Het huwelijk redden

Om het stijgende scheidingscijfer in te dammen, werden er door de SED zogenaamde huwelijksadviesbureaus, de ‘Eheberatungsbüros’ opgericht. Deze bureaus gaven

huwelijksadvies en raad over het gezinsleven en over seksuele problemen. Een rapport van het huwelijksadviesbureau in Strausberg uit het jaar 1975 concludeerde dat alcoholmisbruik en ontrouw de meest voorkomende problemen binnen een huwelijk waren. “But when the counsellors discussed a couples problems, they often found underlying problems which related to the division of labour between husband and wife.”120 _{De vrouwen klaagden erover}

dat hun mannen niet genoeg in het huishouden deden en liever overuren op hun werk

maakten. De mannen vonden bijvoorbeeld weer dat hun vrouwen teveel energie en tijd in het huishouden staken, in plaats van in seks. De auteur van het rapport beweerde dat alcoholisme en ontrouw vaak eerder een reactie op een ongelukkig huwelijk waren, en dat het niet de werkelijke oorzaak van huwelijksproblemen was. “But despite these efforts, divorce

119 Für Dich Nr. 5, 1970. P. 17. 120 McLellan, 2011. P. 77.

continued to rise, and both couples and the state lost faith in their ability to mend broken relationships.”121 _{concludeert McLellan.}

De Freie Deutsche Jugend meldde dat jonge mensen vaak hoge verwachtingen hadden van een huwelijk, maar niet in staat waren om met de problemen die bij een huwelijk horen om te gaan. Daarom gingen vooral jonge stellen weer snel scheiden. Na de VIII. Partijdag werd er als sociaal-politieke maatregel in 1971 een ‘Ehekredit’ geïntroduceerd om het huwelijk aantrekkelijker te maken. Pas getrouwde stellen ontvingen in het begin 5.000 mark van de staat, en later zelfs 7.000 mark.122 _{Het huwelijk bleef ondanks alles een belangrijke institutie}

in de DDR, maar werd niet noodzakelijk gezien als een levenslange belofte. Oost-Duitsers trouwden ook makkelijker meer dan één keer.

In Für Dich nummer 27 uit 1972 worden verschillende ervaringen uit de huwelijks- en familie adviesbureaus besproken die door het DDR-regime waren opgericht om het hoge

scheidingscijfer tegen te gaan. „Die Mitarbeiter unserer Ehe- und Familienberatungsstellen nehmen ihre gesellschaftliche Aufgabe sehr ernst.“123 _{Met deze verhalen uit de praktijk die op}

feitelijke gevallen zijn gebasseerd, wil Für Dich graag laten zien dat de kansen op echte hulp groter zijn, als er eerder een beroep wordt gedaan op deze hulp. Het werk van de

familieadviesbureaus wordt hiermee geprezen en hun maatschappelijk belang onderstreept. In de paragraaf Die verhinderte Hochzeit betreft het een stel dat de grote wens had om samen een gezin te stichten. Echter waren zij zich er beide plots niet mee zeker van of de ander voor hen de juiste partner was en voelden zij zich hierdoor radeloos. De huwelijksadviseur zei hen vervolgens dat geen van hen verplicht was om te trouwen, ook niet wanneer ze het elkaar al beloofd hadden. „Sie hatten es ja längst gefühlt: Wahres glück zu zweit braucht mehr als die gemeinsame Schwierigkeit, einen Partner zu finden“124 _{In dit voorbeeld wordt duidelijk}

afstand genomen van het traditionele idee van het huwelijk waarin zaken als financiële zekerheid, zorg voor elkaar, mentale ondersteuning, en het krijgen van kinderen een hogere rang hadden dan ware liefde. Het toont aan dat de liefde in een huwelijk in de DDR wel degelijk hoog in het vaandel stond, en het van minder belang was om zo snel mogelijk te

121 McLellan, 2011. P. 80.

122 http://www.mdr.de/geschichte-mitteldeutschlands/meine-geschichte/artikel4014.html 123 Für Dich Nr. 27, 1972. P. 10.

trouwen en een gezin te stichten. Zoals Wolfgang Engler stelt: “Man heiratete oder zog zusammen, weil man sich liebte, und ging auseinander, weil man sich nicht mehr liebte.“125

Uiteraard hadden de meeste vrouwen zelf een baan en waren zij niet meer compleet financieel afhankelijk van de man, waardoor dit aspect in een huwelijk ook naar de achtergrond was gedrongen. „Im Sprechzimmer der Eheberatung blieb ein Mensch zurück, der sich

ausnahmsweise einmal freute, eine Hochzeit verhindert zu haben, denn er weiß, mit wie viel Leid der Weg zum Scheidungsrichter gepflastert ist.“126 _{In dit citaat geeft Für Dich indirect}

een waarschuwing af om niet te snel en wegens de verkeerde redenen te trouwen, door te verwijzen naar de moeilijkheden en emoties die met een scheiding gepaard gaan. De SED trachtte het hoge scheidingscijfer terug te dringen. Dat betekende echter soms ook dat mensen minder snel een huwelijk aangingen.

