zijn gezichtsuitdrukking is duidelijk af te lezen hoe afschuwelijk hij het vond.
centered, creative person.”81 De Duitse kunst en cultuur konden nu aan een
wedergeboorte beginnen. Aan de overkant van de straat vond de tentoonstelling over de Entartete Kunst plaats waar bezoekers na het bekijken van Duitse hoogwaardige kunst, de ontaarde kunst konden aanschouwen.
In Amerika vond dezelfde degeneratie van kunst en cultuur plaats als in Duitsland, maar in tegenstelling tot Duitsland was er in Amerika geen verbetering. Onder de nationaalsocialisten was het Duitse rijk bezig aan een wederopstanding en vonden ook hoogwaardige kunst en cultuur hun weg terug naar het publieke leven. Bij de oorlogsverklaring aan Amerika op 11 december 1941 vergeleek Hitler zichzelf met president Roosevelt. De Amerikaanse president was, ondanks de ideale omstandigheden in zijn land, er niet toe in staat geweest, dezelfde successen te behalen zoals Hitler dat in Duitsland had gedaan:
“Während im Deutschen Reich unter der nationalsozialistischen Führung in wenigen Jahren ein ungeheuer Aufstieg des Lebens, der Wirtschaft, der Kultur, der Kunst usw. einsetzte, war es dem Präsidenten Roosevelt nicht gelungen, auch nur die geringsten Verbesserungen in seinem eigenen Lande herbeizuführen.“82
Wat dit betreft hadden de nationaalsocialisten in Hitlers ogen een zeer grote prestatie geleverd. Dat Amerika had gefaald de degeneratie tegen te gaan, was vooral toe te schrijven aan de politieke elite, waarin ook Joodse invloeden hun weg gevonden hadden. 4.2 Duitse Hochkultur en Amerikaanse Unkultur
Alles wat in Amerika goed was, had een Duitse oorsprong. De Arische immigranten hadden de hoogstaande Duitse Kultur meegebracht naar Amerika en verder uitgebreid. Echter, ook in Amerika had de degeneratie toegeslagen en had misschien nog wel ernstigere vormen aangenomen dan in Duitsland het geval was. Amerika was het symbool van massacultuur geworden en een land met een groot tekort aan cultuur.83 Dit
was in Hitlers ogen weinig positief. De eerste vormen van massacultuur waren mede
81 George Mosse, Nazi Culture. Intellectual, Cultural and Social Life in the Third Reich (London
1966) xxiii.
82 Max Domarus, Hitler. Reden und Proklemationen Band II Untergang, Zweiter Halbband 1941-
1945, 11. Dezember 1941, 1802-1803.
door de Eerste Wereldoorlog ook naar Europa gekomen, maar waar ging het heen? Door naar Amerika te kijken kon deze vraag alleen maar negatief beantwoord worden. Massaproductie en consumptie zorgden voor een degradatie van cultuur en als Amerikaanse uitvinding waren ze tot symbool van macht geworden. Zo had Amerika Duitsland tot slaaf gemaakt.84
De vijandigheid ten aanzien de massacultuur droeg bij aan het culturele en artistieke conservatisme van Hitler. Hij had niks met de Amerikaanse uitingen van moderne muziek, zoals jazz en tango. Het was internationaal, of in Hitlers woorden ‘kosmopolitisch’, en daarom alleen al geen hoogstaande cultuur.85 Kosmopolitisme werd
door Hitler aan de Joden en het bolsjewisme gekoppeld. Hitler wees een dergelijk wereldbeeld af en dat was niet verwonderlijk, omdat nationale verbondenheid voor alles ging. Wat muziek betreft, en eigenlijk op alle vlakken van cultuur, was de Duitse natie volgens Hitler en Goebbels superieur en de muzikaalste van de wereld: ‘Musikalität gehört zu einer primitiven Rasse. Beim Deutschen bringt das nordische Element noch die konstruktive Begabung dazu. Darum sind wir die musikalischste Nation der Welt.’, aldus Goebbels op 14 november 1936 in zijn dagboek na een gesprek met Hitler.86
Toch was er voor Hitler wel een genre van de Amerikaanse cultuur waartoe hij zich aangetrokken voelde. Een genre dat hij voor het verspreiden van zijn ideologie naar de massa heel goed kon gebruiken, namelijk de film. Van de Amerikaanse filmtechnieken kon Hitler veel leren en dat deed hij dan ook vol bewondering. Films creëerden een soort droomwereld waarin de grenzen tussen hoge en lage cultuur vervaagden. Het sprak mensen ontzettend aan, zo ook het Duitse Volk. Vanaf 1933 steeg het aantal bioscoopbezoekers in het Duitse Rijk aanzienlijk.87 Hier was geen causaal verband met
het aan de macht komen van Hitler. In deze tijd werd namelijk de geluidsfilm geïntroduceerd wat het kijken naar films een stuk leuker maakte. Ook het einde van de depressie zorgde ervoor dat meer mensen films bekeken. Mensen wilden weer leuke dingen doen en hadden bovendien geld om naar de film te gaan. Zoals film dus voor het
