de Sint Pieter in Rome zou nog weinig indrukwekkend zijn vergeleken met de Volkshalle in Berlijn.
De Duitse hoofdstad moest alle oude en ook moderne steden overtreffen. Het was belangrijk dat de architectuur duizenden jaren konden blijven staan en de macht en succes van het Duitse rijk uitstraalden.95 Bij de planning van de herbouw van Berlijn
werd voortdurend gelet op hoe andere steden eruit zagen. Zo moesten er assen komen zoals in Parijs, maar dan breder. Met de geplande 120 meter breedte, was de grootste as in Berlijn 1/3 breder dan de Champs-Elysees.96 Elke stad ter wereld moest worden
overtroffen.
De berichten vanuit Amerika werden ondertussen steeds slechter. Filmmaakster Leni Riefenstahl bezocht Amerika in 1938 om haar film over de Olympische Spelen Olympia te promoten. Ook zij, waarschijnlijk ingegeven door haar eigen boycot in Amerika, doet een negatief verslag. Ze bevestigde degeneratie die door Joden in gang gezet was en stelde dat de Duitsers in Amerika niks in te brengen hebben: ‘Die Juden herrschen mit Terror und Boykott. Aber wie lange noch?’, becommentarieerde Goebbels.97 Misschien was dit een teken voor Hitler dat Amerika steeds verder aan het
degenereren was.
4.3 Een Völkische consumptiemaatschappij
Net als met moderniteit had Hitler ook met de Amerikaanse consumptiemaatschappij een ambivalente houding. De manier waarop er in hoog tempo grote aantallen auto’s werden geproduceerd, was voor hem een ideaalbeeld. Dat wilde hij ook voor het Duitse Volk. Het Duitse Volk had volgens hem grote behoefte aan een consumptiemaatschappij en daarbij hoorde ook een mate van individualisme, maar dit ging erg slecht samen met het idee van een Volksgemeinschaft en een geïsoleerde nationale cultuur.98 Voor
Duitsland moest er daarom een op maat gemaakte Völkische consumptiemaatschappij komen en het Amerikaanse model diende hierbij als voorbeeld.
Na de Eerste Wereldoorlog verlangden Duitsers naar een normaal leven met goede voorzieningen. Mensen hadden ook behoefte aan plezier, zoals het kijken van films en zelfs het voeren van oppervlakkige gesprekken over koetjes en kalfjes was
95 Overy, Dictators, 220. 96 Ibidem, 219.
97 Goebbels, Tagebücher Band 6 – August 1938 – Juni 1939, 5. Februar 1939, 249. 98 Steber en Gotto, Visions, 67.
hiervan een onderdeel. Ook was er een verlangen naar simpel en snel entertainment.99
Een samenleving zoals deze was in Amerika, was dus voor veel Duitsers gewenst. Het begrip Amerikanisme behelsde in deze tijd niet alleen moderniteit en technische vooruitgang, ook de massacultuur van een consumptiemaatschappij hoorde hierbij. Historica Shelley Baranowski stelt over het begrip Amerikanisme in haar boek over de consumptiemaatschappij van het Derde Rijk het volgende:
“It comprised the celebration of a mass culture centered on the proliferation of material goods and dream-inducing cultural artefacts such as film, which erased the boundaries between high and low culture. To German admirers and critics both, America encouraged a vision of happiness independent of work, individual freedom from bourgeois standards of privacy and deportment, the blurring of once well-defined gender roles, the elimination of class-specific consumption patterns, and participation across class lines in similar leisure-time and cultural pursuits.”100
Hitler was zich duidelijk wel bewust van de kracht van de consumptiemaatschappij en hoezeer het Duitse Volk hieraan toe was. Door kortere werkdagen en lagere kosten voor goederen als auto’s en huizen kon de Amerikaanse massaproductie en distributie er bovendien voor zorgen dat het communisme minder aantrekkelijk werd voor arbeiders. Hiermee kon Hitler precies bereiken wat hij wilde: het samenkomen van nationalisme en socialisme in een Duitse staat. Deze theorie zette hij kracht bij door te wijzen op de populariteit van de opkomende consumptiemaatschappij in de jaren twintig.101 Als Hitler ervoor kon zorgen dat het
Duitse Volk toegang had tot producten als auto’s en daarmee een vorm van een consumptiemaatschappij kon creëren, kon hij veel mensen voor zich winnen.
