekmachine van Delpher gebruikt.

Wanneer je op “Zuid-Celebes-Affaire” zoekt binnen de betreffende tijdsperiode, dan is

Delphers enige hit uit Het Nieuwsblad voor Sumatra van 28 november 1949. Toch bleek uit een

steekproef dat er weldegelijk over ‘de Affaire’ is geschreven. Dit doet vermoeden dat er minstens twee à drie jaar tussen zat voordat het een ‘affaire’, of een ‘kwestie’, werd genoemd. Misschien is de ‘Zuid-Celebes-Affaire’ als term wel in Indonesië bedacht. Huub Wijfjes schreef iets vergelijkbaars met de term ‘verzuiling’. Hoewel men al schreef over een soortgelijke verdeling van de Nederlandse maatschappij, is die term als zodanig pas in gebruik sinds de jaren ‘1950.130 Om toch de juiste

artikelen te vinden met het Delpher-zoeksysteem is inspiratie gezocht in de journalistieke 5 w’s en ‘h’. En dan met name de ‘Wie’ en vooral de ‘waar’ met de veronderstelling dat ook toen in elk

krantenbericht de plaats waar een actualiteit is gebeurd staat aangegeven. De zoekwoorden voor dit onderzoek zijn: Celebes, Zuid-Celebes, Z-Celebes, Sulawesi, Westerling, “Jan Vermeulen” (met voornaam omdat Vermeulen een veel voorkomende naam is), Stufkens, Rijborz, “Depot Speciale Troepen” en commissie-enthoven (voor de aantallen hits zie tabel 3).

Niet alle artikelen hoefden gelezen te worden. Zo waren ongeveer vijfhonderd berichten gediskwalificeerd omdat het duidelijk was dat ze over de scheepvaart gingen. Ook berichtgeving over de economie of sport, zoals bijvoorbeeld damesvolleybalclub ‘Celebes Den Haag’, waren duidelijk ongeschikt na alleen het lezen van de kop. Artikelen die over de affaire gingen werden na oriënterend lezen uit het restant geselecteerd.

130 Ibidem, 18. Wijfjes schrijft over ‘de verzuiling’ als anachronisme: dat de connotatie van een begrip verandert. Dit is niet iets soortgelijks met de ‘affaire’, omdat dit een woord is elke kwestie gebruikt kan worden.

Tabel 3: De zoektermen en de Hits in aantallen na het zoeken op Delpher naar artikelen in De Tijd en Het Vrije Volk over de

Zuid-Celebes-Affaire

Zoektermen Hits in aantallen

Celebes 776 Zuid-Celebes 61 Z-celebes 6 Sulawesi 0 Westerling 36 “Jan Vermeulen” 1 Stufkens 38 Rijborz 0 “Depot speciale troepen” 0 Commisie-enthoven 1

38

4. Resultaten

4.1 Calculatie en opmaak

In deze paragraaf ligt de focus bij het vermelden en illustreren van de kwantitatieve gegevens die uit het onderzoek voortkwamen. Hieronder begint een beschrijving van het krantenprofiel van De Tijd en

Het Vrije Volk. Daarbij ligt de focus op wat de overeenkomsten en verschillen waren tussen beide

kranten. Vervolgens worden in de subparagrafen 4.1.1 en 4.1.2 geïllustreerd op welke manieren respectievelijk De Tijd en Het Vrije Volk over de cases schreven. Uit de gegevens van de

inhoudsanalyse moet naar voren komen wat de kranten belangrijk vonden om over te berichten. Die gegevens worden vervolgens meegenomen bij het beantwoorden van de hoofdvraag.

FIGUUR 2 HET VOORNAAMSTE VOORPAGINANIEUWS 21 JULI 1947 VAN DE TIJD (LINKS) EN HET VRIJE VOLK.

Wat de Zuid-Celebes-Affaire betreft, is het duidelijk dat ze een stuk meer de aandacht kreeg van Het

Vrije Volk dan van De Tijd (zie grafiek 1). Van de veertig artikelen over ‘de affaire’ verschenen 33 in Het Vrije Volk en zeven in De Tijd. Het is gissen waarom Het Vrije Volk in bijna elk jaar hieraan

zoveel meer aandacht gaf dan De Tijd. Aangezien de PvdA er vragen over stelde in de Tweede Kamer kan het zijn dat Het Vrije Volk ‘zijn’ partij diende door de aandacht op het onderzoek te houden.131

Wel zat die krant, ook qua toon van de artikelen, een stuk meer bovenop de affaire dan De Tijd (zie ook 4.2.4). De Zuid-Celebes-Affaire vormde lang niet altijd het hoofdonderwerp van een artikel, omdat in tegenstelling tot artikelen over de politionele actie, het onmogelijk was om affaire-artikelen in het onderzoek mee te nemen die ‘coherent’ aan de case waren. De berichten zijn namelijk

geselecteerd via de zoekmachine van Delpher en niet na oriënterend lezen.

131 Het Vrije Volk.9 7 1947; De Tijd.9 7 1947.

39 Van de in totaal 47 edities die de kranten in de zomer van 1947 uitbrachten, zijn 423 artikelen

geselecteerd met de eerste politionele actie als onderwerp. In veel artikelen werd niet direct naar de actie verwezen, maar na het lezen van eerdere berichten werd het duidelijk dat ze er wel coherent aan waren. Zo waren er bijvoorbeeld berichten over een door Nederland neergehaalde Dakota die

medicijnen naar Djokjakarta vervoerde. Dat onderwerp bleef een aantal dagen in de actualiteit, zonder dat het direct over de politionele actie ging. Van de 47 krantuitgaven werd er 37 keer met de

politionele actie geopend (zie tabel 4). Deze artikelen gingen vooral over het krijgswezen zelf, bijvoorbeeld waar de gevechten plaatsvonden, maar ook over de politieke besluitvorming omtrent de operatie. Na 5 augustus openden de kranten vooral met de bijeenkomsten van de Veiligheidsraad. ‘De actie’ was bij Het Vrije Volk en De Tijd respectievelijk acht en twee uitgaven niet het hoofdonderwerp. Dit laat zien dat beide kranten de politionele actie en de besluitvorming daaromheen zeer belangrijk achtten. De Tijd opende tot 4 augustus zelfs elke dag met nieuws over de operatie.

Tabel 4 De politionele actie als opening van de krantenuitgave per dag en week vanaf 21 juli 1947

(‘roodgekleurd’ betekent dat op die dag niet met de actie werd geopend)

Het Vrije Volk De Tijd

Week1: 21, 22, 23, 24, 25, 26 Week2: 28, 29, 30, 31, 1, 2 Week3: 4, 5, 6, 7, 8, 9 Week4: 11, 12, 13, 14, 15, 16 Week1: 21, 22, 23, 24, 25, 26 Week2: 28, 29, 30, 31, 1, 2 Week3: 4, 5, 6, 7, 8, 9 Week4: 11, 12, 13, 14, 16

Eenmaal verscheen een artikel waarin zowel de politionele actie als de affaire aan bod kwamen. Dat is het achtergrondartikel ‘Amerika wordt slecht voorgelicht’, dat verscheen in Het Vrije Volk op 1 augustus 1947. Hierin worden de gebeurtenissen te Zuid-Celebes door de New Yorkse correspondent

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 1946 1947 1948 1949