Een ander stel had veel kleine onenigheden en ruzies in het alledaagse leven, die voornamelijk werden opgeblazen omdat deze gevoelens zo lang waren opgekropt. Beiden hadden zij

langzamerhand verleerd om serieus naar elkaar te luisteren. De medewerkers van het huwelijksconsult besloten daarom een ongewoon advies te geven. Ze raadden het paar namelijk aan om te gaan scheiden, „in dem sicheren Bewusstsein, dass der Weg zum Gericht der einzige war, der diese Eheleute wieder zusammenführen konnte.“127 _{Op deze manier}

werden zij gedwongen om goed over zichzelf en de ander en een leven als alleenstaande na te denken. Na een tijd gescheiden van elkaar te hebben geleefd en toen de scheidingsprocedure dichterbij kwam, wisten de twee weer dat ze niet zonder elkaar konden en wilden leven. Met deze methode van het huwelijksconsult werden dus met hulp van een aangevraagde scheiding twee getrouwde mensen weer samengebracht. Dit was echter wel een uitzondering, benadrukt

Für Dich.

In een interview met Brigitte Hussein, de voormalige redactrice buitenlandpolitiek van Für Dich, spreekt zij van een aantal belangrijke vrouwenthema’s die niet werden behandeld in het tijdschrift. Een van die taboethema’s was geweld tegen vrouwen.128 _{In het volgende geval uit}

de praktijk wordt echter het verhaal besproken van een boerin van middelbare leeftijd die met

125 Wolfgang Engler: Die Ostdeutschen. Kunde von einem verlorenen Land. Berlin: Aufbau Verlag 1999, P. 258.

126 Für Dich Nr. 27, 1972. P. 11. 127 Ebd. P. 11.

128 Brigitte Hussein, zit. nach: Hoffmann, Sibylle: Eine ganze Reihe wichtiger Frauenthemen fiel unter den Tisch. Interview mit Brigitte Hussein, Außenpolitikredakteurin „Für Dich“. In: Publizistik & Kunst, 39. Jg., Nr.5 1990. P. 56.

een blauw oog bij de huwelijksadviseur kwam. “Alle im Dorf wussten: Der Mann, dessen Namen sie trug, schlug sie.“129 _{De man van de vrouw woonde niet meer bij haar, maar bij de}

vrouw met wie hij wilde trouwen. Vanwege opvoedingsproblemen met haar nog jonge kinderen was de boerin naar het adviesbureau gekomen. Ze trokken zich van hun moeder terug en ook op school waren er problemen. De vrouw dacht dat alleen als haar man weer bij hen zou komen wonen en de kinderen hun vader bij zich hadden, alles weer goed zou komen. De adviseurs zeiden dat haar kinderen er hoogstwaarschijnlijk onder leden dat hun moeder geslagen werd door hun vader zonder dat zij zich verweerde. ”Sie hatte aber gelernt dass ‘Stolz’ für eine gute Ehefrau ein Fremdwort war. Wo sie herangewachsen war, gehörte es noch zum Alltag, dass ein Mann seiner Frau hin und wieder den schlagenden Beweis dafür lieferte, wer Herr im Hause war.“130 _{In het kleine boerendorp waar de vrouw woonde heerste}

in die tijd dus nog steeds de ouderwetse opvatting dat de man de baas in huis was en dat op deze wrede manier bewees. Voor haar was een blauw oog geen schande, maar een gescheiden vrouw wel. Het sociaal stigma op scheiden was op het platteland blijkbaar nog een stuk groter dan in de grote steden.

Uiteindelijk heeft de boerin op aanraden van het adviesbureau toch een scheiding

aangevraagd. „Sie wird wissen: Ich bin eine ehrbare Frau, weil ich mich von etwas trennte, was mir längst nicht mehr gehörte.“131 _{meent Für Dich. Zo geven zij het signaal af dat als je}

als vrouw kiest voor dat wat het beste is voor jezelf en je kinderen, je juist een eerbare vrouw bent. In dit voorbeeld wordt het thema huiselijk geweld tegen vrouwen binnen het huwelijk dus niet geschuwd en wordt er openlijk gebroken met de vroegere opvatting dat een

gescheiden vrouw een schande zou zijn.

In de rubriek Eheforum worden huwelijksproblemen van lezers behandeld. Andere Für Dich lezers kunnen hier vervolgens op reageren en advies over de betreffende situatie geven. In het vorige nummer (nummer 19, 1972) werd een kritieke, en ook herkenbare huwelijkssituatie besproken, zoals de vele binnengekomen lezersbrieven bevestigden. Het betreft Frau A. die zich recentelijk van verkoopster tot lerares heeft laten omscholen. „Das Lernen hat ihr eine neue Welt eröffnet. Ihr Mann, Produktionsdirektor, ist durchaus nicht geneigt, die schönen, aber nicht eben bequeme Wege neuer Erkenntnisse mit ihr gemeinsam zu beschreiten.“132

129 Für Dich Nr. 27, 1972. P. 11. 130 Ebd. P. 11.

131 Ebd. P. 11.

‚Hör mir doch mal zu!‘ smeekt Frau A. haar man regelmatig. Toch kan ze niet met haar man over haar recentelijk verworven inzichten praten. Hij wilt thuis zijn rust hebben en kijkt liever de hele avond televisie. Ook is hij van mening dat kinderopvoeding de taak is van de vrouw. De Für Dich lezers krijgen in deze rubriek de mogelijkheid om raad en advies te geven aan het echtpaar A. Hiermee werd aangetoond dat veel burgers in de DDR zich met deze thema’s bezighielden.

