Zoals beschreven in het voorgaande hoofdstuk kunnen er plotseling bedreigende situaties ontstaan op straat en zetten vrouwen vele tactieken en strategieën in om vervolgens de potentiële seksuele straatintimidatie af te weren. Deze constante mogelijkheid vereist van de respondenten dat zij de publieke omgeving continu inschatten en in moeten spelen op ontstane situaties. Het is voor te stellen dat dit het thuisgevoel van de respondenten kan beïnvloeden, ongeacht of dit gevoel van dreiging gegrond blijkt of niet. Deze beïnvloeding is direct bij het eerste begin van de dreiging merkbaar en kan door allerlei factoren ook op langere termijn doorspelen.
5.1 Thuisgevoel in De Baarsjes
Als de respondenten gevraagd wordt naar hoe zij zich over het algemeen voelen in De Baarsjes en hoe zij De Baarsjes beleven, blijkt dat al deze vrouwen een groot thuisgevoel hebben in De Baarsjes. Alle respondenten gaven aan dat zij De Baarsjes ervaren als een fijne plek om in te wonen en dat zij zich hier op hun gemak voelen. Interessant is dat hun
thuisgevoel voornamelijk gevoed wordt door het bekend zijn met veel specifieke plekjes in De Baarsjes en/of door het kennen van mensen op verschillende punten in De Baarsjes. Beiden zorgen ervoor dat er overal herkenningspunten zijn waarbij vrouwen zich op hun gemak voelen. Door zich continu in de contexten van deze specifieke plekken te begeven, blijft het thuisgevoel van deze specifieke plekken hangen en vormt het een algemeen thuisgevoel dat blijft aanhouden in de gehele wijk.
Alieke: Ja ik voel me overal wel thuis. Zeker in het hele gebied waar ik woon zeg maar, waar ik vaak ga eten en drinken met vriendinnen zeg maar, of waar ik naar de fysio ga, of waar ik naar de mindfull, dat is allemaal in de buurt. Daar kom ik vaak, dat is bekend inderdaad.[...] Het voelt allemaal zo dicht bij elkaar zeg maar, [...] ik heb overal in De Baarsjes wel vrienden
en vriendinnen waar je dan wel eens komt, of waar je weet dat dat het in de buurt is van een route die je wel eens fietst. Dus ergens is het wel een soort van herkenning, ergens is het wel een soort van ‘oh hier ben ik vaker geweest..’
Als de geïnterviewde vrouwen gevraagd wordt door welke aspecten van De Baarsjes zij zich zo op hun gemak voelen, lijkt dit voornamelijk te maken te hebben met de contrasten die zij typerend vinden voor De Baarsjes. Alle vrouwen benoemen dat zij De Baarsjes zo waarderen omdat er een mix van culturen is. Hiermee doelt iets meer dan een kwart van de vrouwen op de mix in etniciteit, maar vaker nog doelen de respondenten op de mix in ‘soorten mensen’, waarbij hipsters een prominente positieve rol spelen. De komst van hipsters in De Baarsjes heeft bijgedragen aan het scala aan diversiteit in het straatbeeld. Een kwart van de vrouwen omschrijft deze positieve mix als een afwisseling in het winkelgebied, waarin buitenlands aandoende toko’s afgewisseld worden met ultra-hippe woonwinkeltjes. Meer dan de helft van de respondenten beschrijft deze afwisseling door te verwijzen naar de horecagelegenheden, waarin zogenoemde ‘hipstercafés’ en ‘hipsterige koffiebarren’ afgewisseld worden met ‘Turkse theehuizen’ of wat zij gewoonweg ‘de meer buitenlandse zaakjes’ noemen. Hierin zit geen verschil in de etniciteit van de respondenten. Deze variëteit maakt wat De Baarsjes anno 2018 is en juist dat maakt dat deze vrouwen zich daar thuisvoelen:
Larissa: En ik vind het leuk van De Baarsjes dat het echt een mix is. Dus je hebt eh.. veel
Marokkanen, maar je hebt ook heel yuppen, je hebt veel families.. Maar ja, er hier ook nog wel hier en daar echt wat oudjes die hier al 25, 30 jaar wonen. En dat vind ik wel heel leuk, dat dit, dat De Baarsjes heel divers is. Ook qua aanbod, ik bedoel dan zit er een of andere hipster winkel en daarnaast zit dan eeh.. een Turkse slager. Ja, dat vind ik wel heel leuk.