84 Baranowski, Strength through Joy, 32-33. 85 Ibdem.
86 Goebbels, Tagebücher (München 2000), Band 3/II – März 1936 – Februar 1937, 14. November
1936, p. 251.
87 Martina Steber en Bernhard Gotto, Visions of Community in Nazi Germany. Social Engineering &
hele Duitse Volk aantrekkelijk was, gold dit ook voor Hitler en zag hij daarnaast de toegevoegde waarde van het medium om de massa te kunnen bereiken.
Uit de dagboeken van Goebbels bleek hoezeer Hitler zich bezighield met film. Samen met Goebbels bekeek en analyseerde hij Amerikaanse films. Volgens Goebbels hadden ze samen de grootste plezier en konden Duitse filmmakers veel leren van de Amerikanen. Het kwam de Amerikanen zo natuurlijk en waar het film betrof waren ze zelfs in veel opzichten superieur aan Duitsers, aldus Goebbels.88 Hij had bewondering
voor het gemak waarmee de Amerikanen een film zuiver, helder en geestig konden laten zijn. In 1937 deed Goebbels voor Kerst zijn Führer ter ontspanning 32 ‘Klassefilme’ cadeau en twaalf Micky Mouse-films.89 Het was duidelijk dat ze genoten van dit medium.
Hun gezamenlijke bewondering voor films en in het bijzonder Amerikaanse films schepte duidelijk een band. Opvallend was het dat Goebbels nadat hij een film bekeken had, vermeldde of deze (al) aan het Duitse Volk vertoond kon worden. Dit deed hij met bijna alle uitingen van kunst en cultuur uit het buitenland. Mosse zegt hierover: “Censorship was imposed upon foreign books, periodicals, and new papers, and all domestic literary and artistic output was rigidly controlled. A wall was built around the nation, none the less effective for lacking stone and mortar. Within this wall Nazi culture had a free hand to determine, if it could, every man’s attitude toward life.”90 Dit maakte
duidelijk hoezeer Hitler, en waarschijnlijk ook Goebbels, zichzelf zagen als een soort vaders van het Duitse Volk. Zij bepaalden wanneer het Volk klaar was voor specifieke uitingen van cultuur.
Ook de Duitse media werden beïnvloed door Amerika. Er vond in Duitsland een veramerikanisering van tijdschriften, kranten en reclame plaats en vaak zelfs zonder Duitse of nationalistische ondertoon. Soms was de nationaalsocialistische achterliggende gedachte wel duidelijk aanwezig, zoals bij een tijdschrift over natuur. Zo werden lezers erop gewezen dat ook bomen tekenen van degeneratie lieten zien en werd uiteengezet waarom Duitse bossen vrij moesten blijven van raciaal mindere soorten. Ook Amerikaanse massaproducten vonden hun weg naar Duitsland. Zo kwamen advertenties voor Coca Cola zelfs zoveel voor dat veel mensen dachten dat het een Duits
88 Goebbels, Tagebücher Band 3/I – April 1934 – Februar 1936, 17. Oktober 1935, 312-313. 89 Ibidem, Band 5 – Dezember 1937 – Juli 1938, 22. Dezember 1937, 64.
