Geografische situatie

Het onderzoeksgebied bestaat uit de gemeenten Terneuzen, Zelzate en Gent. Gemeente Terneuzen is gelegen in Nederland en Gemeente Zelzate en Gent zijn gelegen in België. Gemeente Terneuzen is onderdeel van de Provincie Zeeland en de gemeenten Zelzate en Gent maken deel uit van de Provincie Oost-Vlaanderen. Het gebied is gesitueerd in de Zuidwest-hoek van Nederland en de Noordwest-hoek van België. Deze drie gemeenten zijn gelegen aan het Kanaal van Gent naar Terneuzen. Hierdoor wordt dit gebied ook wel de Kanaalzone genoemd. Dit omdat deze drie gemeenten het gebied vormen waarbinnen het kanaal van Gent naar Terneuzen loopt. Het kanaal begint in Terneuzen vanuit de Westerschelde, stroomt vervolgens dwars door de gemeente Zelzate en eindigt in de havens van gemeente Gent (website de Kanaalzone, geraadpleegd op 21 juni 2011). Gezien de ligging aan de Westerschelde en de nabijheid van de havens van Antwerpen en Rotterdam kan het gebied gezien worden als onderdeel van een grote havenregio . Deze waterverbinding is van groot economisch belang voor de regio en vormt een gezamenlijk belang voor de aanliggende gemeenten (Provincie Zeeland, 2009a). Dit is zelfs opgenomen in de Nota Ruimte (2006). Daarnaast vormt het een fysieke verbinding tussen de drie gemeenten. Hieronder staat het onderzoeksgebied weergegeven.

47 Gemeente Terneuzen

Gemeente Terneuzen is de grootste gemeente van Zeeland met een inwoneraantal van 54.806 (Website gemeente Terneuzen, geraadpleegd op 19 mei 2011). De gemeente maakt onderdeel uit van de regio Zeeuws-Vlaanderen, waar verder gemeente Sluis en gemeente Hulst deel van uit maken. Gemeente Terneuzen is onder te verdelen in 14 kernen. Daarnaast bevat het ook nog enkele kleine buurtschappen. Deze 14 kernen zijn: Axel, Biervliet, Hoek, Koewacht, Overslag, Philippine, Sas van Gent, Sluiskil, Spui, Terneuzen, Westdorpe, Zaamslag, Zandstraat en Zuiddorpe. Hiervan grenzen de kernen Koewacht, Overslag en Sas van Gent direct aan het Belgisch grondgebied. Hieronder is het grondgebied van de gemeente Terneuzen weergegeven. De rode stippen geven de ligging van de 14 kernen aan.

Fig 4.2 Gemeente Terneuzen (Bron: eigen bewerking)

De kern Terneuzen vormt de grootste en belangrijkste kern van de gemeente. Verder kenmerkt Terneuzen zich door haar ligging aan het water. Zij is gelegen aan de Westerschelde en ze vormt het begin van het kanaal richting Gent. Opvallend aan gemeente Terneuzen is het grote oppervlakte van de gemeente. In totaal heeft gemeente Terneuzen een oppervlakte van 318 km² waarmee het binnen Nederland qua oppervlakte een van de grootste gemeenten is (Website gemeente Terneuzen, geraadpleegd op 19 mei 2011). De stad Terneuzen kan worden gezien als het stedelijke deel van de gemeente. Door de ruime oppervlakte van de gemeente zijn de kleinere kernen ook zeer landelijk gelegen. Zo heeft gemeente Terneuzen zowel een stedelijk als een landelijk gebied. Voor alle instituties die invloed hebben op het ruimtelijk beleid in Terneuzen wordt verwezen naar paragraaf 4.4. Gemeente Terneuzen is dus gelegen aan het kanaal van Gent naar Terneuzen en dit zorgt voor haar karakter als havenstad. Veel industrie is gesitueerd aan het kanaal en gerelateerd aan de scheepvaartindustrie (Provincie Zeeland, 2009a). Terneuzen wil zich graag profileren als een havenstad die gelegen is binnen een landelijke, aantrekkelijke omgeving om te wonen en te recreëren(Gemeente Terneuzen, 2010). Terneuzen is van oudsher altijd al een havenstad geweest en heeft dit karakter altijd weten te behouden door het feit dat het water overal door de gemeente zichtbaar is, evenals de boten. Daarnaast is ook het spookschip ‘de Vliegende Hollander’ afkomstig uit Terneuzen, en deze legende wordt ook breed uitgedragen in Terneuzen, wat ook weer zorgt voor een verdere ontwikkeling van het imago als stad aan het water. Gemeente Terneuzen zelf voorziet voor haar eigen inwoners in veel voorzieningen op het vlak van winkelen en recreatie. Voor de echt grotere voorzieningen wordt aansluiting gezocht bij steden als Antwerpen, Gent of Rotterdam (Gemeente Terneuzen, 2010).

48 Gemeente Zelzate

Gemeente Zelzate is een gemeente binnen de Provincie Oost-Vlaanderen. Gemeente Zelzate heeft een totaal van 12.416 inwoners (Website gemeente Zelzate, geraadpleegd op 19 mei 2011). De gemeente Zelzate bestaat alleen uit de stad Zelzate, er zijn geen overige kernen die behoren tot deze gemeente. Gemeente Zelzate heeft wel een landelijk omliggend gebied rondom de kern Zelzate.