Lieke: Ja dat je allemaal verschillende culturen bij elkaar hebt en ik bedoel, ik ben eigenlijk
wel blij met de komst van gewoon zo'n mooie moskee en ik vind dat erbij passen en gewoon het begrip van even naar de Turk om groente te halen, dat vind ik prettig. [...] En hier vind ik het nog wel grappig dat je de mix hebt van, van een hippe winkel naast gewoon een snackbar en eh.. [...] En daar ben ik ook blij mee, want als die niet waren gekomen dan denk ik wel dat De Baarsjes nog steeds een beetje vulgaire had, hebben ook heel veel aan de buurt gebracht, tuurlijk.
Ondanks dat deze mix zo gewaardeerd wordt, blijkt echter dat de meeste vrouwen hier weinig in participeren. Als wordt doorgevraagd op specifieke plaatsen binnen de wijk waar zij vaak en graag komt, blijken dit voornamelijk plaatsen te zijn die aansluiten bij de eigen
(sub)cultuur van de vrouwen. Zo valt op dat de inwoners die korter dan vijf jaar in De Baarsjes wonen voornamelijk participeren in het hippe, gegentrificeerde deel van de wijk, terwijl de bewoners die er al 7 jaar of langer wonen dat juist niet doen. Interessant is dat de respondenten vaak juist enkel gebruik maken van horecagelegenheden die aansluiten bij hun eigen (sub)cultuur, terwijl ze eerder juist aangaven dat de verscheidenheid aan
horecagelegenheden een punt is dat zij waarderen in De Baarsjes. Zoals Jacintha, die een Nederlandse achtergrond heeft en vaak vanuit cafés werkt:
Nee, ja, je hebt bijvoorbeeld best wel veel van die Marokkaanse of Turkse koffietenten, maar daar stap ik niet naar binnen uit mezelf. [...] Het voelt niet helemaal als mijn plek ofzo. Ik zou niet zo goed weten wat ik daar moet zegmaar. [...] Terwijl, laatst fietste ik door de wijk en zag ik dat er een nieuwe, hippe wijnbar is geopend en dan denk ik meteen: oh leuk, daar moet ik een keer naartoe.
Binnen dit algemene thuisgevoel in De Baarsjes, is er nog een diepere ‘laag’ van hun
thuisgevoel, namelijk wanneer zij vlakbij hun huis - hun private thuisgevoel - zijn. Wanneer de respondenten gevraagd wordt naar het moment dat ze binnen deze wijk het gevoel hebben dat ze ‘weer thuis’ zijn, blijkt dit bij bijna alle respondenten een vrij abrupte omslag is. Deze omslag wordt gemarkeerd door omslagen in het fysieke, zoals het omslaan van een specifieke hoek of een overgang in de weg. Dit ‘thuiskomen’ wordt door het grootste deel van de
vrouwen beschreven als het terugkeren naar hun eigen wereld: niet enkel letterlijk, maar voornamelijk in hun hoofd.
Eline: Ik rij altijd vanaf de snelweg, dus dan draai je de afslag op en als ik dan op de Cornelis
Lelylaan rijd, dat punt waar ook de tram rijdt en je dan zo Surinamerplein oprijdt, dan denk ik wel altijd 'ah, thuis. Lekker, Amsterdam’. En op de fiets is het het laatste stukje. Want ik kom vaak vanaf de Kinkerstraat als ik, dus als ik het laatste stukje, dat punt waar de Kinkerstraat overgaat in de Postjesweg, dan denk ik ook 'ha, zo, dan ben ik thuis' [...] Het is ook wel echt in de weg echt zo'n overgang, dus dan denk je 'oh ja, het laatste stukje, dan ben ik thuis'.
