Lokale samenwerking

Allereerst wordt in deze paragraaf de grensoverschrijdende samenwerking op gemeentelijk niveau besproken. Hierbij zal de relatie gelegd worden tussen Terneuzen en Gent, Gent en Zelzate en daarnaast ook Terneuzen en Zelzate en tot slot de relatie tussen de drie gezamenlijk.

Terneuzen en Gent

Tussen de gemeente Terneuzen en Gent bestaan enkele samenwerkingsverbanden. Het belangrijkste punt waarop wordt samengewerkt is de economische ontwikkeling van de Kanaalzone (R. de Ruijter, interview bijlage III, 4 mei 2011). De eerste vorm van samenwerking die Terneuzen en Gent hebben is het kenbaar maken aan elkaar van ruimtelijke plannen die een grensoverschrijdende lading hebben. Dit kan gezien worden als een soort inspraakprocedure. Wanneer gemeente Terneuzen een plan heeft waarvan zij denkt dat de lading daarvan grensoverschrijdend is, maakt zij dit plan kenbaar aan de buurgemeenten waaronder Gent. Hierbij wordt het verzoek verstuurd of gemeente Gent hier bezwaren tegen heeft en mogelijk inspraak op dit plan wil verlenen (A. Drijgers, interview bijlage III, 12 mei 2011). In Nederland wordt dit de reguliere inspraak genoemd, in Vlaanderen spreekt men van planconsultatie (website Benelux, geraadpleegd op 23 juni 2011). Voorbeelden van dergelijke plannen zijn bijvoorbeeld de aanleg van een groot leisure-complex in Terneuzen of de realisatie van een groot natuurgebied aan de grensovergang. Het principe van planconsultatie is niet wettelijk verplicht, maar kan gezien worden als een goed gebruik wat sinds enkele jaren steevast gehanteerd wordt binnen het Zeeuws en Vlaams grensgebied (A. Drijgers, interview bijlage III, 12 mei 2011). De planconsultatie is echter niet een directe vorm van grensoverschrijdende samenwerking, men wordt immers niet direct betrokken bij de plannen maar men krijgt de mogelijkheid tot inspraak nadat er een concept is opgesteld. Toch zijn er tussen de gemeente Gent en Terneuzen wel degelijk andere vormen van samenwerking, waarbij ook echt sprake is van een samenwerking en niet zozeer van inspraakverlening. In juli 2007 is het Grensoverschrijdend openbaar lichaam Gent-Terneuzen (GOL) officieel opgericht (Gemeente Terneuzen, 2007b). Aanleiding voor de oprichting van dit samenwerkingsverband is de oprichting van een voorlichting- en opleidingscentrum voor de glastuinbouw in gemeente Terneuzen (Gemeente Terneuzen, 2007a). De reden om bij dit project

83

samen te werken is de grote hoeveelheid arbeidsplaatsen die door dit project gerealiseerd worden en hierbij ook de mogelijkheid bieden tot benutting van het arbeidspotentieel in de regio Gent (Gemeente Terneuzen, 2007b). Dit project vormde de basis om de banden tussen beide gemeenten aan te halen en om samen te werken op andere fronten dan alleen de ontwikkeling van het gezamenlijke havengebied (Euregio Scheldemond, 2009). De ambitie werd uitgesproken om het GOL niet alleen te beperken tot de samenwerking bij het voorlichting- en opleidingscentrum, maar om deze samenwerking langzaam uit te breiden tot meerdere ruimtelijke zaken (Gemeente Terneuzen, 2007b; website gemeente Gent, geraadpleegd op 23 juni 2011). Voor verdere punten om samen te werken binnen het GOL wordt momenteel onderzoek gedaan (website gemeente Gent, geraadpleegd op 23 juni 2011).

De eerste twee concrete doelen die het GOL moest zien te realiseren worden omschreven als volgt: “Het is wenselijk gebleken de grensoverschrijdende samenwerking tussen de twee gemeenten te intensiveren, ten einde voorbereidingen te kunnen treffen voor het realiseren van een arbeidsmarkt zonder grenzen. Voorts is het wenselijk gebleken de samenwerking te intensiveren, ten einde gezamenlijke projecten te realiseren met als doel het stimuleren van de economie en de arbeidsmarkt in de gemeenten Terneuzen en Gent”. (Gemeente Terneuzen, 2007a).

