Hoe gespecialiseerd is de gespecialiseerde gezondheidszorg?

Spontane ontwikkelingen

Een model waarin een dergelijke specialistische ondersteuning geleverd wordt, is zich in Nederland spontaan al aan het ont- wikkelen. Als gevolg van het opsplitsen van de meeste institu- ten in verspreid liggende en kleinschalig georganiseerde wo- ningen en dagactiviteitencentra, is op veel plaatsen samenwer- king van de voormalige instituutsartsen met lokale huisartsen op gang gekomen. Door deze 'deïnstitutionalisering' en door fusies met instellingen die vanouds dagactiviteitencentra en gezinsvervangende tehuizen beheerden, is de scheidslijn tussen intramurale en extramurale zorginstellingen snel aan het verva- gen. Veel intramuraal werkzame artsen worden dan ook naast hun behandelingstaken ingeschakeld als adviseur of consulent in kinderdagcentra en kleinschalige wooneenheden. Daarnaast doen thuiswonende cliënten toenemend een beroep op deze artsen voor hulp bij gecompliceerde problematiek, mede als gevolg van de publiciteit rondom de specialistische opleiding tot AVG.

Vooruitlopend op de ontwikkeling naar 'community care' zijn meerdere zorgaanbieders al overgegaan tot de voorbereiding van expertisecentra of kenniscentra, waar de intramuraal opge- bouwde expertise ook beschikbaar gesteld kan worden aan personen met verstandelijke beperkingen in de regio. Ook de regionale consulententeams hebben, hoewel anders georgani- seerd, een dergelijke functie.

Hoe gespecialiseerd zijn de gespecialiseerde beroeps- beoefenaren?

Op dit moment hebben alleen de artsen een duidelijk professi- onaliseringtraject doorlopen. De NVAZ bereidt op dit mo- ment een beleidsplan voor, waarin de specialistische expertise van de geregistreerde AVG omschreven wordt en waarin voor-

stellen gedaan worden voor de kwaliteitsbewaking, de beschik- baarheid en bereikbaarheid in een modern systeem van ge- zondheidszorg.

De AVG is gewend in multidisciplinair verband te werken en kent de reguliere tweedelijns gezondheidszorg in zijn regio doorgaans goed. Hiermee zullen de nu 125 geregistreerde artsen toegerust zijn om op verschillende plaatsen specialisti- sche ondersteuning te bieden. In de specialistische opleiding is het derde jaar deels gewijd aan het werken als consulent, en specifieke training in consulentenvaardigheden maakt hiervan deel uit. Daarnaast wordt gericht aandacht besteed aan het zelf verrichten van wetenschappelijk onderzoek en het leren opzet- ten van kwaliteitsprojecten.

De AVG lijkt dan ook bij uitstek geschikt - in feite veel ge- schikter dan de Engelse psychiaters - om in de toekomst ener- zijds zelf diagnostiek en behandeling te verrichten, anderzijds de reguliere beroepsbeoefenaren te adviseren en te ondersteu- nen, met daarnaast gerichte aandacht voor verwerving van nieuwe kennis en kwaliteit. Hij kan zijn deskundigheid opbou- wen en op peil houden als behandelaar van de groepen met de ernstigste beperkingen in de overblijvende specialistische voorzieningen.