5.2 Verminderen en verdwijnen thuisgevoel
Het hierboven beschreven thuisgevoel kan verminderen of zelfs verdwijnen door verschillende componenten rondom een dreiging van seksuele straatintimidatie. Deze beïnvloeding is op verschillende manieren merkbaar en dringt zelfs door tot in de diepere lagen van het thuisgevoel. Het thuisgevoel blijkt echter niet enkel aan de dreiging onderhevig te zijn, maar op zijn beurt het gevoel van dreiging van seksuele straatintimidatie ook te beïnvloeden.
Directe invloed van een dreigende situatie
Zodra er een situatie ontstaat waarin potentieel seksuele straatintimidatie gaat plaatsvinden, wordt het thuisgevoel van vrouwen verstoord. Op een enkele respondent na geven alle geïnterviewde vrouwen aan dat zij zich in De Baarsjes veilig genoeg voelen om zich niet te hoeven bekommeren om hun omgeving. Waar de respondenten aangeven dat zij normaal gesproken in hun ‘eigen wereld’ zitten als ze over straat lopen in De Baarsjes, slaat dit echter om naar acute alertheid op het moment dat zij een dreiging beginnen te voelen.
Eline: Gewoon minder veilig. Normaal als ik loop dan ben je gewoon meer in gedachten
verzonken en dan ben je niet perse bezig met je omgeving, maar ben je aan het bedenken 'oh hoe heb ik m'n huis eigenlijk achtergelaten? Zou het een tyfuszooi zijn of had ik het netjes opgeruimd?' of 'ohja, ik moet zo even dit doen, of ik moet zo even dat doen' en op het moment dat je al van die mannen verderop ziet staan, dan heb je dat niet en dan ben je, ja, gewoon alert en dan let je op je omgeving, dan ben je niet afgeleid door andere gedachten.
In, of dankzij, deze alertheid worden vrouwen zich over-bewust van zichzelf en hun directe omgeving. Opvallend is dat meer dan driekwart van de respondenten aangeeft dat zij zich door dit over-bewustzijn minder fijn gaan voelen, voornamelijk over haar voorkomen en haar vrouwelijkheid. Dit bewustzijn maakt dat zij zich kwetsbaar kunnen gaan voelen, wat kan zorgen voor negatieve of angstige gedachten, zoals bij Karin:
Er komen dan ook direct bepaalde gedachten in me op, van: ‘Wat als?’ Dat je toch een paar doemscenario's gaat bedenken van: shit, dit kan er gebeuren, dat kan er gebeuren, ik ben maar alleen, zij staan er met zijn vijven. Ja. [...] Dat ik over dat soort dingen ga nadenken. Ja en dat
ik ook over dat soort dingen ga nadenken van: ‘oh ik voel me nu eigenlijk nu in dit korte rokje zonder panty ineens wel kwetsbaarder dan dat ik hem wel aan had gehad’.
Met het verdwijnen van het fijne, veilige gevoel en het opkomen van een gevoel van kwetsbaarheid, lijkt het thuisgevoel van de respondenten dus bijna helemaal te verdwijnen. Het verdwijnen van het thuisgevoel wordt extra onderstreept door de respondenten die
aangeven dat zij het normaal gesproken - bij volledig thuisgevoel - leuk vinden om een beetje op te vallen. Zij geven namelijk unaniem aan dat dit omslaat op het moment dat zij zich niet meer thuis voelen door bijvoorbeeld een dreiging van seksuele straatintimidatie. Op dat moment voelt het opvallen juist als last en zouden zij liever anoniem op willen gaan in de menigte.
Sharon Ja ik denk dat hoe meer je in een onzekere omgeving zit, hoe relaxter het is om een
soort van op te gaan in de menigte. In De Baarsjes vind ik het ook juist wel leuk om wel op de vallen. Dan ben ik gewoon echt mezelf en trek ik gewoon zo'n gele bontjas aan enzo.. Nou dan ga je natuurlijk niet echt heel erg op in de menigte. En dat is dan grappig dat je dan ook wel echt merkt dat je dan veel meer wordt aangekeken dan normaal, dat vind ik dan ook wel leuk. Maar dat is dus niet zo als ik me ineens onveilig voel. Hoe onveiliger, hoe meer ik het liefst gewoon een beetje inblend in de omgeving, maar dat kan dan dus niet.
