In de interviews vertelden respondenten uitgebreide verhalen over hun ervaringen met potentiële seksuele straatintimidatie. Deze verhalen bevatten vele factoren die van invloed blijken te zijn op het gevoel van dreiging dat zij op dat moment ervoeren. Een gevoel van dreiging hebben, betekent niet per definitie dat dit gevoel gegrond is: vrouwen kunnen zich heel onveilig en bedreigd voelen, terwijl er uiteindelijk niets gebeurd.
Karin: Maar dat is dan puur op basis van gevoel hè, want soms heb ik ook wel eens, dat er
bijvoorbeeld ergens een groepje mannen bij elkaar staat.. Nou ja, met een bepaalde houding of wat dan ook, maar dat ze niet eens iets zeggen, dat kan ook al bepaalde gevoelens oproepen natuurlijk
Om te kunnen bepalen wanneer vrouwen een dreiging van seksuele straatintimidatie ervaren, is het van belang om de aard van dit gevoel te zoeken. Er lijken namelijk vele factoren van invloed te zijn die maken dat de respondenten een situatie als onveilig ervaren. Als deze wirwar van factoren ontrafelt wordt, blijkt dat er kernfactoren en bijfactoren zijn. De kernfactoren zijn aspecten die per se aanwezig moeten zijn om het gevolg - in dit geval dus potentiële seksuele straatintimidatie - te doen verschijnen. Daarnaast zijn er een aantal bijfactoren, die niet per se aanwezig moeten zijn, maar de situatie wel dreigender maken als ze wel aanwezig zijn. Om deze dreiging af te weren, maken de respondenten gebruik van een aantal tactieken en strategieën die zij preventief of in een acute situatie inzetten.
4.1 Factoren dreigende situatie
Kernfactoren: bepaald type stilstaande man
Uit de interviews blijkt dat er drie factoren zijn die maken dat de respondenten een dreiging van seksuele straatintimidatie gaan ervaren, namelijk: een bepaald ‘type’ man, ‘stilstand’ en ‘alleen’. Deze factoren zijn de kernfactoren: de aspecten die per se aanwezig moeten zijn om het gevolg - in dit geval dus potentiële seksuele straatintimidatie - te doen verschijnen. Op
één respondent na geven alle geïnterviewde vrouwen aan dat wanneer deze drie factoren aanwezig zijn, zij de situatie als dreigend gaan ervaren. Het zien van een bepaald type man dat stilstaat op straat terwijl je alleen bent, maakt dat deze vrouwen direct rekening houden met de potentie van seksuele straatintimidatie.
De kernfactor ‘alleen’ omvat het feit dat vrouwen in hun eentje over straat gaan. Meer dan driekwart van de respondenten geeft aan dat de andere twee kernfactoren niet als bedreigend aanvoelen als zij niet alleen is. Slechts minder dan een kwart van de respondenten geeft aan ook bedreigende situaties te ervaren als ze niet alleen is. Voor veel respondenten is ‘alleen zijn’ dus de absolute basis van een bedreigende situatie. De reden hiervoor is bijna
vanzelfsprekend:
Karin: Ja.. Twee is meer dan één. Dus.. Samen sta je sterker. Dat gevoel heb ik dan toch wel
heel erg. Al moet ik wel zeggen, in het geval van het groepje jongens en ik loop daar met een vriendin. Dan is het nog steeds kwetsbaar. Maar, minder kwetsbaar dan alleen.
