Uit de voorgaande resultaten blijkt dat zowel vrouwelijke als mannelijke vluchtelingen emoties als machteloosheid ervaren. Uit de interviews blijkt echter ook dat de mannen en vrouwen emoties op verschillende manieren uiten. Enkele vrouwelijke vluchtelingen vertellen dat ze huilen wanneer ze zich angstig en/of machteloos voelen. Respondent 3 (v/30/Irak) beschrijft een gewelddadige situatie waarin ze gevoelens van angst ervoer, hetgeen zich uitte in huilen. Ze vertelt dat haar broer haar kalmeerde door een beschermende houding aan te nemen. Op die manier zorgde hij er ook voor dat hun ouders niet in de problemen kwamen bij de militairen die hen aan hadden gehouden. Respondent 14 (v/45/Syrië) beschrijft een
confrontatie met geweld waarbij haar angst zich ook uit in huilen.
(3) We zijn een keer met de auto aangehouden om gecontroleerd te worden. De manier waarop we werden gecontroleerd vond ik intens. De mannen hadden een uniform aan, ze schreeuwden en trokken aan mijn vaders arm. Ik zat met mijn broer op de achterbank toen mijn ouders moesten uitstappen. Ik was aan het huilen, mijn broertje zei dat ik stil moest zijn. Hij was bang dat mijn gehuil er de oorzaak van zou zijn dat ze mijn ouders iets gingen aandoen.
(14) Telkens als ik lichaamsdelen zag liggen, schoot mijn bloeddruk omhoog. Mijn hart ging sneller kloppen en ik voelde me duizelig worden. Ik was bang en moest ook huilen om de situatie.
Anders dan de vrouwen vertellen de meeste mannelijke vluchtelingen dat ze, wanneer gevoelens van angst de kop opsteken, de behoefte voelen om controle te krijgen over de situatie. Respondent 6 (m/26 jaar/Syrië) en respondent 8 (m/32 jaar/Syrië) analyseren de geweldsituaties door bijvoorbeeld televisie te kijken. Ze leggen uit dat ze deze analyse
verrichten in de hoop dat ze hun eigen veiligheid en die van hun vrouw en/of kinderen op die manier beter kunnen waarborgen. Respondent 8 verklaart deze behoefte bovendien vanuit het feit dat hij ‘niet zomaar zijn bezittingen wilde achterlaten’. Respondent 9 (m/41/Syrië) vertelt over angstgevoelens met betrekking tot de veiligheid van zijn gezin. Hij probeerde de ernst van de situatie in te schatten door op straat te gaan kijken terwijl zijn gezin binnen bleef. Ook respondent 13 (m/47/Syrië) beschrijft hoe hij gewelddadige situatie continu aan het
analyseren was om de veiligheid van zijn familie te controleren.
(6) Ik hield het nieuws via televisie en internet dagelijks in de gaten om de
gewelddreiging in te schatten. We hoorden de bommen namelijk vallen. Ik wilde weten of ik voorlopig veilig was in mijn huis. Ik was vaak gestresst en vreesde dat het geweld dichterbij zou komen. Ik hoorde de bommen steeds dichterbij vallen en het geluid van schreeuwende mensen luider worden. Ook vonden in mijn wijk steeds vaker
vuurgevechten plaats tussen het regime en de oppositiepartij. Ik was dus iedere dag bezig met de oorlog en met dreigende geweldsituaties.
(8) De stad was een oorlogsgebied waar vele bommen werden afgeworpen. Onze wijk veranderde in een strijdtoneel. Ik was bang, want de bomaanvallen kwamen steeds dichterbij en op de daken lagen sluipschutters. (..) Het geweld hield me dagelijks bezig omdat ik mijn situatie wilde inschatten. Ik woonde met mijn vrouw in de Palestijnse wijk. Ik wilde ons huis niet zomaar verlaten omdat ik er gelukkig was geweest en omdat ik mijn bezit niet zomaar wilde achterlaten.