Concrete doelen waren dus het verbeteren van de situatie omtrent grensoverschrijdend werken en daarnaast het stimuleren van de economie en de arbeidsmarkt in beide gemeenten. Beide gemeenten hebben een afvaardiging in het bestuur van het GOL. Het GOL wordt bestuurd door een viertal vertegenwoordigers met als voorzitter wethouder J.M. van Schaik (Terneuzen). Verder maken schepen Mathias De Clercq (ondervoorzitter), schepen Rudy Coddens (secretaris) en burgemeester J. Lonink (Terneuzen) deel uit van de raad van bestuur (Gemeente Terneuzen, 2007a).

Er wordt minimaal twee keer per jaar samengekomen om de voortgang van het project, en het orgaan zelf, te bespreken. Daarnaast is het orgaan opgericht voor een eerste periode van zes jaar, waarna vervolgens een grondige evaluatie zal plaatsvinden en er gekeken zal worden naar de mogelijkheid van verlenging (GOL, 2007). De resultaten van het GOL, en de ervaringen van de verschillende betrokkenen worden verderop in dit hoofdstuk besproken.

Het GOL is de enige directe vorm van samenwerking tussen de gemeente Gent en Terneuzen(W. de Zutter, interview bijlage II, 2 maart 2011). Gemeente Gent en Terneuzen zijn wel gezamenlijk vertegenwoordigd in andere samenwerkingsverbanden, alleen is hierbij geen sprake van lokale samenwerking maar wordt er op regionaal niveau samengewerkt (R. de Ruijter, interview bijlage III, 4 mei 2011). Bij deze vormen van samenwerking zijn tevens de Provincie Zeeland en Oost-Vlaanderen betrokken en hierbij zijn meerdere gemeenten aangesloten als gesprekpartners. Deze vorm van samenwerking wordt in de volgende paragraaf besproken. Daarnaast is er ook nog een overlegstructuur voor de gemeenten binnen de Kanaalzone. Deze staat echter onder regie van de Euregio Scheldemond en zal dan ook in die paragraaf worden besproken.

Beleidsmatige invulling

Gemeente Terneuzen heeft op het gebied van grensoverschrijdende samenwerking in haar beleid, naast het GOL, vier bestuurlijke omgevingsrelaties benoemd: regionaal (Zeeuws-Vlaanderen), regionaal grensoverschrijdend, (Gent/Oost-Vlaanderen), provinciaal (Zeeland) en nationaal (Nederland) (Stuurgroep Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone, 2011). De samenwerking die beoogd wordt op regionaal grensoverschrijdend niveau verloopt dus voornamelijk ook via de provinciën en niet direct via de gemeenten onderling. In deze grensoverschrijdende samenwerking zijn vaak beide provinciën betrokken (Stuurgroep Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone, 2011). Gemeente Terneuzen gaat bij de ruimtelijke ontwikkeling van de Kanaalzone beleidsmatig dus wel in op het belang van grensoverschrijdende samenwerking. Daarnaast heeft zij ook het belang van de samenwerking binnen het GOL beleidsmatig verankerd (Gemeente Terneuzen, 2010a).

84

Voor gemeente Gent geldt dat zij haar kijk op samenwerking zelfs heeft verankerd in een beleidsnota ‘Internationale samenwerking 2007-2012’. In deze nota benadrukt de gemeente Gent dat beleid niet stopt bij de grens en dat grensoverschrijdende samenwerking dus noodzakelijk is (Gemeente Gent, 2008a). In deze nota staat dat Gent zichzelf eerst wil positioneren binnen haar eigen grensoverschrijdende regio. Hierbij vormt de Kanaalzone Gent-Terneuzen de belangrijkste samenwerkingsregio (Gemeente Gent, 2008a). Volgens gemeente Gent verloopt de samenwerking hier binnen redelijk maar heeft zij als actiepunt opgesteld om deze samenwerking te verstevigen. Dit wil zij realiseren door middel van beleidsafstemming en projectmatige samenwerking (Gemeente Gent, 2008a).

Geconcludeerd mag worden dat er wel degelijk sprake is van samenwerking op ruimtelijk gebied tussen gemeente Terneuzen en Gent. In de vorm van het GOL bestaat er ook een direct samenwerkingsverband waarvan alleen deze twee gemeenten deel uitmaken zonder inmenging van hogere overheden. Op ruimtelijk vlak is de samenwerking voornamelijk gebaseerd op de economische ontwikkeling van de Kanaalzone. Ander punt van samenwerking is de situatie voor grensarbeiders te verbeteren. Op het gebied van demografische veranderingen wordt er echter tussen beide gemeenten niet samengewerkt. Ook in het verleden is hiervan geen sprake geweest. (R. de Ruijter, interview bijlage III, 4 mei 2011; W. de Zutter, interview bijlage II, 2 maart 2011). Terneuzen en Zelzate

Ook tussen gemeente Terneuzen en Zelzate vindt planconsultatie plaats. Wanneer Terneuzen een plan met een grensoverschrijdende lading maakt zal zij gemeente Zelzate een inspraakvorm verlenen. Ditzelfde geldt andersom wanneer gemeente Zelzate een plan maakt met een grensoverschrijdende lading. De planconsultatie tussen beide gemeenten verloopt soepel en positief (persoonlijke communicatie mevr. Deklerckx, gemeente Zelzate, 24 juni 2011).

