De stad wordt voor het eerst vermeld als ‘Kyrberge’ in een document uit 1079. Rond deze periode maakte Keerbergen deel uit van het prinsbisdom Luik. Sinds haar stichting in 1128, heeft de Adbij van Grimbergen ook een grote rol gespeeld in de geschiedenis van de stad. Keerbergen wordt als
‘Kereberga’ vernoemd in twee archivalische documenten uit 1215 en 1216 die bewaard worden in het archief van de abdij van Grimbergen. De stad verschijnt ook als ‘Kereberche ‘en ‘Kerberga’ in documenten uit 1159 en 1178 uit het archief van de Abdij van Tongerlo. In de loop van de eeuwen kwam Keerbergen in handen van wereldlijke heren, namelijk de Berthouts van Grimbergen en Mechelen. Jan II Berthout van Berlaer zorgde ervoor dat onder zijn beheer Keerbergen uitgroeide van een dorp tot een stad. Op het einde van de 15de eeuw kwam de heerlijkheid in handen van de familie Cortenbach. De stad kwam in de loop van de daaropvolgende eeuwen in het bezit van verschillende families. Aan het begin van de 18de eeuw werd ze verkocht door Anne Marie d’Oyenbrugghe Duras.
Tijdens WO II was het commandocentrum van het Amerikaans leger gestationeerd in het hotel Le Grand Veneur in Keerbergen.9
3.3.2 Historische situatie aan de hand van cartografische bronnen
Een belangrijke bron van informatie wordt geleverd door het historisch kaartmateriaal. Dit om na te gaan of er bebouwing is geweest op het terrein in historische tijden, of dat het landgebruik van het perceel is gewijzigd doorheen de tijd. Hierbij moet wel rekening gehouden worden met het feit dat de eerste bruikbare kaarten pas vanaf de 16de eeuw of later voorhanden zijn.
9 Wikipedia, “Keerbergen”, in Wikipedia, geraadpleegd 9 oktober 2017,
https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Keerbergen&oldid=49844090; “Maurits Gysseling: Toponymisch Woordenboek (1960) p. 556”, geraadpleegd 9 oktober 2017, http://bouwstoffen.kantl.be/tw/facsimile/?page=556.
Bovendien is de afwezigheid van bebouwing op kaarten geen garantie dat er geen bebouwing is geweest. In de beginperiode van de cartografie werden voornamelijk grotere nederzettingen en belangrijkere bouwwerken zoals kerken, kloosters en kastelen weergegeven en was er weinig of geen aandacht voor de burgerlijke architectuur. Pas vanaf de 19de eeuw verschijnen de eerste gedetailleerde kaarten. Mogelijk eerder aanwezige middeleeuwse structuren waren misschien reeds verdwenen.
Vooreerst worden enkele pre-19de -eeuwse cartografische bronnen behandeld zoals de Villaretkaart en de Ferrariskaart. De Villaretkaart (ca. 1745-48) is niet beschikbaar voor dit landsdeel. Op de Ferrariskaart wordt een groot deel van het projectgebied ingenomen door een vijver. De noordwestelijke hoek en een deel van de zuidelijke grens van het terrein bestaan uit de oever van de vijver. Enkel een geringe oppervlakte in het noordwesten bestaat uit heide, aangeduid als Bruyère de Rymenam. Maar er dient rekening te worden gehouden met het feit dat de georeferentie voor dit gebied eerder beperkt is.
Zodoende is het juist weergeven van het projectgebied op de Ferrariskaart niet mogelijk. Op de bodemkaart is ten zuiden de klassificatie Zep aanwezig. Dit slaat wellicht terug op de vijversituatie.
KEGR/19/10/15/18 - Digitale aanmaak
Figuur 23: Detail uit de Ferrariskaart met aanduiding van het projectgebied (Geopunt, 2019)
Vervolgens worden vier cartografische bronnen uit de 19de eeuw vergeleken. De Atlassen der Buurtwegen werden opgemaakt in uitvoering de wet van 10 april 1841. De atlas maakt een onderscheid in buurtwegen en voetwegen (sentiers). Per toenmalige gemeente werd een atlas opgemaakt, met uitzondering van een aantal stadskernen.10 De kaarten Vandermaelen of Vandermaelenkaarten zijn een verzameling van historische kaarten van België, gemaakt door Philippe Vandermaelen (1795-1869). Deze kaarten geven een gedetailleerd beeld van heel België en worden beschouwd als de opvolger van de Ferrariskaarten uit de periode 1771-1778. Met de Popp-kaarten wordt de verzameling van kadasterkaarten bedoeld die in de 19de eeuw uitgegeven werd door de Brugse drukker-uitgever Philippe Chrétien Popp (1805-1879). Een vierde bron is de topografische kaart van 1873.