Het tevens inzetten van gespecialiseerde verpleegkundigen, zoals in het Britse model wordt bepleit, zou mogelijk navol- ging kunnen verdienen. In Nederland zijn reeds op dit terrein opgeleide groepsleiders ambulant werkzaam, bijvoorbeeld in de thuiszorg. Uitbreiding van deze inzet met zelfstandige co- ordinerende en ondersteunende taken, gericht op enerzijds cliënten en hun familie, anderzijds op huisartsen en doktersas- sistentes, zou voor veel ervaren groepsleiders wellicht een nieuwe uitdaging kunnen bieden, terwijl dit de werkbelasting van de universitair opgeleide disciplines zou verlichten. Gespecialiseerde deskundigheid is binnen de huidige parame- dische en gedragswetenschappelijke disciplines in de zorg nog veelal door praktijkervaring ontstaan. Dit betekent enerzijds veelal een grote mate van ervaringsdeskundigheid, enthousi- asme en betrokkenheid, anderzijds de kans op leemten. Gro- tendeels bestaan er grote verschillen in prioriteiten, beroeps- uitoefening en organisatie. Zo werd recent een inventarisatie verricht van de binnen zorginstellingen en speciale scholen aangeboden fysiotherapeutische, ergotherapeutische en logo- pedische zorg. Hieruit bleek dat slechts een minderheid van de instellingen en scholen een ergotherapeut in dienst heeft, ter- wijl de fysiotherapie in zorginstellingen het best is vertegen-

woordigd en de logopedie in scholen. Er waren sterke verschil- len in formatie, indicatiestelling en kwaliteitsbevordering (Berg et al., 2000).

Eenzelfde professionaliseringstraject dat reeds is doorlopen door de artsen, is daarom gewenst voor deze disciplines. Ook zal voor deze disciplines duidelijk gemaakt moeten worden, welk deel van de ondersteuning regulier kan en welke specifie- ke leemten ontstaan wanneer slechts reguliere zorg beschik- baar is.

6.5 Afsluiting

In deze achtergrondstudie is een momentopname geschetst van de gezondheidszorg voor kinderen en volwassenen met verstandelijke beperkingen aan het begin van de 21ste eeuw. Het betreft een momentopname in een tijd van grote sociale veranderingen voor deze mensen, namelijk op de overgang naar een leven in de lokale samenleving voor velen die tevoren in instituten of grote gezinsvervangende tehuizen leefden. Dit heeft vanzelfsprekend consequenties voor de inrichting van hun gezondheidszorg. De teneur is, dat deze zoveel mogelijk vanuit de reguliere gezondheidszorg geboden dient te worden. Tegelijkertijd is ook de ontwikkeling van onze kennis over aspecten van de gezondheid van deze groep in een stroomver- snelling geraakt. Nederland behoort zelfs tot de koplopers in het wetenschappelijk onderzoek op dit gebied. Hieruit blijkt, dat kinderen en volwassenen met verstandelijke beperkingen bijzondere gezondheidsrisico's hebben. Voor hen geschikte diagnostische methoden en behandelingen komen nog maar net beschikbaar. Het gevolg is, dat veel aandoeningen bij hen nog niet onderkend en behandeld zijn. Dit heeft weer negatie- ve consequenties voor hun mogelijkheden om in de lokale samenleving te kunnen meekomen. Een vicieuze cirkel, waar- van degenen die verantwoordelijk zijn voor het beleid, zich nog niet of nauwelijks bewust zijn. In deze studie zijn dan ook voorstellen gedaan voor een model van gezondheidszorg waar- in aan beide aspecten - leven in de lokale samenleving en toch extra aandacht voor hun gezondheidszorg - recht wordt ge- daan.

Dankwoord

De auteur is de volgende collega's erkentelijk voor hun infor- matie, hun kritisch commentaar en vele belangrijke aanvullin- gen en suggesties:

- mw. dr. H.M.J. van Schrojenstein Lantman-de Valk, AVG; - A. Louisse, huisarts/AVG;

- F. Scholte, AVG, voorzitter NVAZ;

- mw. W.I.M. Veraart, AVG, bestuurslid NVAZ; - mw. M. Meijer, AVG, hoofd specialistische opleiding; - E.Th. Klapwijk, arts, inspecteur voor de gezondheidszorg; - prof. dr. G.H.M.M. ten Horn;

- prof. dr. J.M. Koot, psycholoog;

- prof. dr. R.B. Minderaa, kinder- en jeugdpsychiater; - mw. prof. dr. I. van Berckelaer-Onnes, orthopedagoog; - prof. dr. J.A. Walburg, leerstoel Kwaliteit en Innovaties in

de Gezondheidszorg.

Bijlage 1