Voor Hitler en andere nationaalsocialistische partijprominenten kleefde er aan de consumptiemaatschappij een heel groot nadeel: democratisering. Dit zou het gevolg zijn van massaconsumptie en was als zodanig ook waar te nemen in Amerika. Ook was het onlosmakelijk verbonden met Joodse corruptie en Bolsjewisme. Massaconsumptie,
99 Steber en Gotto, Visions, 66-67. 100 Baranowski, Strength through Joy, 19. 101 Ibidem, 30-31.
reclame en productie promootten deze corruptie en daarom werd massaconsumptie gezien als een Joodse vorm van kapitalisme. Niet zomaar kapitalisme, maar een vorm die de Volksgemeinschaft ondermijnde.102 Hierbij werd dikwijls gewezen op Berlijn met
haar grote Joodse warenhuizen. Joden zouden enkel verkopen wat de arbeider met hard werk had geproduceerd en dus in de makkelijkste schakel van het productieproces verkeren, maar wel het meest profiteren. Ook hier moest in de Völkische consumptiemaatschappij een einde aan worden gemaakt.
Om deze Völkische consumptiemaatschappij te realiseren werd de organisatie Kraft durch Freude opgericht. Deze organisatie moest er, door middel van beloningen voor arbeiders, voor zorgen dat er een einde kwam aan de ongelijkheid en dat de kloof tussen individuele verlangens en collectieve doelen verkleind werd. Volgens Baranowski bedreigde het verlangen van het Volk naar een hogere levensstandaard de nationale eensgezindheid die juist zo nodig was bij de voorbereiding op oorlog en het verkrijgen van een groter Lebensraum. Door arbeiders toegang te geven tot luxeproducten, sport, culturele evenementen en massatoerisme, werden ze geïntegreerd in de natie en bovendien tevreden gehouden worden.103 Het bekendste voorbeeld van een KdF
‘productie’ was de KdF-wagen, de Volkswagen Kever. De arbeiders die verantwoordelijk waren voor de productie van deze auto werden ondergebracht in een speciaal voor hen gebouwde stad, de KdF-Stadt.
Conclusie
De degeneratie van de Duitse Kultur had vooral na de Eerste Wereldoorlog ingezet. Hitler wilde daar wanneer hij eenmaal aan de macht gekomen was een einde aan maken en zorgen voor een wedergeboorte van de Duitse hoogstaande Kultur. Het Duitse Volk was op het vlak van cultuur superieur aan andere volken. Al het goede wat andere volken hadden voortgebracht aan cultuur, in het bijzonder de Amerikanen, was te danken aan Duitse invloeden.
In Duitsland had Hitler op tijd aan de rem kunnen trekken en was het tij gekeerd, maar in Amerika was dit in zijn ogen niet het geval. Dit schept het beeld dat Hitler het idee had dat ook in Amerika de degeneratie de samenleving verzwakte. Vooral buitenlandse invloeden hadden de degeneratie in Amerika in gang gezet en zolang de
102 Baranowski, Strength through Joy, 30-31. 103 Ibidem, 4-6.
Amerikaanse overheid hier niets aan veranderde, kon het superieure Duitse Volk de strijd winnen. In het volgende hoofdstuk zal besproken worden waarom deze strijd zo centraal stond en dat een uiteindelijke oorlog tegen Amerika in de lijn der verwachtingen lag.
5 Totale Weltherrschaft: de onvermijdelijke eindstrijd tegen Amerika
“Alle großen Kulturen der Vergangenheit gingen nur zugrunde, weil die ursprünglich schöpferische Rasse an Blutvergiftung abstarb. Immer war die letzte Ursache eines solchen Unterganges das Vergessen, daß alle Kultur von Menschen abhängt und nicht umgekehrt, daß also, um eine bestimmte Kultur zu bewahren, der sie erschaffende Mensch erhalten werden muß. Diese Erhaltung aber ist gebunden an das eherne Gesetz der Notwendigkeit und des Rechtes des Sieges des Besten und Stärkeren. Wer leben will, der kämpfe also, und wer nicht streiten will in dieser Welt des ewigen Ringens, verdient das Leben nicht.“104
Inleiding
In de voorgaande hoofdstukken stonden drie verschillende thema’s centraal die elk een belangrijk onderdeel vormden van Hitlers ideologie en staatkundige ideeën in relatie tot Amerika. Op de terreinen van macht, economie en cultuur moest een Volk superieur zijn, maar dit waren niet de cruciale punten waarop een Volksgemeinschaft zich moest onderscheiden van andere volkeren. Het belangrijkste was uiteindelijk strijd.