10 Geopunt Vlaanderen, “Atlas der Buurtwegen”, geraadpleegd 2 januari 2018,
http://www.geopunt.be/catalogus/datasetfolder/8264f16f-45d2-4eae-bc77-f003c7830b20.
Archeologienota zonder ingreep in de bodem. Keerbergen – Grote Paallaan
| 25
Op 19de-eeuwse cartografische bronnen is het terrein onbebouwd weergegeven. Op de Atlas der Buurtwegen ligt het projectgebied binnen perceel 41. Ten noorden van het terrein loopt Chemin n.1., dat qua ligging overeenkomt met de huidige Mechelsebaan. Ter hoogte van de Grote Paallaan is de grens tussen Keerbergen en Rijmenam (gemeente Bonheiden) aangeduid. Over het landgebruik rond deze periode geeft deze kaart geen informatie. Op de Vandermaelenkaart bestaat het projectgebied uit naaldbos. De Popp-kaart toont het projectgebied gelegen binnen perceel 80. De weg ten noorden van het projectgebied wordt aangeduid als Mechelsche baen. De legger van de Popp-kaart kon niet geraadpleegd worden. Ten oosten van het projectgebied wordt het terrein aangeduid als Cray Venne.
Op de topografische kaart van 1873 bestaat het projectgebied uit loofbos en land. Langs een deel van de westelijke grens van het projectgebied loopt een weg, die deels samenloopt met de huidige Grote Paallaan. Ook op deze kaart wordt de omgeving nabij het projectgebied aangeduid als Cray Venne.
KEGR/19/10/15/19 - Digitale aanmaak
Figuur 24: Situering van het projectgebied op de Atlas der Buurtwegen (Geopunt, 2019)
KEGR/19/10/15/20 - Digitale aanmaak
Figuur 25: Situering van het projectgebied op de kaart van Vandermaelen (Geopunt, 2019)
KEGR/19/10/15/21 - Digitale aanmaak
Figuur 26: Situering van het projectgebied op de Poppkaart (Geopunt, 2019)
Archeologienota zonder ingreep in de bodem. Keerbergen – Grote Paallaan
| 27
KEGR/19/10/15/22 - Digitale aanmaak
Figuur 27: Situering van het projectgebied op de Topografische kaart van 1873 (Cartesius, 2019)
Vervolgens worden er topografische kaarten en luchtfoto’s uit de 20ste en 21ste eeuw vergeleken. Op de topografische kaart van 1904 wordt het projectgebied ingenomen door naaldbomen. De topografische kaart van 1939 geeft dezelfde situatie weer als deze van 1904. De eerste bebouwing verschijnt op de topografische kaart van 1969. Deze bebouwing moet dus gebouwd zijn tussen 1939 en 1969. Het gaat om het woonhuis dat nog steeds binnen het terrein staat. In het zuiden van het projectgebied is een vijver weergegeven. Het gehele projectgebied is ook aangeduid als naaldbos. Het wegennet rond het projectgebied komt vanaf de topografische kaart van 1969 overeen met de huidige situatie. De topografische kaarten van 1981 en 1989 zijn identiek en geven dezelfde situatie weer als deze van 1969.
De orthofoto’s vanaf 1979-1990 bevestigen dat de toestand van het projectgebied ongewijzigd is gebleven tot nu.
KEGR/19/10/15/23 - Digitale aanmaak
Figuur 28: Situering van het projectgebied op de Topografische kaart van 1904 (Cartesius, 2019)
KEGR/19/10/15/24 - Digitale aanmaak
Figuur 29: Situering van het projectgebied op de Topografische kaart van 1939 (Cartesius, 2019)
Archeologienota zonder ingreep in de bodem. Keerbergen – Grote Paallaan
| 29
KEGR/19/10/15/25 - Digitale aanmaak
Figuur 30: Situering van het projectgebied op de Topografische kaart van 1969 (Cartesius, 2019)
KEGR/19/10/15/26 - Digitale aanmaak
Figuur 31: Situering van het projectgebied op de Topografische kaart van 1981-1989 (Cartesius, 2019)
KEGR/19/10/15/27 - Digitale aanmaak
Figuur 32: Situering van het projectgebied op de Orthofoto van 1979-1990 (Geopunt, 2019)
KEGR/19/10/15/28 - Digitale aanmaak
Figuur 33: Situering van het projectgebied op de Orthofoto van 2000-2003 (Geopunt, 2019)
Archeologienota zonder ingreep in de bodem. Keerbergen – Grote Paallaan
| 31
KEGR/19/10/15/29 - Digitale aanmaak
Figuur 34: Situering van het projectgebied op de Orthofoto van 2018 (Geopunt, 2019)