Het bedreigende ‘type’ man wordt door verschillende vrouwen op verschillende manieren omschreven, maar er zijn wel enkele overeenkomsten te vinden. Er is binnen de
respondentengroep geen consensus over alle kenmerken van het type man dat als bedreigend wordt ervaren. Zo beschrijft een deel van de vrouwen dit type als jongens van rond een jaar of 20 en zegt een ander deel juist dat het om mannen van boven de 40 jaar gaat. Er zijn geen relaties te vinden tussen de kenmerken van de bedreigende mannen en subgroepen in de respondentengroep zoals etniciteit of leeftijd. Aangezien het type man dat als bedreigend wordt ervaren verschilt per vrouw, zal in de rest van dit onderzoek gesproken worden over een ‘bepaald type man’, waarbij het ‘bepalende’ gedeelte dus verschillend kan zijn per vrouw. Er is echter wel een aantal kenmerken die bij meerdere vrouwen terugkomt. Het eerste wat opvalt is dat het type duidelijk altijd van het mannelijke geslacht is: geen enkele vrouw heeft het gehad over momenten waarop zij een dreiging voelt bij een vrouw. Op een paar vrouwen na, beschrijven alle vrouwen de man als een buitenlandse, niet-westerse man. Iets meer dan een kwart noemt hierbij specifiek dat het om mannen met een Marokkaanse achtergrond gaat. Opvallend is dat hier geen verschil in zit tussen de respondenten met
Nederlandse en niet-Nederlandse etniciteit. Een aantal respondenten geeft aan dat het type man er ook een bepaalde stijl van kleding op na houdt. Zo beschrijft Nadia de mannen die ze als bedreigend ervaart als:
Jaaa, het is zo stom om te zeggen, maar.. ja, het zijn gewoon die mannen die in die
coffeeshops komen. Altijd Marokkanen. Ze rijden in bepaalde auto's, van die snelle wagens waarin ze heel erg laag naar achter zitten. Ze dragen van die bepaalde kleding: slippers met sokken, trainingsbroeken en tasjes. [...] Ik heb niks tegen coffeeshops, ik heb ook echt niks tegen -ik vind het zo stom om te zeggen- Marokkanen. Of dat type persoon. Alleen.. Als het samenkomt, dan heb ik er wel een probleem mee.
Alle respondenten geven aan dat wanneer het niet gaat om niet slechts één man van het bepaalde type, maar twee of meer, dat de situatie enorm veel bedreigender maakt. In de interviews wordt door veel vrouwen aangegeven dat dit komt door de groepsdynamica van zo een groep: er heerst een angst dat mannen tegen elkaar op willen scheppen en daardoor baldadiger zijn. Daarnaast vinden vindt ruim driekwart van de vrouwen een groep dreigender doordat ze het gevoel hebben dat ze zowel verbaal als fysiek niet tegen een groep mannen op kunnen.
Saar: Ik kom bijvoorbeeld met veel liefde op het Mercatorplein, om ijsjes te eten of op een
terrasje te zitten. Dat is over het algemeen prima. Maar dat hangt er ook wel van af wie er op straat hangen. Als er op het Mercatorplein echt zo’n hele groep hangt, dan kan zo’n plek waar ik normaal met veel liefde kom al meteen minder fijn aanvoelen. Dan is ben ik me direct meer bewust van mijn omgeving ofzo.
Lieke: Nou ja, omdat ik ook denk: dat is gewoon zo, jongens jutten elkaar ook op. Met elkaar
durven ze meer dan alleen.
Dat de eerder geciteerde anekdote van Nadia specifiek over coffeeshops gaat, heeft te maken met de tweede kernfactor: stilstand. Het gaat namelijk in geen van de gevallen om alle Marokkaanse mannen, maar om die mannen die ook voldoen aan de tweede kernfactor,
namelijk dat ze op dat moment stilstaan op straat. Overeenkomstig is dat bijna alle vrouwen zeggen dat ze het bedreigend vinden als een man van dit bepaalde type stilstaat, omdat ze het idee hebben dat de man op dat moment geen duidelijk doel heeft en wellicht rondhangt. Zo vertelde ook Nadia later in het interview dat de mannen bij de coffeeshop altijd op de stoep staan, terwijl ze niks aan het doen zijn. Interessant is dat ook de wisselwerking tussen de twee kernfactoren hierin zichtbaar wordt. Het idee dat deze stilstaande mannen enkel aan het rondhangen zijn, hangt namelijk ook weer samen met de eerste factor: het type man en de vooroordelen die de vrouwen over hen blijken te hebben. De reden dat de respondenten de factor stilstand als een bedreigend ervaren, lijkt te zijn dat ze het idee hebben dat de aandacht bewust op hen gericht wordt en dat zij hier niet aan kunnen ontsnappen. Dit maakt dat zij het als een situatie gaat ervaren waarin potentieel seksueel intimidatie plaastvindt.
