De Algemene Ledenvergadering vindt dit jaar plaats op 17 juni in Schiedam, en wordt gecombineerd met een studiemiddag over ‘Wederopbouwarchitectuur’. In het najaar staan er drie bijeenkomsten op het programma: over ‘Publiek en erfgoed’ in oktober, de presentatie van de ‘Richtlijnen voor Historisch Groen’ in november, en een studiedag over ‘Vijftig jaar Monumentenwet’ in december. De presentaties van studentenprojecten staan gepland voor januari 2012.
Op de website van de KNOB volgt zo spoedig mogelijk nadere informatie over de voorgenomen studiedagen. Leden van de KNOB ontvangen zoals gebruikelijk een uitnodiging per post of per email.
Ledenadministratie
Binnenkort ontvangen alle KNOB-leden een factuur voor de contributie over 2011. Eventuele opzeggingen voor 2012 moeten vóór 1 november 2011 zijn ontvangen bij ons secretariaat.
Sinds ruim twee jaar werkt de KNOB met een online systeem voor het verzenden van berichten zoals facturen en uitnodigingen voor studiedagen. U kunt kiezen of u berichten per e-mail of per post wilt ontvangen. Digitale postverspreiding scheelt aanzienlijk in kosten en is beter voor het milieu. Indien u onze berichten digitaal wilt ontvangen, kunt u contact opnemen met ons secretariaat via info@knob.nl of 015 278 1535. Het bestuur dankt u bij voorbaat voor uw medewerking. als eerste in Nederland, de architectuuropleiding aan een academie –
de Rotterdamse – gemodelleerd naar de innovatieve inzichten van zijn leermeester Labrouste.
Krabbe verhult niet dat over het geheel genomen en zeker gemeten naar de oorspronkelijke hoge doelstellingen, de resultaten van de Prix de Rome voor de architectuur mager zijn geweest. De Franse opleiding, met zijn conceptuele, volgens assenstelsels ontworpen mega-platte-gronden van publieke gebouwen, mag dan een uitstekende basis zijn geweest voor bijvoorbeeld de Amerikaanse federale architectuur en voor tal van Europese hoofdsteden, zij sloot in vrijwel niets aan op de kleinschalige, soms zelfs knullige realiteit in Nederland. Hier bleven overheidsopdrachten na het koningschap van Willem I vrijwel uit en werden architecten na hun opleiding aan hun lot overgelaten. De totaal mislukte carrière van Craner is een bijna tragikomisch hoofdstuk in Krabbes boek. Hij sleet zijn dagen als bouwkundige voor het onder-houd en de verbouwingen van de landsgebouwen. Zijn grootse projec-ten voor het Binnenhof, de Hoge Raad en het Paleis voor de Staprojec-ten- Staten-Generaal, alle met indrukwekkende assenstelsels, werden één voor één weggemoffeld in de spreekwoordelijke ambtelijke lade, afgeschoten door de politiek en de oppermachtige Dienst Waterstaat.
Het hoofdstuk waarin Krabbe Van Dams carrière volgt is hierna niet het meest overtuigende. Een duidelijke verklaring waarom Van Dam in zijn ontwerppraktijk zo weinig van Labrouste meenam, blijft uit. Het ziet ernaar uit dat de Rotterdammer mentaal meer in Athene is blij-ven hangen dan in Parijs. Na de behandeling van de Zuiderkerk, het ‘neogrec’ Sophia Kinderziekenhuis, het streng-klassieke stadhuis van Gorinchem en de vergelijkbare schouwburg aan de Coolsingel, houdt Krabbe het voor gezien en laat de vele particuliere opdrachten van Van Dam, zoals de gebouwen van de Rotterdamse Diergaarde (sommige in samenwerking met C. Muijsken), de oudste gebouwen van de Heine-kenbrouwerij aan de Linker Rottekade en veel particuliere woonhuizen en villa’s onbesproken en onopgespoord. Dat is wonderlijk, gezien de eerdere uitvoerige hoofdstukken over Van Dams leertijd bij Labrouste en diens aansporingen om toch vooral eigentijdse fabrieken en utili-teitsgebouwen te bestuderen. Wat is er nu interessanter voor een leer-ling van Labrouste dan iets te maken van een bierbrouwerij? Toegege-ven, ook Labrouste tornde ondanks al zijn relatieve moderniteit maar mondjesmaat aan het oude, hiërarchische onderscheid tussen ‘Schoone Bouwkunst’ en utiliteitswerken. Maar Van Dam zijn in het onderne-mende Rotterdam van de jaren vijftig en zestig wel degelijk kansen geboden vanuit de particuliere sector, zoals eerder ook bij Zocher het vermogende patriciaat de afwezige overheid als opdrachtgever com-penseerde. Het zou interessant zijn geweest om, geconfronteerd met een totaal andere situatie in het Nederland van laisser faire (de term is Frans, de realiteit Anglo-Nederlands), juist die sector eens wat nader te onderzoeken. Hier doet Krabbe Van Dam mogelijk tekort.