(9) Ik hoorde in de verte bommen vallen en de volgende dag zag ik dat er huizen waren verwoest. Op een avond hoorde ik op straat stemmen en het geluid van schoten over en weer. Ik was bezorgd, want deze geluiden kwamen van dichtbij. Ik hoorde vliegtuigen komen en heb direct mijn vrouw en kinderen meegenomen naar de kelder onder het huis. Ik was bang dat we dood zouden gaan. In de uren dat we in de kelder zaten, hoorde ik continu bommen vallen en schoten gelost worden. In onze wijk was een oorlog bezig tussen de oppositiepartij en het regime. Na enige tijd stierven de geluiden uit, waarop we langzaam uit de kelder zijn gekropen. In totaal heb ik tien uur in de kelder gezeten met mijn gezin. Ik ben op straat gaan kijken om de situatie in te schatten. Ik zag overal bloed en dode mensen. Het was een chaos, want de huizen waren vernield en de bewoners wilden direct weg om zichzelf in veiligheid te brengen. Ook mijn vrouw, kinderen en ik zijn zonder spullen te pakken vertrokken.
(13) In gedachten was ik continu situaties aan het analyseren. Ik belde mijn kinderen elk uur om te vragen of alles veilig was. De zorgen hadden een negatief effect op mijn psychische toestand. Ik was permanent nerveus en gestresst omdat ik vreesde voor de veiligheid van mijn kinderen.
Bovenstaande quotes maken duidelijk dat de mannelijke vluchtelingen hun emoties van angst en ontreddering op een andere manier uiten dan de vrouwelijke. Het verschil komt overeen met de eerder beschreven rollenpatronen bij mannelijke en vrouwelijke vluchtelingen. Dit is
te herleiden naar de mannelijke respondenten die een beschermende rol aannemen wanneer ze angstige gevoelens ervaren. Zowel de vaders als mannen zonder kinderen proberen enige controle uit te oefenen op de veiligheid door geweldsituaties te analyseren. Dit doen ze onder andere door de situatie via de media in de gaten te houden, te bellen of de straat op te gaan om hun eigen veiligheid en de veiligheid van het gezin of andere dierbaren in te schatten. De vrouwelijke respondenten nemen voornamelijk een zorgende rol aan wanneer ze angstige gevoelens ervaren. Ze bekommeren zich om hun kinderen of om andere familieleden door ze te omhelzen of af te leiden van de gewelddadige situatie. Zowel de moeders onder hen als de vrouwen zonder kinderen beschrijven deze reactie. De manier waarop mannelijke en
vrouwelijke vluchtelingen omgaan met hun eigen emoties verschilt sterk. Hiermee beïnvloeden ze de emoties van de kinderen, andere geliefden en zichzelf. Dit blijkt uit de volgende citaten. Respondent 2 (v/42/Syrië) en respondent 5 (v/54/Syrië) schetsten
verschillende gedragingen die mannen en vrouwen in angstige situaties verrichten. De man probeert invloed uit te oefenen op de gewelddadige situatie door actie te ondernemen, terwijl de vrouw zich om de kinderen bekommert. Dit gedrag beïnvloedt de emoties van de kinderen en van de ouders zelf. Respondent 3 (v/30/ Irak) zorgt in een dreigende situatie voor haar zusje door haar af te leiden met een spelletje. De emotie van het zusje wordt beïnvloed door het uiten van emoties door respondent 3.
(2) Het gerucht zorgde ervoor dat de mannen gewapend voor zijn huis gingen staan. Er hing een zeer dreigende sfeer, want je zag dus overal mannen met geweren en messen. De vrouwen bleven binnen bij de kinderen om ze gerust te stellen. (..)Ik heb de kinderen vastgepakt en geknuffeld, waardoor ze kalmeerden. Ook heb ik ze afgeleid van de gebeurtenis door bijvoorbeeld thee met ze te drinken en spelletje te spelen. Mijn man ging direct vrienden bellen om te vragen wat we het beste konden doen. Nadat ook wij kort overlegd hadden, hebben we besloten om het huis te verlaten. Ik denk dat mijn aanwezigheid als vrouw en moeder mijn kinderen heeft geholpen. Ik was er om ze te beschermen en emotioneel te ondersteunen.