Marjolein: Als iedereen gewoon lekker met zichzelf bezig is, dingen voor zichzelf doet en
zich niet zoveel aantrekt van wat anderen aan het doen zijn, dan voel ik geen bedreiging. Dan heb ik niet het gevoel dat ze iets gaan zeggen ofzo. [...] Maar op het moment dat er ergens op straat een groepje mannen staat, dan denk ik altijd dat ze daar uit verveling staan ofzo. En dat ze dan wel wat tegen je gaan zeggen, want ze hebben toch niks beters te doen. Ja, dat idee heb ik wel altijd.
Eline: Ja het heeft vooroordelend genoeg ook te maken met wat de persoon doet, wie de
persoon is, of dat ie alleen is of met anderen is bijvoorbeeld. Het is eigenlijk nergens op gebaseerd, maar ik zie denk ik wel redelijk snel aan mensen of ze van A naar B aan het gaan zijn of niet. Dan denk ik: ‘oh die zijn gewoon ergens naar op weg’. Maar als een groepje jongens, of één iemand stil staat, dan denk ik eerder: ‘hmm..’. Dat vind ik dreigender dan wanneer iemand gewoon aan het lopen is.
Bijfactoren
Zoals hiervoor is beschreven is het zien van ‘stilstaande mannen van een bepaald type’ de kernvoorwaarde van een dreiging van seksuele straatintimidatie. De respondenten benoemen echter ook nog heel veel andere factoren wanneer zij een dreigende situatie beschrijven. Een groot aantal van deze factoren wordt genoemd door meerdere respondenten. Hier kan uit
opgemaakt kan worden dat deze factoren wel degelijk bijdragen aan de dreiging van seksuele straatintimidatie. De invloed van deze factoren lijkt echter lastig te bepalen, aangezien deze factoren in wisselende samenstellingen voorkomen in de verhalen van de respondenten. Daarbij worden situaties zonder deze factoren ook als bedreigend beschreven: ze hoeven er niet per se te zijn om de situatie bedreigend te maken, maar ze maken situaties met bepaald type stilstaande man wel dreigender als ze er zijn.
Factoren die slechts voor één respondent bijdragen aan het gevoel van dreiging zijn hier weggelaten. Het is dus mogelijk dat er op individueel niveau meer bijfactoren zijn die bijdragen aan het gevoel van dreiging.
Donker
In alle interviews kwam de tegenstelling donker-licht ter sprake als bedreigende factor. Op een paar respondenten na kwam dit door het verschil tussen dag en avond/nacht ter sprake, bij meer dan de helft van de respondenten ook bij het verschil tussen winter en zomer. Zowel de nacht, als de winter bleken voor hen duidelijk bedreigder aan te voelen. De bepalende factor bleek echter niet het tijdstip of seizoen, maar het feit of het donker is. Zo voelt een
winteravond om 22.00 bijvoorbeeld een stuk dreigender aan dat een zomeravond op hetzelfde tijdstip. Een grote reden dat donkere omgevingen als bedreigender worden ervaren is voor het grootste deel van de vrouwen dat de situatie minder overzichtelijk is.
Eline: Dus ik heb het idee dat je als je redelijk zicht hebt, je mensen wel aan ziet komen.
Terwijl, als het wat donkerder is, dan heb je minder zicht. Zeker die weg langs het park. Daar zijn ook meer hoekjes en dingetjes waar mensen makkelijker ongezien kunnen zitten.
Maakt dat het dan dreigender? Dat mensen zich zouden kunnen verstoppen eigenlijk?
Nou nee, niet per se dat ze zich verstoppen. Maar meer dat ik er dan geen goed zicht op heb. Ik heb niet goed zicht op wat er kan gebeuren, ik kan de situatie minder goed inschatten.