Strijd was in Hitlers Mein Kampf en in zijn Zweites Buch een veel voorkomend begrip en ook de achterliggende gedachte van zijn nationaalsocialistische ideologie. In het eerste hoofdstuk van zijn Zweites Buch: Krieg um Frieden im Lebenskampf sprak hij over de strijd van het bestaansrecht van een Volk. Zijn sociaaldarwinistische wereldbeschouwing maakte dat het gehele leven in het teken stond van survival of the fittest. In Hitlers geval was de ‘fittest’, het puurste en raciaal meest superieure Volk.
In dit hoofdstuk wordt in de eerste paragraaf uitgelegd hoe Hitlers nationaalsocialistische ideologie onvermijdelijk leidde naar oorlog en waarom uiteindelijk ook oorlog met Amerika onvermijdelijk zou zijn. In de tweede paragraaf wordt een beeld geschetst van Hitlers opvattingen over de strijd met Amerika in het verleden en voor de toekomst. De aanloop naar de daadwerkelijke oorlogsverklaring aan Amerika tijdens de Tweede Wereldoorlog, maakte duidelijk dat deze eerder kwam dan gedacht. Binnen het tijdsbestek van een week kwam het in december 1941 tot de oorlogsverklaring aan de Amerikanen. Niet toevallig maakte Hitler in diezelfde week
bekend met de Joden schoon schip te willen maken. Deze bijzonder hectische week wordt in de laatste paragraaf beschreven. Hitlers nieuwe Europa onder Duits gezag was nog niet eens voltooid. Dacht hij op dat moment al een kans te maken op totale Weltherrschaft door een overwinning op Amerika of was de oorlogsverklaring een wanhoopsoffensief?
5.1 Oorlog als essentie van de nationaalsocialistische ideologie
Strijd was voor Hitler een onderdeel van normaal menselijk gedrag. Juist deze altijd aanwezige strijd was hetgene dat de mens van dieren onderscheidde. Het was daarnaast de essentie van een krachtig Volk, dat altijd moest streven naar de overwinning. Hitler stelde dat deze overwinning niet op gebied van kunstmatige constructies moest zijn, zoals economie. Hij sprak in Mein Kampf over een algemene strijd der volkeren waarbij een succesvolle economie geen garantie voor succes was:
“Wer heute glaubt, daß sich ein völkischer, nationalsozia- listischer Staat etwa nur rein mechanisch durch eine bessere Konstruktion seines Wirtschaftslebens von anderen Staaten zu unterscheiden hätte, [...], der ist im Alleräußerlichsten steckengeblieben und hat keine blasse Ahnung von dem, was wir als Welt- anschauung zu bezeichnen haben. [...] Ein Volk, das nur in diesen wirklich äußeren Reformen haften bliebe, würde damit nicht im geringsten eine Garantie für den Sieg dieses Volkes im allgemeinen Völkerringen erhalten.“105
Ook binnen de Volksgemeinschaft gold het recht van de beste en sterkste. Van de massa moest je in Hitlers ogen geen hoge verwachtingen koesteren, maar als een raciaal superieure massa werd geleid door leiders die hiertoe van nature met speciale gaven waren uitgerust, kon het hoogst mogelijke bereikt worden: de overwinning. Wederom ging hier een selectie van de besten door middel van harde strijd aan vooraf. De enkeling stond zo boven de massa: “Sie muß in sich selbst eine Verkörperung des Strebens sein, die Köpfe über die Masse zu stellen und diese mithin den Köpfen unterzuordnen.”106 Dit
was dus ook de oorsprong van Hitlers ideeën over het regeren van een staat. Hij wees daarom een democratische staatsinrichting resoluut af.