Naast de planconsultatie is er geen officiële samenwerking tussen beide gemeenten op ruimtelijk gebied. Wel zijn beide gemeenten vertegenwoordigd in verschillende samenwerkingsverbanden waar ook andere partijen deel van uitmaken (R. de Ruijter, interview bijlage III, 4 mei 2011). Deze samenwerking komt later in dit hoofdstuk aan bod. Wel vindt er intensieve samenwerking plaats tussen beide gemeenten op het gebied van coördinatie van ambulance en brandweer (C.Coone, interview bijlage III, 23 augustus 2011). Hierbij gaat het om wederzijdse bijstandsverlening bij het bestrijden van calamiteiten en de hulpverlening bij noodgevallen. Deze samenwerkingsovereenkomst is samengevat in de zogenaamde burenhulpovereenkomst (2005). Gezien de beperkte samenhang met de ruimtelijke dimensie zal hier verder niet op ingegaan worden.

Ondanks het ontbreken van een officiële samenwerking tussen deze buurgemeenten vinden er wel ontwikkelingen plaats die samenwerking in de toekomst mogelijk zouden kunnen maken. In een toespraak van de voormalige locoburgemeester van Schaik (gemeente Terneuzen) in Zelzate, werd er geopperd om de samenwerkingsbanden tussen beide gemeenten aan te halen. Hierbij werden specifiek de thema’s grensoverschrijdend werken, de ruimtelijke ontwikkelingen en ook de economie als speerpunten genoemd (PZC, 2 mei 2008). Heden ten dage heeft dit echter nog niet geresulteerd in een officieel samenwerkingsverband. Navraag bij beide gemeenten leert echter dat er momenteel wel discussie gevoerd wordt over mogelijke samenwerking op bovenstaande punten(C.Coone, interview bijlage III, 23 augustus 2011).

Beleidsmatige invulling

In haar ruimtelijk structuurplan geeft gemeente Zelzate wel aan dat gemeente Terneuzen, mede als onderdeel van de Kanaalzone, structuurbepalend is voor de gemeente (Gemeente Zelzate, 2007). Daarnaast noemt gemeente Zelzate de aanwezigheid van een stad als Terneuzen een kans en een kwaliteit in haar ruimtelijk structuurplan. Hieraan kan men concluderen dat gemeente Zelzate wel degelijk over de grens heen kent en aangeeft dat er kansen liggen in de aanwezigheid van Terneuzen. Vanuit dat perspectief bekeken is het vreemd dat er nauwelijks sprake is van grensoverschrijdende

85

samenwerking tussen beide gemeenten. Gemeente Zelzate geeft aan dat de meeste grensoverschrijdende samenwerking verloopt tussen Terneuzen en Gent en dat Zelzate hier niet direct bij betrokken wordt. Met name op het gebied van havenontwikkeling is de rol van gemeente Zelzate beperkt en wordt er voornamelijk tussen Terneuzen en Gent en via hogere overheden overleg gevoerd (A. Bunneghem, interview bijlage II, 1 maart 2011).

Vanuit gemeente Terneuzen bekeken is de samenwerking met gemeente Zelzate ook niet op een beleidsmatige manier ingevuld. Naast de samenwerking op het gebied van hulpverlening en calamiteiten zijn er geen officiële samenwerkingsvormen vastgelegd (R. de Ruijter, interview bijlage III, 4 mei 2011). Met betrekking tot de ontwikkeling van het havengebied zijn er wel verschillende overlegstructuren, deze gaan echter verder dan een samenwerking tussen Zelzate en Terneuzen. Voormalig locoburgemeester van Schaik (en nog steeds wethouder) heeft echter wel de wens uitgesproken, vanuit de gemeente Terneuzen, om samen te werken op ruimtelijk vlak. Dit heeft echter tot zover nog niet geresulteerd in samenwerking waardoor dit ook beleidsmatig nog niet vertaald is (C.Coone, interview bijlage III, 23 augustus 2011).