„Vielleicht entdeckt Herr A. [..] dass die Qualifizierung seine Frau nicht nur selbstbewusster und damit auch unbequemer, sondern gerade deshalb auch interessanter und reizvoller

gemacht hat.“133 _{schrijft Susanne Neumann uit Berlin-Weissensee. Ze formuleert het zo, alsof}

het vanzelfsprekend en logisch is dat een zelfbewustere vrouw ongemakkelijk is voor de mannelijke partner. Herr A. schijnt het niet zozeer te waarderen dat zijn vrouw zich ook beroepsmatig ontwikkelt, en wilt dit daarom niet met haar bespreken, omdat hij zich wellicht in zijn mannelijkheid voelt bedreigd. Frau Neumann beweert echter dat meer zelfbewustzijn en nieuwe kennis er voor zorgt dat een vrouw juist interessanter en aantrekkelijker wordt, en geeft hiermee een positief beeld van de werkende en geëmancipeerde vrouw.

„Das neue Leitbild der Frau sollte bald durch ein neues Leitbild des Mannes ergänzt werden, um althergebrachten Vorstellungen und Gewohnheiten immer mehr den Boden zu

nehmen.“134 _{stellen Hanna en Gerhard Seifert. Hiermee verwijzen ze naar de nieuwe situatie}

in de Oost-Duitse maatschappij, waarin de ‘Gleichberechtigung’ van de vrouw sinds ongeveer een jaar volgens Honecker was verwezenlijkt, want hij verklaarde in juni 1971 dat de

Frauenfrage opgelost zou zijn.135 _{Bij dit nieuwe vrouwenideaal hoort dus ook een nieuw}

beeld van de man dat aan de moderne en gelijkwaardige positie van de vrouw in de samenleving is aangepast. De man die zich niet bedreigd voelt door zijn succesvolle en geschoolde carrièrevrouw en ook bereid is verschillende taken in de opvoeding van de kinderen op zich te nemen. Het is duidelijk dat er lezersbrieven zijn geselecteerd waarin een positief beeld van de geëmancipeerde vrouw in de DDR wordt geschetst, wat uiteraard binnen de politieke ideeën van de SED paste.

De rubriek Ganz unter uns gesagt geeft Für Dich lezeressen de mogelijkheid om raad en advies te vragen over problemen en dilemma’s binnen de thema’s liefde, huwelijk, familie en

133 Ebd. S. 32. 134 Ebd. S. 32

135 Clara Zetkin (Hg.): Dokumente der revolutionären deutschen Arbeiterbewegung zur Frauenfrage 1848 - 1974. Leipzig 1975: Dokument 118, P. 286.

beroep. De lezersbrieven in deze Beratungsrubrik betreffen meestal liefdes- en

huwelijksproblemen. In nummer 10 uit 1970 vraagt een 20-jarige vrouw of zij te oud is om met haar vriend, die één jaar jongen is, te trouwen. De adviseur Gottfried Klein antwoordt dat de opvatting dat de man binnen een huwelijk per se een paar jaar ouder moet zijn dan de vrouw, hem een ‘tatsächlich antiquierte Ansicht’ schijnt te zijn.

„Sie stammt offensichtlich noch aus der Zeit, als die Hauptaufgabe für die Frau nur darin bestand, für den Mann ‘da zu sein’. Heute sind unsere Frauen gleichberechtigte Partner nicht nur in Beruf und Gesellschaft, sondern auch - und dort ganz besonders – in der Ehe. “136

Doordat Klein het leeftijdsdilemma van de lezeres met de situatie van vroeger verbindt, toen de traditionele rol van de echtgenote nog was om voor haar man te zorgen, wordt de

rechtsgelijkheid van de vrouw in de DDR benadrukt. Ook geeft hij hiermee aan dat deze gelijkstelling veel verder reikt dan alleen in het beroep en in de samenleving, maar ook zeker aanwezig is in het huwelijk en in het gezin.

Het gezin werd dan ook in het Familiengesetzbuch der DDR als ‘die kleinste Zelle der Gesellschaft’ beschreven, en stond onder de bijzondere bescherming van de socialistische staat. “In der DDR hat die Familie große gesellschaftliche Bedeutung. Sie entwickelt sich zu einer Gemeinschaft, in der die Fähigkeiten und Eigenschaften Unterstützung und Förderung finden, die das Verhalten des Menschen als Persönlichkeit in der sozialistischen Gesellschaft bestimmen.”137 _{Daarom was het minstens zo belangrijk dat de gelijkberechtiging ook tot het}

huwelijk en het gezin binnendrong, als afspiegeling van de gehele socialistische maatschappij waarin man en vrouw gelijk aan elkaar waren.