Juridische dienstverlening

Er is een grote verscheidenheid aan personen en instanties waar recht-zoekenden met een juridische hulpvraag voor advies en hulp terecht kunnen. Al naargelang de aard van het probleem en de soort hulp die ze zoeken kunnen ze aankloppen bij bijvoorbeeld het Juridisch Loket, wets- en rechtswinkels, sociaal raadslieden, rechtsbijstandsverzekeraars, vakbonden en beroepsverenigingen, consumentenorganisaties, rechts-kundig adviesbureaus, notarissen of deurwaarders. Afhankelijk van de bevoegdheden en het soort probleem geven deze instellingen of beroeps-beoefenaren meer of minder vergaande rechtshulp of verwijzen ze recht-zoekenden door naar een passender adres.

In deze paragraaf beschrijven we het gebruik dat wordt gemaakt van de eerstelijnshulp van het Juridisch Loket, de advocatuur, rechtsbijstands-verzekeraars, mediators, notarissen en gerechtsdeurwaarders. Voor de klanten van het Juridisch Loket en advocaten die op basis van een toe voeging werken, worden tevens de achtergrondkenmerken van de rechtshulp zoekers beschreven.

3.2.1 Eerstelijns rechtsbijstand: het Juridisch Loket

Bij het Juridisch Loket kunnen rechtzoekenden terecht voor vraag-verheldering, informatie en advies en verwijzingen naar advocaten, mediators of andere instanties.

In 2012 hebben alle vestigingen van het Juridisch Loket samen bijna 859.000 zogenoemde ‘klantactiviteiten’ uitgevoerd. Sinds de invoering van de maatregel ‘diagnose en triage’1 in juli 2011 worden meer werkzaam-heden door het Juridisch Loket geregistreerd. Hierdoor zijn de aantallen klantactiviteiten in 2011 en 2012 niet goed vergelijkbaar met die in de jaren ervoor. Tot de invoering van de maatregel werden alleen de directe contacten met klanten geregistreerd, terwijl tegenwoordig ook enkele

1 Rechtzoekenden worden gestimuleerd eerst langs het Juridisch Loket te gaan door hun een korting van € 51 op de eigen bijdrage voor een toevoeging te verlenen indien dit alsnog noodzakelijk blijkt. Zie hoofdstuk 2.

andere activiteiten worden vastgelegd. Wanneer de halfjaarcijfers van de eerste en van de tweede helft van 2011 worden geëxtrapoleerd naar jaar-cijfers, kan de eerste helft van 2011 vergeleken worden met de jaren ervoor en de tweede helft met het jaar erna (figuur 3.3; dit is alleen gedaan voor het totaal aan activiteiten). Het totaal aantal klantactiviteiten op het terrein van civiel- en bestuursrecht was in 2012 ruim 821.000, waarvan een ruime meerderheid (bijna 675.000) op civielrechtelijk terrein. Activiteiten voor problemen op strafrechtelijk terrein (niet weergegeven) vormen slechts 4% van het totaal aan klantactiviteiten van het Juridisch Loket. In het vervolg van deze paragraaf zijn de klantactiviteiten van het Juridisch Loket op het terrein van het strafrecht buiten beschouwing gelaten.

Figuur 3.3 Totaal aantal klantactiviteiten van het Juridisch Loket, x 1.000 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Totaal activiteiten t/m juni 2011 Totaal activiteiten vanaf juli 2011 Klantactiviteiten civiel recht Klantactiviteiten bestuursrecht Voor corresponderende cijfers zie tabel 3.4 in bijlage 4.

De klantactiviteiten worden sinds de invoering van de maatregel onder-verdeeld in contactmomenten en in zaakmomenten. Onder contact-momenten vallen (1) het voeren van een telefonisch gesprek met een klant (al dan niet via het centrale 0900-nummer), (2) het voeren van een gesprek aan de balie, (3) het voeren van een verdiepend gesprek tijdens het spreekuur, (4) het beantwoorden van vragen via de mail en (5) het voeren van een chatgesprek met een klant. Dat laatste is sinds 1 januari 2011 onderdeel van de reguliere dienstverlening van het Juridisch Loket. Zaak momenten zijn te onderscheiden in (6) het voeren van een telefonisch overleg met de wederpartij(en) van de klant en (7) het uitvoeren van

werkzaam heden naar aanleiding van een hulpvraag van een klant. Die laatste categorie wordt ‘uitzoekwerk’ genoemd. Zaakmomenten werden tot de invoering van de maatregel ‘diagnose en triage’ niet geregistreerd. In 2012 is het aantal telefonische contacten met klanten voor het eerst sinds 2009 iets gestegen. Het voeren van telefoongesprekken met klan-ten is in 2012 nog steeds de meest voorkomende activiteit van mede-werkers van het Juridisch Loket (386.100 op het terrein van civiel recht en bestuursrecht), hoewel het aantal baliecontacten sterk is toegenomen (256.950 in 2012). Het mailcontact is sterk afgenomen (25.430 in 2012, wat minder dan de helft is van het jaar ervoor). Dit wordt voor een klein deel gecompenseerd door activiteiten die sinds begin 2011 plaatsvinden via de chat (9.830 in 2012). (Zie tabel 3.4 in bijlage 4 voor een overzicht van de klantactiviteiten naar type.)