Wat opvalt is dat wanneer er een dreigende situatie ontstaat vlakbij het woonhuis van de respondent, de dreiging het sterkst - en daarmee het thuisgevoel het zwakst - is vlak voor hun huis. Alle vrouwen die vertelden dat er wel eens een dreigende situatie rondom hun huis is ontstaan, geven aan dat het gevoel van dreiging oploopt als zij bijvoorbeeld het stuk van hun fiets naar de voordeur lopen, of wanneer zij in hun portiek staan om de deur van het slot te draaien. Dit is dus een plek pontificaal voor hun huis, een plek die in het gebied valt waar zij aangeven een gevoel van thuiskomen te ervaren. Dit is interessant, omdat op deze plaats normaal gesproken dus juist een sterker thuisgevoel heerst dan in de rest van De Baarsjes. Bij een gevoel van dreiging blijkt er dan echter nog minder sprake te zijn van een thuisgevoel dan op zo een algemene plek in De Baarsjes. Niet elke vrouw kan hier een duidelijke verklaring voor geven of de vinger op leggen, maar bij een aantal vrouwen komt naar voren dat dit wellicht te maken heeft met het feit dat een bedreiging op deze plek een mogelijkheid
biedt tot inbreuk op haar haven. De dreiging van seksuele straatintimidatie lijkt op dat moment zo hevig te zijn omdat het niet enkel de vrouw beïnvloed op het algemene
thuisgevoel in de wijk, maar juist op het hele specifieke, private thuisgevoel. Het moment dat zij de overgang maakt van haar publieke thuisgevoel naar haar private thuisgevoel, en
hiermee kwetsbaar is voor een inbreuk van het publieke op het private, lijkt te maken dat dit extra dreigend overkomt. Eén respondent omschrijft dit als volgt:
Jacintha: Ja, want ik had juist dat stukje van dat ik mijn fiets neerzet en naar binnen loop, dan
ben je eigenlijk het kwetsbaarst. Heb ik het idee. Want dan kan hij naar me toe rennen zeg maar, in theorie. En misschien juist het moment dat mijn deur open is en ik nog niet binnen ben, dat vind ik misschien nog wel het engste stukje dan. Omdat ze dan in theorie zelfs mee naar binnen kunnen ofzo. Dus dat, dat vind ik dan eigenlijk wel gewoon het engst.
Verminderd thuisgevoel door associatie met dreigende situaties Samenkomst van bijfactoren
Bij iets minder dan de helft van de respondenten lijkt er al een gevoel van dreiging te ontstaan nog voordat zij stilstaande mannen van een bepaald type zien. Zonder de
kernvoorwaarden dus, waarvan eerder is vastgesteld dat deze de aard van een bedreigende situatie vormen. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer zij alleen in het donker over straat lopen. Ondanks dat er nog geen bedreiging is, blijken deze respondenten dit namelijk wel degelijk als minder fijn te ervaren dan wanneer zij overdag of in een drukke straat lopen. De
respondenten geven aan dat ze op dat moment ook alerter zijn en zich minder thuisvoelen dan ‘gewoonlijk’. Als hier beter naar gekeken wordt, blijkt dit echter niet om een gevoel van dreiging te gaan, maar om een stap daarvoor: een angst om in een dreigende situatie terecht te komen. Deze angst wordt veroorzaakt door de samenkomst van meerdere bijfactoren, zoals donker, rustig en lopend. Een samenkomst van bijfactoren roept dankzij herhaalde ervaring met potentiële seksuele straatintimidatie zo’n associatie op met bedreigende situaties op, dat deze vrouwen direct bang zijn dat zo’n situatie zal ontstaan. Herhaaldelijk in situaties met een dreiging van seksuele straatintimidatie terechtkomen heeft daarmee op de lange termijn een behoorlijke invloed op het thuisgevoel. Het thuisgevoel wordt verminderd door de
samenkomst van onschuldige factoren, zonder de aanwezigheid van de bedreigende kernfactoren.
