7. Bijlagen
2.3 Historische situatie en mogelijke verstoringen
Korte bewoningsgeschiedenis
Het dekzand dat in het Pleistoceen aan het oppervlak heeft gelegen zal van oudsher een geliefde vestigingsplaats zijn geweest voor de mens. In en in de omgeving van het plangebied zijn hoger gelegen gronden (keileemruggen bedekt met dekzand) aanwezig. Met name deze hoog gelegen gronden zullen door mobiele groepen jagers/verzamelaars zijn bezocht. In de loop van het Holoceen raakte in eerste instantie het lager gelegen dekzandgebied overgroeid met veen. Vanaf de bronstijd raakten ook de hogere delen in het landschap overdekt met veen. Het onderzoeksgebied was van toen niet meer geschikt voor bewoning.
Uiteindelijk raakte het gebied als gevolg van de zeespiegelstijging bedekt met een kleilaag en
afwisselende klei en zandlagen (kwelderafzettingen). Op de kwelderwal die langs de Friese westkust is ontstaan tussen 900 voor Chr. en het begin van de jaartelling gingen weer voor het eerst mensen wonen.
In de derde eeuw na Chr. nam de activiteit van de zee echter toe en was de mens genoodzaakt om terpen op te werpen op de kwelderrug. Overstromingen en voortschrijdende erosie van land door zee leidden ertoe dat de mens het land ging beschermen door de aanleg van dijken. Langs de Friese westkust heeft bedijking plaatsgevonden in de twaalfde eeuw. Bewoning was alleen mogelijk op de hoger gelegen kwelderwallen en keileemruggen, waarop Koudum, Molkwerum en Hindeloopen zijn gelegen.
Bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek door middel van boringen (verkennende fase) Camping Schuilenburg te Hindeloopen, gemeente Súdwest-Fryslân
te Koudum, gemeente Súdwest- Fryslân Projectnr. 266511
mei 2014, revisie 0B
11 van 23 Over de vroege geschiedenis van Koudum en omgeving is relatief weinig bekend.6De eerste vermelding van Koudum in de historische bronnen dateert uit de periode tussen de tiende en de twaalfde eeuw. In de tiende eeuw komt Koudum als Kolwidun of Kalwidun voor in de registers van het klooster Werden in Duitsland. "Kol" betekent hoogst punt, "widu" betekent bos.
De mensen leefden in dit gebied hoofdzakelijk van landbouw, waarbij de laagtes als hooigronden en de hoogtes als akkerland gebruikt werden. Daarnaast hield men zich bezig met visserij en vogeljacht in de meren en moerassen. In de late middeleeuwen werd de geschiedenis van de regio sterk beïnvloed door verwikkelingen rondom het scheepvaartcentrum Stavoren, ten zuidwesten van Koudum. Bekend is de slag om Stavoren bij Warns in 1345, waar de landlieden uit de regio meevochten tegen de Hollandse graaf. De adellijke families uit Molkwerum, Hemelum en Koudum speelden een belangrijke rol in deze onrustige tijden. In die tijd lagen hier de Staten Galama, Epema en Keimpe Doniahuis. Ten noorden van Koudum lag State Grovenstins. In 1515 werd Koudum geplunderd en afgebrand door de “Zwarte Hoop”, het huurleger van Karel V, en in 1586 door de Spanjaarden. In de zeventiende en achttiende eeuw nam Hindeloopen de leidende rol in de zeevaart over van Stavoren. Ook Koudum had hier een aandeel aan door het leveren van manschappen.
Vanaf de zeventiende eeuw werden veel meren drooggelegd, beginnend met de Staverse-, Noorder- en Zuidermeren. In de negentiende eeuw werden ook het Flait en Haanmeer drooggelegd. Toch gebeurde het regelmatig dat de dijken doorbraken. De laatste grote overstroming dateert uit 1825, toen
tweederde van Friesland onder water kwam te staan. Harlingen, Stavoren en Hindeloopen werden met de ondergang bedreigd, waarbij op de hoogten bij Koudum en Hemelum velen een onderkomen konden vinden.
Historische kaarten
Schotanus 1718 (kaart Hemelumer Oldeferd en Noordwolde7): het plangebied is niet herkenbaar, maar wel duidelijk te zien zijn de diverse meren die het plangebied omringen (Afbeelding 6). De meren zijn verbonden door vaarten die elkaar kruisen, de zogenaamde Kruysvaart.
minuutplan (ca. 1811-1832): op het minuutplan ligt het plangebied in agrarisch gebied. De meren zijn nog aanwezig. Er staat nog geen boerderij op de locatie van het huidige perceel 713.
Eekhoff 1849-1859 (kaart Hemelumer Oldeferd en Noordwolde8): op deze kaart is de "nieuwe weg van Molkwerum naar Koudum 1849" aangeduid langs de oost-west lopende vaart en is de Gersloot gedeeltelijk ingepolderd. De omgeving van het plangebied is nu geheel agrarisch in gebruik en bestaat voornamelijk uit grasland.
Topografische kaart (1830-1864): het plangebied is nog steeds agrarisch in gebruik (grasland;
Afbeelding 7).
topografische kaart (1908): pal ten noorden van het plangebied is nu een boerderij te zien die kennelijk aan het einde van de negentiende of direct aan het begin van de twintigste eeuw is gebouwd (Afbeelding 8). Deze boerderij is begin eenentwintigste eeuw gesloopt. Momenteel ligt het perceel braak.
6Berkel en Samplonius, 2006.
7http://www2.tresoar.nl/digicollectie/
8http://www2.tresoar.nl/digicollectie/
Bureau- en inventariserend veldonderzoek door middel van boringen (verkennende fase) Camping Schuilenburg te Koudum, gemeente Súdwest- Fryslân
Projectnr. 267699 mei 2014, revisie 0B
12 van 23 Afbeelding 6. Het plangebied (binnen rode cirkel) op de kaart van Schotanus uit 1718. Bron:
www2.tresoar.nl/digicollectie/
Afbeelding 7. Het plangebied (binnen rode cirkel) op de topografische kaart uit 1830-1864. Bron: watwaswaar.nl
Bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek door middel van boringen (verkennende fase) Camping Schuilenburg te Hindeloopen, gemeente Súdwest-Fryslân
te Koudum, gemeente Súdwest- Fryslân Projectnr. 266511
mei 2014, revisie 0B
13 van 23 Afbeelding 8. Het plangebied (lichtblauw kader) op de topografische kaart uit 1908. Bron: ARCHIS II /
watwaswaar.nl
Mogelijke verstoringen
De bovengrond zal waarschijnlijk alleen licht verstoord zijn geraakt door agrarisch landgebruik (ploegen e.d.) en de aanleg van sloten. Verder kan erosie van het veen en de top van het dekzand een
verstorende werking op eventuele archeologische resten hebben gehad.