105 Hitler, Mein Kampf, 493. 106 Ibidem, 497-499.
De ene Weltanschauung sloot voor Hitler de andere uit. Er konden er niet twee naast elkaar bestaan en daarom was oorlog altijd onvermijdelijk. Om een Volk naar de overwinning te leiden, moest dit worden voorbereid op de strijd. De massa, in het geval van Duitsland vooral de arbeider, moest worden doordrongen van het belang van de uiteindelijke strijd:
“Wenn die völkische Idee aus dem unklaren Wollen von heute zu einem klaren Erfolg kommen will, dann muß sie aus ihrer weiten Gedankenwelt bestimmte Leitsätze herausgreifen, die ihrem Wesen und Inhalt nach geeignet sind, eine breitere Menschenmasse auf sich zu
verpflichten, und zwar diejenige, die allein den
weltanschauungsmäßigen Kampf dieser Idee gewährleistet. Dies ist die deutsche Arbeiterschaft.“107
Het programma van een reguliere politieke partij in een democratische staat, had tot doel het behalen van succes bij verkiezingen. Het programma van een wereldbeschouwing, zoals het nationaalsocialisme, was gericht tegen een bestaande ordening en uiteindelijk tegen andere wereldbeschouwingen.
Oorlog was volgens Hitler ook goed voor de gezondheid van een Volk. Heldhaftigheid en kameraadschap creëerden echte mannen. De nationaalsocialistische Arische man was gevormd door oorlog en moest vol overtuiging kunnen vechten voor zijn vaderland, zoals Hitler dit ook zelf gedaan had ten tijde van de Eerste Wereldoorlog. De ideale Arische man was gevormd door strijd en moest klaar zijn voor alle oorlogen die nog zouden komen. Hitler gebruikt zichzelf en zijn kameraden uit de oorlog dan ook erg graag als voorbeeld in Mein Kampf en toen hij eenmaal aan de macht was gekomen, stonden veel ceremonies in het teken van het herdenken van de Duitse gesneuvelde helden. Zo kreeg de herdenkingsdag Volkstrauertag onder de nationaalsocialisten een ander karakter. Niet langer werden de doden van de Eerste Wereldoorlog herdacht, maar heldenverering stond in het middelpunt en het feest werd omgedoopt tot Heldengedenktag.
Het was de taak van de nationaalsocialisten om de kracht van het Duitse Volk te bundelen. Alleen op deze manier kon het Volk gered worden uit het huidige te kleine.
Lebensraum was immers van groot belang. Allen voldoende Lebensraum zou het Volk van voldoende producten zoals voedsel kunnen voorzien:
“Die Außenpolitik des völkischen Staates hat die Existenz der durch den Staat zusammengefaßten Rasse auf diesem Planeten sicherzustellen, indem sie zwischen der Zahl und dem Wachstum des Volkes einerseits und der Größe und Güte des Grund und Bodens andererseits ein gesundes, lebensfähiges, natürliches Verhältnis schafft.“108
Een zo groot mogelijk Lebensraum zou een Volk bovendien de kans geven zich tot het hoogst mogelijke niveau te ontwikkelen. Het was hoe dan ook essentieel voor een superieur Volk. De verhouding tussen Volk en Lebensraum moest perfect zijn. Als dit in 1914 het geval geweest was, had de Eerste Wereldoorlog volgens Hitler een veel gunstigere uitkomst kunnen hebben voor Duitsland.
Duitsland was voor Hitler lang een wereldmacht geweest, maar bij de start van de Eerste Wereldoorlog in 1914 had het land deze status al lang verloren. Het Lebensraum dat Duitsland op dat moment bezat, was niet voldoende om van een wereldmacht te kunnen spreken. Groot-Brittannië kon volgens Hitler hier niet als tegenargument aangevoerd worden. Het land zelf was misschien klein, maar het totale Britse Rijk besloeg ongeveer een vierde van de aarde. Het Duitse rijk viel volledig in het niet bij de oppervlakte van andere, volgens Hitler, ‘sogenannten Weltmächte’, met op de eerste plaats Amerika. Daarnaast konden ook Rusland en China tot de reuzenstaten gerekend worden.109 Hitler stelde dat het belachelijk was dat enkele naties over zoveel
Lebensraum konden beschikken en andere naties het met zoveel minder moesten stellen. De strijd was daarom altijd oneerlijk. Dat de beter bedeelden vervolgens ook nog de kleinere naties van hun Lebensraum in de vorm van koloniën beroofden, was voor Hitler het toppunt. Om van Duitsland opnieuw een wereldmacht te maken, had het Lebensraum nodig en de enige manier om dit te bereiken was door middel van oorlog.