De meeste hulpvragen van burgers binnen het civiel recht en bestuurs-recht hebben in 2012 betrekking op arbeids-/ontslagbestuurs-recht (ruim 176.000), personen- en familierecht (167.000), en verbintenissenrecht (149.000), samen goed voor 60% van alle klantactiviteiten met betrekking tot proble-men op het terrein van het civiel recht en bestuursrecht (zie figuur 3.4). In de voorgaande jaren waren de verhoudingen bijna hetzelfde, zij het dat er toen relatief iets minder klantactiviteiten plaatsvonden op het terrein van het personen- en familierecht (zie tabel 3.5 in bijlage 4).

Figuur 3.4 Klantactiviteiten van het Juridisch Loket naar rechtsgebied, 2012, x 1.000 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 overig bestuur woonrecht ambtenaren fiscaal vreemdelingen sociale voorz. sociale verz. overig civiel faillissement erfrecht goederen aanspr. en letsel huurrecht verbintenissen pers. en familie arbeid Bestu ur sr echt Civiel rech t

Voor corresponderende cijfers zie tabel 3.5 in bijlage 4.

Vrouwen zoeken iets vaker contact met het Juridisch Loket dan mannen. Het verschil is echter klein. Bijna de helft van de klanten is tussen de

25 en 45 jaar oud, terwijl deze groep slechts een kwart van de bevolking uitmaakt. Ruim 6 op de 10 klanten zijn autochtoon. Zij vormen echter bijna 80% van de populatie en zijn dus ondervertegenwoordigd als klant van het Juridisch Loket. Vooral eerstegeneratieallochtonen kloppen rela-tief vaak aan bij het Juridisch Loket. Het meest voorkomende herkomst-land onder klanten met een allochtone herkomst is Suriname: voor ruim 1 op de 20 klanten is dit het herkomstland. Zie tabel 3.6 in bijlage 4 voor deze en meer informatie over demografische kenmerken van klanten van het Juridisch Loket.

3.2.2 Advocatuur

Cijfers over de vraag naar diensten van advocaten zijn lastig te geven. Hoe vaak advocaten juridisch advies verstrekken is onbekend. Uit de geschil-beslechtingsdeltaonderzoeken (zie paragraaf 3.1) blijkt dat burgers met een probleem die hulp inschakelen, in 10% van de gevallen bij een caat aankloppen. Verder zijn er indicaties van het beroep dat op de advo-catuur wordt gedaan aan de hand van het aantal rechtszaken waarbij het inschakelen van een advocaat verplicht is en het aantal zaken dat ze op basis van een toevoeging verrichten. Deze gegevens beschrijven we in de volgende twee paragrafen.

Verplichte procesvertegenwoordiging

De inzet van advocaten is verplicht in procedures bij de civiele sectoren van de rechtbanken, de gerechtshoven en de Hoge Raad. Over de periode 2005-2011 steeg de instroom van civiele procedures bij de gerechten van ongeveer 244.000 zaken naar 312.000 zaken. In 2012 nam het aantal zaken weer af naar 295.000 (zie hoofdstuk 4).

Halverwege 2011 is de competentie van de kantonrechter verruimd naar alle procedures met betrekking tot consumentenkoop en alle procedures met een financieel belang tot en met € 25.000. Deze verschuiving heeft tot gevolg dat rechtzoekenden geen advocaat meer hoeven in te scha-kelen voor deze zaken. Of ze dit ook niet meer doen, of voor een andere rechtshulpverlener kiezen, bijvoorbeeld een gerechtsdeurwaarder, wordt momenteel onderzocht. Wel blijkt dat de instroom van handelszaken bij de civiele sectoren van de rechtbanken tussen 2011 en 2012 is afgenomen van 68.000 naar 57.000 (zie hoofdstuk 4).

Advocaten op basis van een toevoeging

Een toevoeging is een verklaring op grond waarvan een rechtzoekende aanspraak kan maken op gesubsidieerde rechtsbijstand. Toevoegingen kunnen worden afgegeven voor advisering of voor het voeren van een procedure. Tussen 2002 en 2012 is het aantal rechtzoekenden dat gebruik heeft gemaakt van een advocaat op basis van een toevoeging gestegen met

37% tot bijna 450.000 toevoegingen in 2012 (inclusief strafrecht).2 De sterk-ste stijging vond plaats in 2006. Dit is waarschijnlijk het gevolg geweest van een wijziging in het vaststellen van de financiële draagkracht van rechtzoekenden.3

Tussen 2007 en 2012 steeg het gebruik van toegevoegd rechtshulp-verleners4 op het terrein van civiel en bestuursrecht samen van ruim 293.000 naar ruim 332.000. De stijging is vooral sterk bij toevoegingen op het terrein van het civiele recht (zie figuur 3.5).

Figuur 3.5 Aantal afgegeven toevoegingen naar rechtsgebied, x 1.000 0 50 100 150 200 250 300 350 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012