De conclusie die mag worden getrokken is dat er slechts sprake is van een directe samenwerking tussen gemeente Terneuzen en Zelzate op het gebied van calamiteiten en hulpverlening. Wel zijn beide gemeenten samen betrokken bij verschillende samenwerkingsvormen op ruimtelijk gebied die geleid worden vanuit hogere overheden. Deze zullen dan ook in de volgende paragraaf besproken worden. Naast de planconsultatie vindt er verder geen directe samenwerking plaats op ruimtelijk gebied. Ook op het gebied van demografische veranderingen is er dus geen sprake van een samenwerkingsverband (A. Bunneghem, interview bijlage II, 1 maart 2011; R. de Ruijter, interview bijlage III, 4 mei 2011). De redenen en oorzaken die hieraan ten grondslag liggen worden besproken in hoofdstuk 7, waar tevens de resultaten bekeken worden van de verschillende samenwerkingsverbanden.

Gent en Zelzate

De directe samenwerking tussen beide Vlaamse gemeenten op ruimtelijk gebied is zeer beperkt. Ook tussen deze twee gemeenten vindt planconsultatie plaats, maar verder is er weinig sprake van concrete samenwerking. Zelzate en Gent participeren wel samen in het overleg met betrekking tot de Gentse Kanaalzone, dit samenwerkingsverband staat echter onder regie van de Vlaamse overheid (A. Bunneghem, interview bijlage II, 1 maart 2011). Navraag bij gemeente Zelzate leert echter dat de meeste samenwerking op ruimtelijk gebied plaatsvindt op hogere schaalniveaus. Vaak zijn de Provincie Oost-Vlaanderen en het Vlaams Gewest betrokken bij de ruimtelijke afstemming tussen gemeenten onderling, zo ook bij die tussen Gent en Zelzate (A. Bunneghem, interview bijlage II, 1 maart 2011). Dat er nauwelijks samenwerking is op gemeentelijk niveau in Vlaanderen wordt bevestigd door de Euregio Scheldemond. Zij geven aan dat gemeenten in Vlaanderen weinig overleg voeren met elkaar, dit gebeurt volgens de Euregio voornamelijk op hogere schaalniveaus (E. Piqueur, interview bijlage III, 4 mei 2011). Ook vanuit de literatuur wordt door van Wijk (2010) deze bewering bevestigd. In de volgende paragraaf waarin de (grensoverschrijdende) samenwerking op een hoger schaalniveau bekeken worden, zal worden teruggekomen op deze samenwerkingsverbanden. Resumerend kan gezegd worden dat de samenwerking op ruimtelijk vlak tussen gemeente Gent en Zelzate onderling zeer beperkt is. Er bestaat geen directe vorm van samenwerking (C.Coone, interview bijlage III, 23 augustus 2011). Wel zijn beide gemeenten vertegenwoordigd in enkele overlegstructuren waarbij meerdere partijen betrokken zijn. Deze samenwerkingsverbanden staan echter onder regie van hogere overheden. De afstemming op ruimtelijk vlak vindt dus niet in onderling overleg plaats tussen de gemeenten maar loopt voornamelijk via de Provincie Oost- Vlaanderen (A. Bunneghem, interview bijlage II, 1 maart 2011).

86 Conclusie

De conclusie die getrokken mag worden is dat er op gemeentelijk niveau slechts in beperkte mate sprake is van grensoverschrijdende samenwerking op ruimtelijk gebied. Het enige concrete samenwerkingsverband tussen binnen het onderzoeksgebied tussen gemeenten onderling is het GOL tussen Gent en Terneuzen. Verder neemt men kennis van elkaars ruimtelijke plannen door middel van planconsultatie. Planconsultatie is binnen deze drie gemeenten een gehanteerd instrument om elkaar op de hoogte te stellen van plannen met een gemeenteoverschrijdende dimensie. Behalve het GOL en de planconsultatie zijn er geen samenwerkingsverbanden waarin deze drie gemeenten samen werken met elkaar. Wel zijn de drie gemeenten betrokken bij overlegstructuren op hogere schaalniveaus. Zo werken de drie gemeenten, samen met gemeente Evergem, samen in de clustergroep Kanaalzone van de Euregio. Dit samenwerkingsverband wordt echter niet door de gemeenten zelf geïnitieerd maar komt voort vanuit de Euregio (Euregio Scheldemond, 2011). De ruimtelijke samenwerking onderling is dus vrij beperkt, op het gebied van demografische veranderingen is er helemaal geen sprake van samenwerking. Het is dus van belang om de situatie op een hoger schaalniveau te bekijken. Hierover wordt meer verteld in de volgende paragraaf.