Fig 4.3 Gemeente Zelzate (Bron: eigen bewerking)

Ook Zelzate is gelegen aan het kanaal tussen Gent en Terneuzen waardoor Zelzate een sterk industrieel karakter heeft. Gemeente Zelzate heeft een totale oppervlakte van 13,71 km². Hiermee kan zij gezien worden als een relatief kleine gemeente qua grondoppervlak (Website Nationaal instituut voor de Statistiek (NIS), geraadpleegd op 19 mei, 2011). Gemeente Zelzate grenst aan de noordkant aan gemeente Terneuzen en aan de zuidkant aan Gemeente Gent. Zelzate kenmerkt zich met name door haar industrie die gelegen is aan het kanaal van Gent naar Terneuzen. Deze industrie is gesitueerd aan beide kanten van het kanaal. De industrie die hier gevestigd is bestaat voornamelijk uit bedrijven die gericht zijn op het havengebeuren aan het kanaal zoals dienstverlening, machinebouw, onderhoud van schepen etc. (Gemeente Zelzate, 2007). Zelzate zelf omschrijft haar karakter als een landschappelijke gemeente met een ‘maritiem-industriele laag’ erbovenop (Gemeente Zelzate, 2007). Daarnaast is Zelzate een relatief kleine gemeente waardoor er een beperkt voorzieningenaanbod aanwezig is. Mensen wijken vaak uit naar Gent, Terneuzen, Antwerpen of Brugge voor zaken als winkelen en recreëren (A. Bunneghem, interview bijlage II, 1 maart 2011) Gemeente Gent

Gemeente Gent is de grootste gemeente binnen de Provincie Oost-Vlaanderen, waarvan zij tevens de hoofdstad is. Gemeente Gent heeft een totaal van 243.366 inwoners (Website gemeente Gent, geraadpleegd op 19 mei 2011). Gent is onderverdeeld in 14 deelgemeenten. Deze deelgemeenten zijn: Gent, Mariakerke, Drongen, Wondelgem, Sint-Amandsberg, Oostakker, Desteldonk, Mendonk, Sint-Kruis-Winkel, Ledeberg, Gentbrugge, Afsnee, Sint-Denijs-Westrem en Zwijnaarde.

Gemeente Gent en dan voornamelijk de stad Gent kenmerkt zich door verschillende aspecten. Enerzijds is Gent ook een havenstad gezien de ligging aan het kanaal en de daarbij horende industrie, anderzijds is Gent ook een historische en culturele stad. Dit komt doordat het centrum een zeer historisch karakter heeft en door het ruime aanbod aan culturele voorzieningen daaromheen. Gent heeft een totale oppervlakte van 156 km²(Website NIS, geraadpleegd op 19 mei, 2011). Het grootste gedeelte hiervan is onderdeel van de deelgemeente Gent. Hieronder staat de gemeente Gent weergegeven waarbij de rode stippen de verschillende deelgemeenten aangeven.

49 Fig 4.4 Gemeente Gent (Bron: Eigen bewerking)

Daarnaast vervult Gent als hoofdstad van de Provincie Oost-Vlaanderen ook een grote rol als economische motor voor de gehele regio. Veel mensen die woonachtig zijn buiten Gent zijn wel werkzaam in de gemeente Gent (Van Houtum, 1998). Gemeente Gent zelf profileert zichzelf op economisch gebied graag als een internationale havenstad waarbij de focus ligt op transport- en opslag van goederen (Van Houtum, 1998).

Kanaalzone

De gehele regio kent dus een totaal van circa 310.000 inwoners en een totale oppervlakte van circa 488 km² en zij vormen gezamenlijk de Kanaalzone. De term Kanaalzone kan worden gebruikt voor de industriële zone rondom het kanaal van Gent naar Terneuzen. Echter wordt de term ook gebruikt wanneer de regio Terneuzen-Zelzate-Gent wordt bedoeld, dus niet alleen de havenindustrie. In dit onderzoek wordt dus ook onder de term Kanaalzone de gehele regio verstaan. De Kanaalzone kan getypeerd worden als een regio waarbinnen de havens een belangrijke rol spelen. Zowel in fysiek opzicht als in economisch is er sprake van een regio die haar karakter ontleent aan de havens en het kanaal van Gent naar Terneuzen (Gemeente Terneuzen, 2010b). Naast het industriële karakter kent de regio dus ook een cultureel en historisch karakter, met name via de stad Gent. Tevens vormt Gent met name het stedelijke karakter van de Kanaalzone. Het meer landelijke gedeelte van de regio wordt gevormd door de gemeenten Zelzate en Terneuzen.

Karakteristiek voor het gebied is dus de verscheidenheid aan soorten landschap en leefgebieden met als verbindende factor het kanaal als economische motor. Van oudsher kan de regio al als een havenregio getypeerd worden. Het kanaal is immers in 1827 al geopend door de voormalige gouverneur van Oost-Vlaanderen (Website Rijkswaterstaat, geraadpleegd op 21 juni 2011). Sindsdien is het karakter als havenregio gevormd, waarbij het gebied tevens als onderdeel gezien kan worden van de gehele Zuid-westelijke Delta-regio waar ook Rotterdam en Antwerpen deel van uitmaken.