(3) Toen enkele overvallers wilden ontsnappen, kwamen ze naar ons huis om onze auto te stelen. Toen dat niet lukte, zijn een paar van hen om ons huis heen gelopen om te kijken of er iemand thuis was. (..) Toen mijn ouders de mannen hoorden, kwamen ze bij ons in de woonkamer zitten. We moesten heel stil zijn, want we wilden niet
bedreigd worden. Mijn zusje was toen pas 1 jaar, waardoor het lastig was om haar stil te houden. Ik probeerde een spelletje met haar te spelen om haar af te leiden, maar soms begon ze te lachen en moesten we proberen haar te sussen. We mochten niet bij het raam zitten, omdat de mannen ons dan konden zien. Het is doodeng wanneer je weet dat er mensen om je huis heen lopen die geen beweging mogen zien.
(5) Ik besloot samen met mijn man om het huis te verlaten ondanks het risico om beschoten te worden. Ik was bang en vreesde in eerste instantie voor het leven van
mijn kinderen. Mijn man is als eerste naar de auto gelopen om hem open te maken voor mij en de kinderen. Toen vreesde ik ook voor zijn leven. Ik drukte mijn kinderen dicht tegen me aan terwijl we ons schuilhielden in onze deuropening van het huis. De auto werd beschoten zodra mijn man in de auto zat. Hij verschool zich en schreeuwde dat we moesten blijven wachten totdat het schieten voorbij was. De snippers stopten met schieten, waarop we samen naar de auto zijn gerend. We zaten al veilig in de auto toen ze hem wederom beschoten. Mijn man heeft direct de auto gestart en is
weggereden. Ik vreesde voor mijn eigen leven en was tegelijkertijd bezorgd om mijn kinderen. Toen ik wist dat mijn kinderen in veiligheid waren, kon ik uiteindelijk toch tot rust komen.
Een opvallende uitspraak is afkomstig van respondent 4 (v/30/Syrië). Zij probeert haar angstige gevoelens te controleren door risicovermijdend gedrag te vertonen. Zo neemt ze ten opzichte van militairen een meegaande houding aan en draagt ze wijde kleren om haar
lichaam te verhullen. Deze controle van emotie en gedrag heeft als doel het risico tot seksuele aanranding te verminderen. Mogelijkerwijs zijn deze gedragingen afhankelijk van de context; waar sprake is van situationele asymmetrie. In de volgende paragraaf wordt nader ingegaan op de rol van kwetsbaarheid in gedragingen tijdens geweldpleging:
(4) Ik ben bang en nerveus als ik voorbij een checkpoint moet. Ik ben me bewust van mijn gedrag als ik door militairen gecontroleerd word. Ik zal altijd aardig tegen ze doen en een vriendelijke toon aanslaan. Ik reageer op deze manier zodat de kans kleiner wordt dat ze me iets aandoen. Als ik een bange of dominante toon aansla vergroot ik de kans dat ze me aanraken of in het ergste geval seksueel misbruiken. Ik heb ook altijd wat wijdere kleding aan zodat ze mijn lichaam niet kunnen zien. Andere kleren dus dan die ik nu draag.
Hoewel uit de voorgaande resultaten blijkt dat er nauwelijks verschil is tussen mannelijke en vrouwelijke vluchtelingen met betrekking tot betekenisgeving aan de emoties tijdens
geweldsituaties, gaan mannen en vrouwen anders om met deze emoties. De discrepantie die bestaat, is te verklaren vanuit de verschillende sociale verwachtingen die rollenpatronen met zich meebrengen. Deze hebben invloed op de manier waarop emoties worden geuit en
beïnvloed. De mannelijke respondenten nemen een beschermende rol aan wanneer ze angstige gevoelens ervaren. Deze rol komt tot uiting in pogingen om (via de analytische weg) controle over de situatie te krijgen. De vrouwelijke respondenten nemen vooral een zorgende rol aan wanneer ze angstgevoelens ervaren; zij bekommeren zich om anderen door ze te troosten of af te leiden.
De verschillende gedragingen om emoties te controleren zijn mogelijk afhankelijk van de context waarin het geweld plaatsvindt. Ze zijn ondergeschikt aan de vorm van het geweld
en aan de mogelijke situationele asymmetrie die daarbij komt kijken. Daarom kijk ik in de volgende paragraaf naar het belang van de ongelijke kwetsbaarheid van mannen en vrouwen bij bepaalde vormen van geweld.