Medicamenteuze behandeling bij stemmen horen

Op basis van wetenschappelijke evidentie

Op basis van wetenschappelijke evidentie: Omdat stemmen horen vaak voorkomt bij patiënten met een psychotische stoornis, heeft het meeste onderzoek naar de effectiviteit van medicatie tegen stemmen horen betrekking op antipsychotica in deze populatie. Bij een psychose is er in veel gevallen sprake van een verstoorde dopaminehuishouding, waarbij met name een verhoogde beschikbaarheid van dopamine in het striatum is aangetoond. De werking van antipsychotica berust veelal op het blokkeren van de dopamine D2 receptor, hetgeen de verhoogde beschikbaarheid van dopamine kan compenseren. Zie: Howes et al., 2009; 2012.

wordt het advies gegeven dat behandeling van stemmen horen met antipsychotica wordt ingezet voor patiënten bij wie sprake is van een primair psychotische aandoening, zoals schizofrenie,

schizoaffectieve stoornis en schizofreniforme stoornis. De evidentie voor effectiviteit van

antipsychotica bij psychotische symptomen in het algemeen is hoog. Gezien de uitkomstmaat van de onderzoeken hallucinaties in algemene zin betrof, en niet stemmen horen specifiek, moet de kwaliteit van de wetenschappelijke evidentie in dit kader echter gekwalificeerd worden als middelmatig.

Bron: Johnsen et al., 2013; Sommer et al., 2012

Wanneer stemmen horen zich voordoet in het kader van een stemmingsstoornis, borderline

persoonlijkheidsstoornis of posttraumatische stress stoornis, kunnen antipsychotica gebruikt worden om de stemmen als psychotisch fenomeen te verminderen, maar systematisch onderzoek specifiek gericht op stemmen ontbreekt. Daarom is de kwaliteit van de wetenschappelijke evidentie in dit kader laag.

Bij stemmen horen in het kader van gehoorverlies zijn andere middelen zoals

acetylcholinesteraseremmers, antidepressiva, anti-epileptica, benzodiazepines en barbituraten mogelijk meer effectief dan antipsychotische medicatie, maar hiervoor ontbreekt systematisch onderzoek.

Bron: Coebergh et al., 2015

Bijwerkingen

In aanvulling op in de literatuur beschreven werkzaamheid van antipsychotica bij stemmen horen moeten ook de lijdensdruk, eventuele beperkingen in het functioneren, en de wens van de patiënt worden meegewogen bij het starten van medicamenteuze behandeling. Aangezien antipsychotica aanzienlijke bijwerkingen kunnen hebben, wordt aanbevolen om bij (proef-)behandelingen de werkzaamheid en de bijwerkingen nauwkeurig te observeren en te kwantificeren, en te waarborgen dat antipsychotica weer worden afgebouwd als ze onvoldoende werkzaam blijken of als de

werkzaamheid niet opweegt tegen de bijwerkingen, zie Monitoren. Voor een uitgebreide evaluatie van bijwerkingen bij gebruik van antipsychoticae wordt verwezen naar de generieke module Bijwerkingen. Voor medicamenteuze behandelingen van de genoemde aandoeningen waarbij stemmen horen voor kan komen, verwijzen wij naar de desbetreffende zorgstandaarden (Psychose, Dissociatieve stoornissen, Bipolaire stoornissen, Depressieve stoornissen,

Persoonlijkheidsstoornissen).

Voor een uitgebreide tekst met de onderbouwing van dit advies wordt verwezen naar achtergronddocument Medicamenteuze behandeling bij stemmenhoren.

Indicatie voor behandeling met medicatie

De indicatie voor behandeling met medicatie is afhankelijk van de lijdensdruk en de onderliggende morbiditeit. Voor patiënten met een psychose geeft behandeling met eerste-keuze antipsychotica bij ongeveer twee derde van de mensen vermindering van de psychotische klachten, hieronder valt ook stemmen horen. Van de patiënten bij wie deze medicatie niet het gewenste effect heeft, bereikt ongeveer de helft alsnog remissie met clozapine. Dit is een antipsychoticum dat op een andere manier aangrijpt, met een grotere effectiviteit dan overige antipsychotica.