Rustig
De factor ‘rustig’ lijkt veel op de factor ‘donker’, omdat deze vaak samenvallen: in het donker is het nu eenmaal vaak rustiger in De Baarsjes dan wanneer het licht is. De
tegenstellingen dag-avond/nacht en zomer-winter kwamen dan ook hier vaak ter sprake. Toch valt deze factor niet samen met de factor ‘donker’, om twee redenen. De eerste is dat het donker ook als dreigende factor gezien wordt wanneer het niet rustig op straat is. De tweede is dat rustige straten ook een dreigende factor zijn wanneer het licht is, maar bijvoorbeeld rustig doordat het een regenachtige winterdag is. Belangrijk om hierbij te vermelden is dat de combinatie van rustig en donker wel degelijk twee keer zo dreigend aanvoelt dan wanneer slechts één van beide bijfactoren aanwezig is.
Sharida: Ja de winter vind ik wel vervelender om alleen over straat te gaan. Ondanks dat je
dan juist dikkere kleren aan hebt en een sjaal om enzo. Maar in de winter is het hier altijd zo rustig. Dan wil ik echt niet alleen hele stukken lopen hoor.
Larissa: De Jan Evertsenstraat vind ik ‘s avonds dan nog wel oké. En wat denk ik scheelt is
dat hier veel tentjes zijn.. Dus er zijn altijd wel, er is altijd wel reuring. Maar de Witte de Withstraat is over het algemeen weer heel erg leeg en er zitten volgens mij zelfs vijf coffeeshops, waar altijd mensen rondhangen. Dus dat vind ik niet fijn, overdag al niet. En zeker als ik daar dan ‘s avonds doorheen moet lopen.. dan voel ik me helemaal niet op mijn gemak.
Onder invloed
De bijfactor ‘onder invloed’ doelt op mannen die duidelijk onder invloed zijn van drank of drugs. Meer dan een kwart van de respondenten geeft aan dat ze mannen onder invloed bedreigender vinden dan mannen die niet onder invloed zijn. Respondenten beschrijven deze mannen ook vaak als ‘gek’. Beiden vallen onder hetzelfde kopje, omdat ze samen genoemd worden: gek wordt vaak gedefinieerd als mensen die duidelijk onder invloed zijn. Bij de vrouwen die deze factor benoemen, heerst de overtuiging dat dat ‘gekke’ mannen en/of mannen onder invloed geen remmingen hebben en dus sneller een vrouw seksueel zullen intimideren. In combinatie met andere bijfactoren, zoals ‘donker’, ‘rustig’ of ‘groep’, stijgt de dreiging van de factor ‘onder invloed’ ook.
Kadija: Ik ben een keer ‘s avonds in die omgeving geweest. Toen ik uit de metro kwam, zag
ik allemaal rare mannen zitten. Daar zijn echt allemaal gekkies. Volgens mij allemaal echt dronken ook. Ik weet niet, dat geeft ook gelijk zo’n idee van: oké ik ben hier niet safe. Ik was ook nog eens het enige meisje daar toen.
Maakt dat verschil, als je merkt dat mannen onder invloed zijn? Voel je je dan bedreigder?
Ja. Ja, want ik denk dat ze dan niet echt altijd weten wat ze doen ofzo? Zeker op het moment als ze dan ook nog met een groep zijn. Als je dan als man zijnde met zijn velen bent en je ziet een meisje aan komen lopen. Volgens mij vinden ze het ook altijd wel een beetje stoer om iemand aan te spreken. Dus dat gaan ze ook doen. Het maakt niet uit wie je bent, of hoe je eruit ziet. Want dan gaan ze een beetje stoer doen, voor elkaar. En zeker als ze dan onder invloed zijn, want dan vinden ze dat natuurlijk alleen maar lachen en leuk allemaal.