Eén van de hoofdthema’s van het boek is de omslag van het classi-cisme naar het eclecticlassi-cisme, zowel in het architectuuronderwijs als de ontwerppraktijk van Labrouste. Dat thema komt op theoretisch niveau goed uit de verf. Toch veroorloof ik mij een kritische kanttekening wat de term ‘eclecticisme’ betreft. Evenals Auke van der Woud in
Waar-heid en karakter (1997) vermijdt Krabbe merkwaardig genoeg de in de negentiende eeuw – ook in Nederland – veelvuldig gebruikte term ‘neo-grec’ (of ‘néo-Grec’). Daarmee wordt de architectuur van Labrouste, Félix Duban, Louis Duc en Léon Vaudoyer aangeduid, die de Griekse oudheid combineerden met elementen uit de Egyptische en vroegmid-deleeuwse bouwkunst. De juiste herkomst van de term is enigszins in nevelen gehuld. De door David B. Brownlee in de Journal of the
Soci-ety of Architectural Historians (1991) geformuleerde hypothese dat het om een vertaling zou gaan van de oudere Duitse term ‘neugriechisch’ (voor christelijk-byzantijns), heeft tot nu toe weinig aanhang gevonden, zeker in Frankrijk niet. Overigens was de term ‘nieuw-Grieksch’ al in
From garden pavilion to dome room
History and development of the Utrecht Maliebaan Patricia Debie
At the beginning of the 17th century the Utrecht Maliebaan is praised as an urban linear park for its dead straight design and the four rows of trees planted on both sides. The shady avenue was soon lined with playgrounds and pleasure gardens with small constructions called garden pavilions, domes or play houses, which served as comfortable summer residences.
One of the first remarkable garden pavilions on the Maliebaan is House Descartes, probably co-designed by the philosopher Descartes himself. Influenced by his close contacts with the poet Constantijn Huygens and Stadhouder Frederik Hendrik, Descartes built an early classicist construction, clearly related in style to the play house of Honselaarsdijk from 1636, the Huygens House from 1637 and Hofwijck House from 1639.
Affording a good view of the playing grounds and the passers-by, the domes of the garden pavilions were built across the Utrecht building line. The double building line that was thus created on the Maliebaan was restricted in 1730 by a bye-law but is still visible in the present architecture. After 1820, modest country houses were built around Utrecht, the size of which kept to the middle between the 17th- and 18th-century Maliebaan pavilions and the larger country estates located at some distance from the city. Despite their rural pretentions, these small country houses had a dome room protruding from the façade and extending into the first floor. The development of an exclusive residential area in the former extension of the Maliebaan prevented affluent citizens from taking up residence in adjacent municipalities. The relatively small playgrounds and pleasure gardens were combined into larger plots to accommodate bigger urban villas and townhouses. On the Maliebaan a building boom took place whereby the original domes were either demolished to make room for a new house or were integrated, although still recognisable, into the houses as dome rooms. The detached garden pavilions and domes on the Maliebaan gradually disappeared to be replaced with villas that had these protruding bay windows, so typical of Utrecht. These newly designed dome rooms, extending over several floors, can thus be regarded as reminiscent of the original 17th- and 18th-century garden pavilions.