product was! 91 Op deze manier vond de Amerikaanse consumptiemaatschappij dus ook
haar weg in Duitsland. In de officiële krant van de nationaalsocialistische partij, de Völkischer Beobachter was veel sprake van anti-Amerikaans sentiment, maar ook hier hadden advertenties in de Amerikaanse stijl hun intrede gedaan.
Op het gebied van sport stond vaak de strijd centraal en moesten vooral zwarte Amerikanen het ontgelden. Zo zouden de blanke Amerikanen tijdens de Olympische Spelen van 1932 in Los Angeles, volgens de Völkischer Beobachter zwarte Olympiërs gebruiken om hun overwinning veilig te stellen. En tijdens de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn, was een van de redenen om het evenement überhaupt te organiseren het feit dat het een kans bood om de, voorlopig atletische, strijd aan te kunnen gaan met Amerika. Deze atletische strijd werd in juni 1936, nog voordat de Olympische Spelen plaatsvonden, ook daadwerkelijk gewonnen door de Duitse bokser Max Schmeling. Hij versloeg de zwarte Amerikaan Joe Louis. Schmeling vocht voor Duitsland en won. De blanke Duitser versloeg de zwarte Amerikaan, dat moest natuurlijk wel benadrukt worden: ‘Der Weisse über den Schwarzen, und der Weisse war ein Deutscher.’.92
Veel prominente Duitsers reisden af naar Amerika om vervolgens verslag te doen van de situatie aldaar en hoe er door de Amerikanen naar Duitsland gekeken werd. Zo ook een ambtenaar van Goebbels’ Reichsministerium für Volksaufklärung und Propaganda in 1936, die vermeldde dat de situatie in Amerika beter was dan gedacht: ‘Presse und Regierung gegen, Volk für uns. Wie fast in allen Ländern.’. Ook de Duitse radio zou er erg populair zijn.93 Hieruit bleek hoe zeer Hitler en Goebbels een volkspartij
dachten te zijn.
Toch verslechterde de situatie binnen korte tijd. Zo kwam de Duitse consul- gernaal uit Californië met ’Schauerdinge aus Amerika’. Hij vertelde over de Joodse heerschappij in Amerika wat ervoor zorgde dat Hitler afzag van deelname aan de wereldtentoonstelling in New York: ‘Die Judenherrschaft ist dort so stark, dass wir vorläufig nichts zu erben haben. Der Führer sagt auch unsere Beteiligung an der New Yorker Weltausstellung endgültig ab.’ 94 De tentoonstelling van 1937 die, mede dankzij
architect Albert Speer, voor de nationaalsocialisten in Parijs zo succesvol geweest was.
91 S. Jonathan Wiesen, Creating the Nazi Marketplace. Commerce and Consumption in the Third
Reich (Cambridge 2011) 67-68.
92 Goebbels, Tagebücher Band 3/II – März 1936 – Februar 1937, 20. Juni 1936, 112. 93 Ibidem.
Het was de ultieme kans om andere landen af te troeven in architectuur, want ook op dit terrein was er sprake van strijd.
Deze strijd op het gebied van cultuur vond ook plaats ten opzichte van Amerika. De Duitse architectuur nam hier een belangrijke
plaats in. De wolkenkrabbers in Amerika waren reusachtig en spraken tot de verbeelding van veel Europeanen. Voor Hitler betekende het dat de gebouwen in het Duitse Rijk die Amerikaanse wolkenkrabbers moesten overtreffen. Een bekend voorbeeld is de geplande Volkshalle. Dit moest een enorm gebouw worden en in hoogte niet onderdoen voor de Amerikaanse architectuur. Ook
Afbeelding 5 De Duitse inzending in Parijs tegenover de inzending van de Sovjet Unie.