Uiterlijk
Ongeveer de helft van de vrouwen geeft aan dat ze sneller een dreiging van seksuele straatintimidatie voelt als ze andere kleding of make-up dan normaal draagt. Bij de kleding gaat dit in meer dan driekwart gevallen om kleding waarbij meer huid te zien is dan ze gewoonlijk laat zien. Bij een kwart van de gevallen gaat het om meer uitgesproken kleding, zoals hele felle kleuren of hoge hakken. Ook ongeveer een kwart benoemt het dragen van andere make-up: vaak meer make-up. Rode lippenstift wordt hierbij opvallend vaak
genoemd, namelijk door op één vrouw na alle vrouwen die make-up ter sprake brachten. Het lijkt of de respondenten het idee hebben dat ze op zo’n moment meer opvallen door hun kleding, ook voor de man(nen) die ze als bedreigend ervaren. Het idee dat ze sneller gezien worden, maakt dat ze de kans op seksuele straatintimidatie hoger inschatten.
Saar: Of dat je gewoon, dat je nét iets meer make-up, of je hebt nét een rode lippenstift op
hebt gedaan, of je hebt net je hakken aan, dacht je dacht 'nou, lekker, ik kan mijn hakken aan'. [...] Maar dan loop je op straat en zie je dat soort mannen. En dan denk je: ‘ohja, shit. Net nu ik er zo bij loop’. Dan gaan ze nog meer staren.
Lopend
De bijfactor ‘lopend’ blijkt ook voor een aanzienlijk deel van de respondenten een grote rol te spelen. Op een drietal respondenten na gaven alle vrouwen aan dat de dreiging oploopt wanneer zij zich lopend verplaatst, als tegenstelling van fietsend. De reden hiervoor lijkt de snelheid van het voortbewegen te zijn. Vrouwen bewegen zich minder snel voort als zij lopend zijn, waardoor ze sneller en langer opgemerkt kunnen worden door de bedreigende stilstaande man(nen). Dit maakt de dreiging sterker doordat er simpelweg meer tijd is waarin de potentiële dreiging over kan gaan in een daadwerkelijke dreiging.
Sterre: Als je op de fiets bent kunnen mensen moeilijker met je meelopen dan wanneer je
lopend bent. Je kunt niet zo snel weg lopend, dat maakt het enger.
Gemoedstoestand
De laatste bijfactor omvat de ‘gemoedstoestand’ van de vrouw zelf. Specifieker gezien omvat dit verschillende dingen die de gemoedstoestand van een vrouw negatief beïnvloed hebben voordat zij de dreigende situatie betrad. In ongeveer de helft van de interviews kwamen deze beïnvloedingen ter sprake. Deze vrouwen geven aan dat een situatie met stilstaande mannen van een bepaald type dreigender is wanneer zij zelf minder lekker in haar vel zit, doordat ze bijvoorbeeld moe is, vlak daarvoor geschrokken door iets anders of zich onzeker voelt. Laatstgenoemde kan op zo’n moment nauw samenhangen met de bijfactor ‘kleding of make-up’.
Larissa: Ik denk dat het ook wel van mijn gemoedstoestand afhangt.. Kijk als ik gewoon
haast heb ofzo, dan heb ik gewoon geen zin in mannen die me aanstaren of naar me fluiten. Of als ik thuis van werk kom en ik ben moe, dan heb ik daar ook geen zin in.. Dan voel ik me er niet fijn bij. Maar ik kan me ook wel weer voorstellen dat een man er van geniet als het zomer is en je hebt een rokje aan en je hebt je hakken aan.. Dat ie dan een opmerking wil maken. [...] Dan vind ik het ook niet super fijn, maar dan zit ik gewoon goed in mijn vel en denk ik gewoon: ‘ja als het hier bij blijft is het nog oké’.
Compliment, bedreiging of intimidatie?
Interessant is dat eenzelfde soort situatie de ene keer als compliment opgevat kan worden, de andere keer als bedreigend voelt en soms zelfs intimiderend overkomt. Deze drie
verschillende ervaringen van eenzelfde situatie lijken bijzonder ambivalent en willekeurig te zijn. Toch is zowel de scheidingslijn tussen een compliment en een bedreiging, als de
scheidingslijn tussen een bedreiging en intimidatie te verklaren aan de hand van bovenstaande factoren.