Larissa: Ik was toen al meerdere keren in de avond aangesproken, dus ik weet gewoon van te
voren dat de kans groot is dat ik weer aangesproken wordt. Als ik daar dan weer loop. Maar altijd in de avond alleen hoor. Maar als ik daar dan dus in de avond loop en het is
bijvoorbeeld gewoon op een woensdag dus het is rustig op straat, dan loop ik daar wel minder fijn ja. Dan ga ik echt zo snel mogelijk linea recta naar huis.
Bedreigende plekken
Net als bij een samenkomst van bijfactoren, kan een specifieke plek ook een associatie oproepen met een bedreiging van seksuele straatintimidatie. In de verhalen van respondenten worden een aantal specifieke plekken binnen De Baarsjes genoemd die zij associëren met een dreiging van seksuele straatintimidatie. Op deze plekken hebben de respondenten dusdanig vaak te maken gehad met een bedreigende situatie, dat dit een langdurige invloed lijkt te hebben op het thuisgevoel. Deze plaatsen worden als onveilig ervaren, doordat zij uit ervaring weten dat hier vaak mannen van een bepaald type rondhangen. Het algemene thuisgevoel dat zij doorgaans in De Baarsjes ervaren, ontbreekt door dit onveilige gevoel rondom deze specifieke plekken. De plekken in De Baarsjes die herhaaldelijk terug zijn gekomen in de interviews zijn het casino, een bepaalde snackbar op de Jan Evertsenstraat, verschillende coffeeshops, het Rembrandtpark en het Mercatorplein. Een voorbeeld hiervan geeft Marjolein, die langs meerdere van deze punten loopt als zij van haar werk komt:
Zijn er bepaalde plekken waarbij je op voorhand denkt 'nou hier voel ik me niet zo veilig'?
Je hebt daar bijvoorbeeld een plek bij het casino, daar stonden altijd mannen buiten. 's Middags, maar vooral ook 's avonds. En ik werk bij [bedrijf] en dan als ik dan terug naar huis moet lopen, dan heb je een soort van snackbarretje op de hoek voor Frits en daar staan ook altijd mannen. Oudere mannen en als ik daar langs loop dan hoorde je ook wel eens seksistische zinnen tegen of over je. [...] Nee, dat is echt niet fijn om daar langs te lopen, zeker omdat je het eigenlijk van te voren al weet, dan voel je je meteen niet op je gemak.
Opvallend is dat vrouwen die in de omgeving wonen van zo een vaak bedreigende plek, een aanzienlijk kleiner gebied rondom hun huis hebben waar zij een gevoel van thuiskomen ervaren. Bij een enkele vrouw is deze diepere laag van het thuisgevoel zelfs afwezig. Er is dan wel sprake van een algemeen thuisgevoel in de wijk, maar het daadwerkelijke
‘thuiskomen’ begint dan pas als zij heel dichtbij, of daadwerkelijk in haar fysieke huis is. Waar het punt dat het gevoel van thuiskomen bij veel andere vrouwen zijn intrede doet op het moment dat de vrouw haar eigen straat in loopt, is dat voor deze vrouwen dus niet zo. Dit is voornamelijk het geval bij de vrouwen die in een straat wonen waarin zich ook een
coffeeshop bevindt. De ervaring met een dreiging van seksuele intimidatie als ze langs de coffeeshop moeten lopen - waar vaak mannen van een bepaald type voor staan, zorgt er daarmee voor dat het thuisgevoel dusdanig verstoord is dat het gevoel van thuiskomen later dan bij andere respondenten plaatsvindt.
Nadia: Ik heb wel als ik de straat in kom een beetje een minder gehaast gevoel. Maar niet
perse een thuisgevoel. Ik ben dan nog steeds wel een beetje op mijn hoede, want die
coffeeshop zie ik vanuit de hele straat. [...] Hij zit echt vlakbij mijn huis, misschien als er geen