2.9.1 Algemene inleiding
In deze fase van het opstellen van de kosten-batenanalyse is informatie bekend over de kosten en de baten. Aangezien de kosten en de baten niet op hetzelfde moment worden gerealiseerd (“de kost gaat voor de baat uit”) is het van belang om de kosten en de baten in de tijd uit te zetten. Hierbij zijn twee waardebegrippen van belang:
De contante waarde (CW) is de huidige geldwaarde van een bedrag dat in de toekomst betaald of ontvangen wordt29.
De netto contante waarde (NCW) is het bedrag, dat men verkrijgt door de contante waarde van de verwachte kosten van een investering af te trekken van de contante waarde van de verwachte opbrengsten.
29 Bijvoorbeeld: Een euro die men ontvangt in jaar t, heeft niet dezelfde waarde als een euro die men nu reeds in bezit heeft.
Voor de beoordeling van de aantrekkelijkheid van een investering wordt altijd naar de netto contante waarde gekeken. Wanneer de netto contante waarde groter is dan 0, dan is de contante waarde van de baten hoger dan de contante waarde van de kosten. Het is vanuit economisch oogpunt dan interessant om te investeren in het project.
Het is belangrijk dat bij het opstellen van het overzicht van de kosten en de baten ook rekening wordt gehouden met de niet te kwantificeren effecten en baten. Deze kunnen bij bepaalde projecten niet minder essentieel voor de besluitvorming zijn dan de wel te kwantificeren baten. In paragraaf 3.10 is een voorbeeld opgenomen van de wijze waarop de resultaten van de kosten-batenanalyse kunnen worden gepresenteerd.
Welke discontovoet moet gehanteerd worden?
Het vertalen van de toekomstige kosten en/of baten naar de contante waarde is een techniek die bekend staat onder de term disconteren30. Van belang is welke discontovoet
hierbij gebruikt wordt. De hoogte van de discontovoet heeft grote gevolgen voor de contante waarde (die op haar beurt weer gevolgen heeft voor de bepaling van de aantrekkelijkheid van het investeren in het project).
Aangezien de kosten voor de baten uitgaan, betekent het gebruik van een hogere
discontovoet dat het saldo van de kosten en de baten (netto contante waarde) lager uitvalt. In september 2009 heeft het kabinet een aanvulling op de regeling betreffende in
maastschappelijke kosten-batenanalyses (MKBA‟s) toe te passen discontovoeten
vastgesteld. Deze aanvulling, gecombineerd met eerdere regelingen, leidt tot de volgende systematiek:
de toe te passen (reële) discontovoet is 2,5%;
de risicovrije , reële discontovoet dient te worden verhoogd met een, zo mogelijk projectspecifieke, opslag voor het macro-economisch risico;
wanneer een projectspecifieke opslag niet kan worden berekend, wordt een algemene risicopremie van 3% aanbevolen.
Uitzondering op deze regel is dat de opslag kan worden gehalveerd indien negatieve externe effecten in het geding zijn die door een project worden ondervangen of door een project worden veroorzaakt én deze effecten een onomkeerbaar karakter hebben31.
Welke tijdshorizon moet gehanteerd worden?
Bij kosten-batenanalyses voor infrastructurele projecten is het gebruikelijk om uit te gaan van een oneindige tijdshorizon. Bij kosten-batenanalyses voor integrale
gebiedsontwikkelingen wordt gewerkt met verschillende tijdshorizonnen. Bij projecten met groen en water wordt gerekend met een oneindige tijdshorizon of met een
tijdshorizon van 100 jaar. Bij projecten in het stedelijke gebied wordt meestal een tijdshorizon van 50 jaar gehanteerd.
Het kan voorkomen dat verschillende onderdelen van een gebiedsontwikkeling een
30 Het programma Excel beschikt over standaardformules, waarmee de contante waarde snel berekend kan worden. 31 Tweede Kamer 29 352 nrs.1, 2, 3 en 4 Waardering van risico‟s bij publieke investeringsprojecten, 16 september 2009
verschillende technische of economische levensduur hebben. Woningen worden
bijvoorbeeld voor 50 jaar gebouwd, maar de openbare ruimte gaat maximaal 25 jaar mee. Het is niet praktisch om binnen een kosten-batenanalyse met meerdere tijdshorizonnen te werken. Vuistregel bij de kosten-batenanalyse is dan dat de economische levensduur van de hoofdfunctie bepalend is. Dus: bij een woonwijk is de tijdshorizon 50 jaar. De
woningen houden echter alleen hun waarde als de openbare ruimte na 25 jaar wordt vernieuwd. Dus nemen we in de kosten-batenanalyse op dat de openbare ruimte over 25 jaar opnieuw wordt ingericht.
Het is in ieder geval aan te raden om de kosten en baten te laten zien voor verschillende tijdshorizonnen (bijvoorbeeld in een gevoeligheidsanalyse). Het startpunt van de te beschouwen tijdshorizon is daarbij afhankelijk van de projectdefinitie (de activiteiten en handelingen die binnen het project vallen moeten worden meegenomen).
Verdeling van kosten en baten naar maatschappelijke partijen
Bij het opstellen van de kosten en de baten moet ook gekeken worden naar de kosten en baten voor de verschillende maatschappelijke partijen. Allereerst ontstaat hierdoor inzicht in de mate waarop verschillende maatschappelijke partijen er door het project op vooruit gaan. Daarnaast kan gekeken worden of het mogelijk is om de voordelen bij deze maatschappelijke partijen af te romen (te internaliseren). Hier is ook het onderscheid publiek-privaat relevant. In beginsel is het bijvoorbeeld mogelijk om alle voordelen voor toekomstige gebruikers van een gebied langs de lijn van de grondopbrengsten af te romen (zie ook bijvoorbeeld tabel 3.3). Dit is ook weer van belang bij het bepalen van de legitimiteit van een bijdrage van de overheid aan een project.
Checklist overzicht kosten en baten Welke tijdshorizon is gehanteerd? Welke discontovoet is gehanteerd?
Zijn de kosten en baten per maatschappelijke partij bepaald?