In hoofdstuk 4 hebben we onderzocht wat er aan kennis aanwezig is op het gebied van subcultuur en gezondheid. We vonden geen kennis over gezondheid in relatie tot verschillende subculturen zoals ze zijn gedefinieerd door Motivaction. Op dit gebied bevindt zich dus een grote kennisleemte. Vanwege deze kennisleemte hebben we een andere ingang gekozen om een indruk te krijgen van de kennis en kennisleemten in de relatie tussen subcultuur en gezondheid: we zijn op zoek gegaan naar factoren die verschillende groepen van elkaar kunnen onderscheiden, zoals leeftijd, geslacht en etniciteit. We hebben hiervoor de term ‘subgroep’ gebruikt. Het is de vraag of de subculturen zoals gedefinieerd door Motivaction van belang zijn en of we met onze subgroepen niet eenzelfde of beter onderscheid kunnen maken in groepen waarin risico’s kunnen clusteren.
In tabel 5.2 staan de kennis en kennisleemten tussen subgroepen en gezondheid van werknemers samengevat. In de tabel is te zien dat voor demografie (leeftijd en geslacht) veel kennis aanwezig is, ook over sociaaleconomische gezondheidsverschillen en geografie is redelijk wat bekend door de verschillende genoemde Nederlandse registraties. Hierbij moeten we opmerken dat deze kennis soms op slechts één registratie als POLS gebaseerd is (in de tabel aangegeven met ‘x’). Voor de andere subgroepen, zoals etniciteit, maatschappelijke oriëntatie en religie, is weinig of helemaal niets bekend. In deze tabel hebben we geen onderscheid gemaakt tussen een verwachte relatie en de aanwezigheid van informatie, zoals we dat in tabel 5.1 hebben gedaan. Dit omdat we over het algemeen niet weten of we de relatie kunnen verwachten.
Tabel 5.2: Samenvatting van de kennis en kennisleemten tussen subgroepen en gezondheid van werknemers.
Subgroepen Gezondheidsklacht Moti-
vaction Geslacht Leeftijd Geografie
Andere sub-
groepen Etniciteit SES
1 KANS x Rugklachten x x Artrose x x Coronaire hartziekten x x x Hartfalen x x Astma x COPD x Longkanker x x Diabetes mellitus x x x Depressie x x Angststoornissen x Burn-out PTSS Alcoholafhankelijkheid x Slechthorendheid x Arbeidsongevallen x
geen of weinig kennis
veel kennis en overtuigend in één richting
1 Sociaaleconomische status
x: Beschikbare informatie alleen gebaseerd op POLS
Veel informatie over voorkomen van ziekten bij mannen en vrouwen en naar leeftijd
Voor veel aandoeningen is bekend dat ze bij mannen meer voorkomen dan bij vrouwen of dat ze juist bij vrouwen meer voorkomen dan bij mannen. Ook komen bepaalde ziekten alleen maar op bepaalde leeftijd voor of stijgt of daalt het voorkomen van de ziekte met de leeftijd. De meeste aandoeningen stijgen met de leeftijd: aandoeningen van het bewegingsapparaat, hart- en vaatziekten, COPD, longkanker en diabetes. Er is veel informatie beschikbaar over man-vrouwverschillen voor
verschillende ziekten, hoewel voor de meeste aandoeningen deze informatie alleen aanwezig is in de algemene bevolking en niet speciaal is onderzocht in de beroepsbevolking.
Van de onderzochte ziekten en aandoeningen komen aandoeningen aan het bewegingsapparaat en psychische klachten meer voor bij vrouwen dan bij mannen, hoewel van PTSS en burn-out wordt gezegd dat ze (ook) afhankelijk van het beroep zijn. Hart- en vaatziekten, COPD en longkanker komen juist meer voor bij mannen dan bij vrouwen, hoewel vrouwen de mannen aan het inhalen zijn omdat ze meer zijn gaan roken (roken is een belangrijke risicofactor voor deze aandoeningen). Astma en diabetes komen even vaak bij mannen als bij vrouwen voor. De grootste risicogroep voor arbeidsongevallen zijn de jonge mannen.
Het is overigens niet goed bekend of bepaalde ziekten en aandoeningen vaker of minder vaak voorkomen in de werkzame beroepsbevolking vergeleken met de algemene bevolking. Dit komt met name omdat we over het algemeen niet weten hoe vaak bepaalde ziekten en aandoeningen in de werkzame beroepsbevolking voorkomen.
