§1 Inleiding
Dit hoofdstuk doet verslag van de resultaten van het derde onderzoeksdeel: het bevragen van de doorwerking van de encycliek Laudato Si’ bij diverse politieke fracties in de Tweede Kamer in Den Haag. Om de uitkomsten in een juiste context te plaatsen, wordt eerst nog herinnerd aan paragraaf 6 van het hoofdstuk Theorie en Methoden. Die informatie wordt aangevuld met enkele praktische gegevens over respondenten en interviews. Daarna wordt stilgestaan (§2) bij de vraagstelling van dit deel van het onderzoek en de interviewguide (opgenomen in de bijlagen [p. 143-147]). Dan volgen de resultaten (paragraaf 3 en 4). De vraag naar de doorwerking van de encycliek Laudato Si’ in Den Haag kwam enerzijds voort uit een grote interesse in de actualiteit van de Nederlandse politiek, anderzijds uit de wens de theoretische analyse van Laudato Si’, in zowel tekst als traditie, te confronteren met de praktijk. Bovendien vergroot dit de praktische en maatschappelijke waarde van dit
onderzoek – en is het ook erg plezierig om te doen.
In de periode van 10 oktober tot en met 15 november 2016 zijn zeven interviews uitgevoerd in diverse ruimtes van de Tweede Kamer. Deze waren achtereenvolgens met:
Henk Nijboer PvdA 10 oktober, 14.30u Michaël Cocquyt (medewerker) ChristenUnie 27 oktober, 14.00u Norbert Klein Vrijzinnige Partij 31 oktober, 17.45u Selçuk Öztürk Denk 8 november, 18.00u Rik Grashoff GroenLinks 14 november, 10.30u Wouter Koolmees D66 14 november, 13.45u
Eric Smaling SP 15 november, 17.00u
Op 13 oktober 2016 is de interviewguide in ongewijzigde vorm verzonden naar Hans Maljaars (medewerker) SGP
waarop de antwoorden zijn geretourneerd op 28 oktober 2016.
Op 21 november 2016 heeft het laatste interview plaatsgevonden, ditmaal in het gemeentehuis te Oss:
René Peters (wethouder) CDA 21 november, 17.45u
In totaal hebben 9 partijen deelgenomen aan het onderzoek. Van de fracties van VVD en PVV is ondanks verwoede pogingen het herhaalde verzoek tot een interview afgewezen op
principiële gronden: in het geval van de VVD wegens het seculiere karakter van de partij (persoonlijke communicatie met Isabella Kuivenhoven, 11 augustus 2016); in het geval van de PVV door een sterke veroordeling over Paus Franciscus en diens mededelingen in de media (persoonlijke communicatie met Dion Graus, 15 juli 2016).
Doordat PVV en VVD niet deelnamen aan het onderzoek viel een groot aantal zetels uit de Tweede Kamer weg uit het onderzoek. Constatering hierbij is dat het dan ook specifiek om zetels van de meer rechtse politieke partijen gaat. Door de uiteindelijke deelname van de overige partijen is feitelijk gezien alleen de ‘linker helft’ van de Tweede Kamer gehoord. Daarom is het belangrijk de resultaten van dit deel van het onderzoek niet als representatief te
74
zien voor de Tweede Kamer als geheel, maar slechts als een verkenning van meningen. Generaliseren van resultaten is hierdoor slechts zeer beperkt mogelijk.
- Nadere operationalisering
Als ordeningskader voor het verwerken van de empirische gegevens is gebruik gemaakt van een ‘viertraps-filter’. Dit filter is een gereedschap om te komen tot een gestandaardiseerd oordeel in hoeverre de encycliek Laudato Si’ heeft doorgewerkt tot een bepaalde politieke fractie. De filters bestaan ieder uit een vraag over de doorwerking, die aan de hand van de gegevens uit de interviews kan worden beantwoord met: (1) ja, (2) nee, of (3) geen ja en geen nee. Op het moment dat op één vraag het antwoord (2) nee is gegeven, werkt dit automatisch door in een nee op alle hierop volgende vragen. De respondent/politieke partij is dan op dit niveau ‘in het filter blijven hangen’. Hieronder treft u een overzicht van dit ‘viertraps-filter’:
Niveau 1: Waardeert u de inmenging van de paus in milieubeleid en sociaal beleid?
--- (1) ja / (2) nee / (3) geen ja en geen nee ---
Niveau 2: Bent u het eens met zijn probleemanalyse?
--- (1) ja / (2) nee / (3) geen ja en geen nee ---
Niveau 3: Moet volgens u Laudato Si’ politieke navolging krijgen?
--- (1) ja / (2) nee / (3) geen ja en geen nee --- Niveau 4: Kan Laudato Si’ als handvest worden gezien voor beleid?
--- (1) ja / (2) nee / (3) geen ja en geen nee --- Figuur 4: Viertraps-filtering: toegepaste methode voor het meten van doorwerking van Laudato Si’ in de politiek
Het doel van de interviews was het meten van ‘doorwerking’ van de encycliek Laudato Si’ op het politieke debat en op het beleid, door een rondgang langs in beginsel alle fracties in de Tweede Kamer der Staten Generaal. Doorwerking is echter een ongespecificeerd begrip, dat op voorhand niet anders dan oppervlakkig kon worden geoperationaliseerd. Pas nadat het verzamelde materiaal (de audiofragmenten en verschillende vormen van samenvattingen) was beluisterd, herbeluisterd, samengevat en geordend, was het mogelijk het begrip doorwerking nader te operationaliseren. Dat heeft geleid tot het onderscheiden van vier niveaus van doorwerking (zie figuur): (1) de mate van algemene waardering van de paus en zijn boodschap; (2) de mate van instemming met de boodschap van LS; (3) de politieke
consequenties die men aan LS verbindt, en (4) de directe beleidsgevolgen die men daaraan ontleent.
Met nadruk moet worden vermeld dat deze indeling in niveaus een analytische reconstructie van de onderzoeker is. De respondenten zijn dus niet rechtstreeks bevraagd op deze
vierdeling, het is de onderzoeker die de verschillende politieke partijen positioneert aan de hand van dit analytische hulpmiddel.
75
Bij het analyseren van de resultaten (zie §3), drong zich een vermoedelijke samenhang op tussen enerzijds de perceptie van de encycliek en anderzijds de achtergrond van de
respondent, met name diens beleidsterrein of portefeuille. Mede naar gelang die achtergrond kreeg Laudato Si’ van iedereen een ander ‘label’ of stigma ontving: schematisch werd Laudato Si’ gezien als ofwel (A) een religieus document, (B) een politiek milieu-manifest of (C) een politiek manifest gericht op solidariteit en welvaartsverdeling in de wereld. Ook deze labels zijn door de onderzoeker geconstrueerde archetypen, waarvan in de werkelijkheid vooral mengvormen voorkwamen. Paragraaf 3 licht dit punt nader toe.