Het was tijd voor de wedergeboorte van het Duitse Rijk. Onder de nationaalsocialisten kon eindelijk de volgens Hitler zo verdiende Weltherrschaft bereikt
108 Hitler, Mein Kampf, 728. 109 Ibidem, 729-730.
worden: “Ein Staat, der im Zeitalter der Rassenvergiftung sich der Pflege seiner besten rassischen Elemente widmet, muß eines Tages zum Herrn der Erde werden.“110
5.2 De strijd tegen Amerika: verleden en toekomst
De Eerste Wereldoorlog speelde een grote rol bij de vorming van Hitlers denkbeelden en was ook het referentiekader in zijn perceptie van Amerika. Het verliezen van deze oorlog was volgens Hitler aan meerdere factoren te wijten. Het ontbreken van steun in het Duitse vaderland, de eerder genoemde Dolkstootlegende, was een van deze factoren, maar belangrijkste reden voor de nederlaag was de inmenging van Amerika. Toch waren wraakgevoelens en revisionisme niet wat Hitler dreef tot oorlog. Het is al eerder benoemd dat oorlog volgens Hitler volkomen normaal was voor een gezonde staat. Als een staat intern alles op orde had, zou het zich automatisch naar buiten richten. Het lag voor hem dan ook in de lijn der verwachting dat Amerika zich uiteindelijk in een oorlog zou storten.
Amerika zou niet uit zelfverdediging in de oorlog gestapt zijn. Kapitalistische belangen, ingegeven door Joodse invloeden zouden hiervoor de reden zijn geweest.111
Voor Amerika was geld volgens Hitler het enige dat telde. Dit was nog steeds het grote probleem voor Amerika. Het machtige land, dat over zoveel mogelijkheden tot succes beschikte, was ernstig verzwakt door Joodse inmenging en ‘vernegering’. Had Hitler ooit nog grote bewondering gehad voor het Amerikaanse immigratiebeleid, waarmee ze hun van oorsprong Arische bevolking puur hielden, was het de afgelopen decennia hard achteruit gegaan. President Wilson, voor wie Hitler geen goed woord overhad, had zich laten verleiden een oorlog in Europa aan te gaan en in Roosevelt kon het zelfde gevaar schuilen.
In de jaren dertig geloofde Hitler nog niet dat Duitsland iets te vrezen had van Amerika. Niet alleen was het land wat betreft haar bevolking verzwakt, ook de beurskrach en daarop volgende economische crisis hadden grote impact gehad. Van een land dat te kampen had met zulke grote binnenlandse problemen, hoefde niet verwacht te worden dat het naar buiten zou gaan kijken en een bedreiging zou gaan vormen. Daarnaast versterkte de crisis in Amerika ook Hitlers theorie over kapitalisme. Het was
110 Hitler, Mein Kampf, 782.
111 Domarus, Hitler. Reden und Proklemationen Band II Untergang, Erster Halbband 1939-1940,
voor hem duidelijk dat dit systeem geen garantie was voor het voortbestaan van een natie op de langere termijn.112
Door Hitlers beeld van een verzwakt Amerika, had hij vanaf het moment van zijn machtsovername in Duitsland, weinig oog voor het land aan de andere kant van de oceaan. De banden tussen beide landen verslechterden wel, bijvoorbeeld door de anti Amerika berichten in de Völkischer Beobachter en de scherpe kritiek in de Amerikaanse pers over de behandeling van Joden in Duitsland, maar Hitler verwachtte op dat moment weinig agressie van Amerika. Zijn plannen voor de herindeling van Europa konden ongestoord worden uitgevoerd, omdat het voor Amerika niet van direct belang was. Het land kon zo goed als worden genegeerd.113
Dat Duitsland in de jaren dertig niets te vrezen had van Amerika stond voor Hitler vast, maar hij was er van overtuigd dat dit ging veranderen. Amerika zou zich uiteindelijk naar buiten richten en een confrontatie met Europa over uiteindelijke suprematie was dan onvermijdelijk. Wie dacht dat het conflict tussen Amerika en Europa voor eeuwig een geweldloos karakter zou hebben, leefde volgens Hitler in een droomwereld. Het was daarom van belang dat Europa zich opmaakte voor deze onvermijdelijke strijd met Amerika. Duitsland moest Europa brengen tot een ‘raciale renaissance’.114 Als deze taak was volbracht, kon een Duits Europa zich inzetten voor
totale Weltherrschaft.
Het idee dat Duitsland voorlopig niets te vrezen had van Amerika veranderde al enigzins in 1936 bij de aanloop naar de Olympische Spelen in Berlijn. Door het toenemende antisemitisme en racisme in Duitsland werd er in Amerika opgeroepen tot