Weinig bekend over gezondheidsverschillen tussen etnische groepen in Nederland
Er is weinig bekend over gezondheidsverschillen tussen etnische groeperingen in Nederland, maar over het algemeen lijkt de gezondheidstoestand van allochtonen minder goed dan die van autochtone Nederlanders. Er bestaan echter enkele uitzonderingen, zowel wat betreft gezondheidsprobleem als etnische groep. De leefstijl van allochtone groepen lijkt op sommige punten ongezonder, maar op andere juist gezonder. Een deel van de gezondheidsverschillen kan worden verklaard door een lagere sociaaleconomische status en burgerlijke staat, maar als hiervoor gecorrigeerd wordt, blijven de verschillen toch in mindere mate bestaan. Er is informatie beschikbaar over verschillen in voorkomen van coronaire hartziekten, hartfalen, diabetes mellitus en depressie bij verschillende etnische groepen in Nederland.
Over het algemeen zijn deze gegevens afkomstig uit POLS of speciaal daarvoor opgezette studies, die vaak maar in één regio of (grote) stad zijn uitgevoerd en niet landelijk dekkend zijn. Bij POLS moet men erop bedacht zijn dat allochtonen zijn ondervertegenwoordigd.
De studies die zijn uitgevoerd naar gezondheidsverschillen tussen etnische groepen in Nederland zijn uitgevoerd in de algemene bevolking. De relaties die zijn gevonden in de algemene bevolking zullen niet verschillen van die in de werkzame bevolking. We verwachten echter wel dat de allochtone werkende bevolking gezonder is dan de niet-werkende allochtone bevolking (zoals over het algemeen ook voor de autochtone bevolking wordt verwacht).
Onduidelijk hoe sociaaleconomische status en gezondheid samenhangen
Over het algemeen is de gezondheid van mensen met een lage opleiding slechter dan die van mensen met een middelbare of hogere opleiding. Dit geldt zowel voor mannen als vrouwen en voor
verschillende leeftijdsgroepen. Een gezondheidsachterstand zien we ook bij enkele andere
sociaaleconomische groepen zoals werklozen en arbeidsongeschikten. Hoewel we weten dat de minder goede gezondheid van mensen met een lage sociaaleconomische status voor een deel kan worden verklaard doordat ze vaker ongezond gedrag vertonen (personen met een lage sociaaleconomische status roken en drinken meer, eten minder groenten en fruit en bewegen minder en hebben vaker overgewicht) en vaak minder goede materiële omstandigheden (woon- en werkomstandigheden) hebben, weten we nog niet precies hoe sociaaleconomische status en gezondheid met elkaar samenhangen.
In Nederland bestaan regionale verschillen in gezondheid en determinanten, beschikbaarheid van gegevens is echter een probleem
Voor regionale verschillen hebben we alleen gekeken naar Nederland en het is duidelijk dat er in Nederland regionale verschillen in gezondheid en determinanten bestaan. De regionale verschillen in gezondheid en determinanten hangen voor een deel samen met de verschillen in sociaaleconomische status.
De beschikbaarheid van regionale gegevens is echter een probleem. Zo zijn er bijvoorbeeld geen goede regionale gegevens op het gebied van voeding, ziekten en aandoeningen. Wel zijn er gegevens over ziekten in de CBS-POLS-enquête of over ziekenhuisopnamen per regio. Het is echter niet mogelijk deze gegevens naar werkenden en niet-werkenden weer te geven of meer subgroepen te combineren, zoals regionale verschillen in sociaaleconomische status en gezondheid. De gegevens in POLS zijn zelfgerapporteerd en uit onderzoek is bekend dat er verschillen kunnen zijn tussen zelfgerapporteerde gegevens en gemeten gegevens. Zo onderschatten respondenten vaak hun lichaamsgewicht en overschatten ze hun lengte, waardoor er een onderschatting ontstaat van het aantal mensen met overgewicht en obesitas. Het is echter niet bekend of in alle regio’s mannen en vrouwen van alle sociaaleconomische klassen, leeftijden en etnische groepen dit evenveel onder- of overschatten. Tevens is het aantal allochtonen in POLS ondervertegenwoordigd.
Geen informatie over invloed van religie en maatschappelijke oriëntatie op gezondheid van werknemers
Over de overige subgroepen die we hebben gedefinieerd, namelijk subgroepen op basis van religie en maatschappelijke oriëntatie, vonden we geen artikelen met betrekking tot de onderzochte ziekten in de algemene bevolking of de gezondheid van werknemers. Het is mogelijk dat er wel verschillen bestaan, zoals bijvoorbeeld minder vaccinaties in de biblebelt, maar dat deze niet tot de onderzochte ziekten en aandoeningen behoren of dat we niet de juiste zoekterm hebben gebruikt.
Clustering van risicogedrag bij jongeren
We hebben ook gekeken of er bepaalde clustering van risicogedrag of juist gezond gedrag voorkomt bij bepaalde groepen in de bevolking. We hebben alleen informatie gevonden bij jongeren, waarbij het duidelijk is dat laagopgeleide jongeren veel meer risicogedrag (roken en drinken en weinig bewegen) vertonen dan hogeropgeleide jongeren. Het is echter niet bekend hoe dit doorwerkt in gezondheid, ziekte, verzuim en arbeidsongeschiktheid als ze gaan werken.