Bron: Kane and Correll 2016 ; Leucht et al., 2013

Al met al kunnen antipsychotica bij patiënten met een psychotische stoornis een forse verlaging van hallucinaties, waaronder stemmen horen, teweegbrengen.

Bron: Johnsen et al., 2013; Sommer et al., 2012

Voor de (medicamenteuze) behandeling van psychose verwijzen wij naar de Zorgstandaard Psychose.

Er is echter geen één op één verband tussen een verstoorde dopaminehuishouding en het fenomeen stemmen horen. Bij patiënten met een psychose wordt niet in alle gevallen een ontregeling van het dopaminesysteem gezien. Ook wordt er geen ontregeling van het dopaminesysteem gerapporteerd bij mensen in de algemene bevolking die subklinische stemmen horen.

Bron: Martinot et al., 2001; Yatham et al., 2002; Howes et al., 2013

Dit zou kunnen verklaren waarom antipsychotische medicatie niet bij iedereen die last heeft van stemmen horen effectief is.

Bron: Uchida et al., 2011; Bonoldi and Howes, 2014.

Wanneer naast stemmen horen tevens sprake is van wanen en/of desorganisatie (zie Diagnostiek bij stemmen horen), is er meestal een indicatie voor behandeling met antipsychotische medicatie. Er wordt bij voorkeur niet met antipsychotica behandeld wanneer iemand stemmen hoort zonder dat er sprake is van een psychotische aandoening, aangezien er dan ook geen aanwijzingen zijn voor verhoogde dopaminesynthese.

Bron: Howes et al., 2013; Demjaha et al., 2012; Daalman et al., 2011; Slotema et al., 2012;

Sommer et al., 2010

Bij ernstig lijden door stemmen horen, kan echter ook in afwezigheid van wanen en desorganisatie een behandeling met antipsychotica geprobeerd worden.

Informatie over evidentie van antipsychotica en andere geneesmiddelen.

Informatie over evidentie van antipsychotica en andere geneesmiddelen. : Ten aanzien van andere psychische aandoeningen waarbij stemmen horen zich voor kan doen (zoals stemmingsstoornissen met psychotische kenmerken, (borderline)

persoonlijkheidsstoornis, en posttraumatische stress stoornis met psychotische kenmerken) is er evidentie voor de effectiviteit van antipsychotica tegen psychotische fenomenen in het algemeen, maar ontbreekt wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit van

antipsychotica specifiek op stemmen horen.

Meer informatie

5.4.17 Hersenstimulatie

Het effect van behandeling met TMS en tDCS

Het effect van behandeling met TMS en tDCS: De ontwikkeling van beeldvormende technieken voor het meten van hersenactiviteit heeft het mogelijk gemaakt de activiteit van hersengebieden te meten wanneer iemand stemmen hoort.

Meer informatie

van stemmen horen is onderzocht bij patiënten met een psychotische stoornis, en met name indien

medicamenteuze behandeling onvoldoende effectief was gebleken.

TMS is bewezen effectief voor het behandelen van stemmen horen in deze populatie, waarbij is aangetoond dat de ernst van de stemmen afneemt ten opzichte van placebobehandeling. De

wetenschappelijke evidentie voor deze bevindingen is gekwalificeerd als hoog. Er is vooralsnog geen evidentie dat de behandeleffecten blijvend zijn na follow-up van 30 dagen. Deze behandeling kan ingezet worden als onderhoudsbehandeling, maar de effectiviteit van een dergelijke

onderhoudsbehandeling is tot op heden niet onderzocht.

Er is vooralsnog geen wetenschappelijke ondersteuning voor het aanbieden van TMS of tDCS bij stemmen horen buiten het kader van een primair psychotische stoornis. Echter, gezien de veiligheid en geringe kans op bijwerkingen kunnen deze behandeltechnieken worden overwogen als andere behandelingen niet effectief blijken.

Voor een uitgebreide tekst over de onderbouwing van deze adviezen wordt verwezen naar achtergronddocument Hersenstimulatie.