AUTEURS
Dr. P.H. Rem is sinds 1993 verbonden aan Paleis Het Loo Nationaal Muse-um, waar hij als conservator verantwoordelijk is voor de collectie meubelen en interieurtextiel. Hij studeerde Kunstgeschiedenis en Archeologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, met bouwkunst als specialisatie. Zijn eind-scriptie had de verbouwing van Paleis Soestdijk in 1816-1821 door Jan de Greef als onderwerp. In 1998 promoveerde hij op het interieur van de Grote Kerk van Dordrecht en van de Laurenskerk van Rotterdam in de periode 1572-1625.
Dr. D. de Kool is als onderzoeker verbonden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij houdt zich onder meer bezig met onderzoek naar innovaties in het openbaar bestuur. In zijn vrije tijd is hij voorzitter van de werkgroep tuinsculptuur.
BSc. P.H.M. Debie BNT studeerde in 1992 aan de Internationale Agrarische Hogeschool Larenstein in Boskoop af als tuin- en landschapsontwerper. In 2008 heeft zij zich gespecialiseerd als parkconservator aan de Hogeschool Utrecht en tevens haar landschapsarchitectentitel behaald. Sinds 2000 voert zij een adviesbureau voor tuin- en parkrestauratie waar zij tuinhistorisch onderzoek en waardestellingen verricht en deze vertaalt naar (her)inrich-tingsplannen. Momenteel volgt zij de Master Architectuurgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht.
SUMMARIES
Queen Wilhelmina’s chalets in the grounds of the palaces Het Loo (1881-1882) and Soestdijk (1892).
Paul Rem
The chalets that were built for her in the grounds of the summer palaces Het Loo and Soestdijk featured prominently in the life of Dutch Queen Wilhelmina (1880-1962). The chalet at Het Loo was for playing and studying. She would also cook there and entertain guests. And she learned how to care for the animals and worked in the vegetable garden. The chalet in the grounds of Soestdijk was built during the regency of Wilhelmina’s mother, Queen Emma. Wilhelmina was already twelve years old at the time, so there will have been less playing here. The Soestdijk chalet may have been used as a tea pavilion. At a later age, the Queen would use her chalets to write and paint. Until recently, the names of the architects of the chalets were unknown. Documents in the Royal House Archive in The Hague show that the chalet at Het Loo, a present from King Willem III to his daughter for her first birthday in 1881, had been designed by Lucas Hermanus Eberson (1822-1899). The chalet was constructed on the foundation of one of the summer houses that king-stadholder Willem III had built at the end of the 17th century. In 1888 and 1889 the small house was extended with a boudoir or dressing room and a kitchen. The chalet’s overhanging pavilion roof opens up at the front in a gable end that references Swiss chalet construction. In the lunette above the French windows a crowned ‘W’ has been carved. Wilhelmina’s chalet in the grounds of Soestdijk Palace was a birthday gift from her mother, queen dowager Emma. This chalet, built in 1892 after a design by government architect Jacob Pompejus Ernst Hoeufft (1842-1910), has never been altered.
Jan Baptist Xavery (1697-1742): a versatile garden artist Dennis de Kool
Dutch garden sculpture from the 18th century is worthy of more systematic study. Such research may offer valuable insights into the position of garden sculpture within sculpture proper and its meaning in 18th-century garden art. Jan Baptist Xavery is regarded as one of the most important sculptors working in the Netherlands during the 18th century. His artistic career, his versatile body of work and his influence on other artists should therefore be studied in more depth. In view of the bloom in garden art in those days Xavery’s significance as a ‘garden artist’ should not be overlooked in such a study. Garden sculptures should not be regarded as independent objects or pure decorative elements, but must be considered within the wider context of garden history. Tragically, many garden ornaments have been removed from their natural green environment. In their new settings they sometimes acquire a new meaning, but more often than not they are not done justice as the original harmonious ‘composition’ has been lost. As a result, this cultural-historical heritage is often treated indifferently. The few garden sculptures that have survived all calamities and can still be admired in public places are often placed at unsuitable locations and suffer from the weather or vandalism. Many garden sculptures, often damaged, have ended up anonymously in museum depots. Although they are safe there, the dreary catacombs of museums are a far cry from the green surroundings for which they were originally intended. Garden ornaments were, after all, not made for depots but to be looked at, studied and admired by enthusiasts, preferably in green surroundings. Otherwise, they will literally disappear from collective memory. Surely, the talented Jan Baptist Xavery and his contemporaries deserve a better fate than that.