Voor het vaststellen van de gezondheidstoestand van de bevolking wordt gebruikgemaakt van de resultaten van de lokale Monitor Volksgezondheid volwassenen die in 2009 is uitgevoerd door de GGD Zuid Limburg. De resultaten van de monitor zijn verwerkt in de regionale Volksgezondheid Toekomst
Verkenning uit 2010 (GGD Zuid Limburg 2010a, 2010b, 2012). De lokale monitor is een gezondheidsenquête die eens in de vier jaar wordt voorgelegd aan een representatieve steekproef van de volwassen bevolking in de regio van de GGD. De vragenlijst bestaat uit gestandaardiseerde vragen die door alle GGD’s in Nederland worden gesteld. Deze opzet maakt het mogelijk om de gezondheidstoestand van GGD-regio’s onderling te vergelijken, trends in de tijd te volgen en de gezondheidstoestand voor de gehele Nederlandse bevolking in kaart te brengen. Naast de vaste modules heeft de GGD Zuid Limburg de
facultatieve module buitenmilieu in de vragenlijst opgenomen met daarin vragen over hinder door geluid van vliegtuigen. In Figuur B2.1 zijn de gemeenten binnen het verzorgingsgebied van de GGD Zuid Limburg weergegeven.
Pagina 68 van 222
Figuur B2.1 Onderzoeksgebied GGD-monitor
De onderzoekspopulatie wordt gevormd door de ongeveer 10.000 deelnemers aan de Lokale Monitor 2009 en bestaat uit volwassen inwoners uit Zuid-Limburg tussen de 17 en 65 jaar. De deelnemers zijn uit het gehele verzorgingsgebied van de GGD Zuid-Limburg afkomstig. Er is bewust gekozen om de
enquêtegegevens uit het gehele verzorgingsgebied van de GGD Zuid-Limburg te bestuderen en niet alleen te kijken naar de gemeenten die dicht bij de vliegbasis Geilenkirchen gelegen zijn. Hierdoor kan een verschil in gezondheids- en
welzijnseffecten tussen gebieden/gemeenten met een hoge en een lage geluidbelasting beter onderzocht worden dan wanneer alleen naar de hoogbelaste gebieden gekeken wordt.
Van alle respondenten is het jaargemiddelde geluidniveau veroorzaakt door vliegverkeer bekend waaraan ze werden blootgesteld op hun huisadres. Het gaat hierbij zowel om geluid veroorzaakt door vluchten van de vliegbasis
Geilenkirchen als van Maastricht-Aachen Airport (MAA). De respondenten die aan lage geluidniveaus werden blootgesteld dienen als controle- of
referentiegroep. Bij het trekken van de steekproef voor de gezondheidsenquête 2009 heeft de GGD via stratificatie rekening gehouden met de verdeling van de bevolking naar leeftijd en geslacht over de gemeenten in de regio. De
stratificatie zorgt ervoor dat in elke gemeente voldoende deelnemers aan de gezondheidsenquête zijn om gefundeerde uitspraken over de
is de stratificatie op verzoek van een aantal gemeenten binnen hun
gemeentegrenzen verder doorgevoerd opdat de gezondheidstoestand in wijken en/of buurten nader kan worden bestudeerd (blauwe lijnen binnen gemeenten in Figuur B2.1). Deze ophoging heeft onder andere plaatsgevonden in Maastricht en Kerkrade. Voor dit onderzoek is vooral de steekproefophoging in een aantal wijken/buurten van de gemeenten Onderbanken en Brunssum van belang, die is uitgevoerd om de problematiek rond de vliegbasis Geilenkirchen in kaart te brengen.
Uit de gezondheidsenquête zijn de vragen over ziekten en aandoeningen gekozen waarvan op grond van eerder onderzoek verwacht kan worden dat blootstelling aan vliegtuiggeluid een nadelig effect kan hebben. De keuze voor deze gezondheidseffecten is in een eerdere studie toegelicht (Van Poll, 2008a). Het gaat om de volgende aandoeningen of problemen:
Hart- en vaatziekten Hoge bloeddruk Een vorm van kanker Luchtwegaandoeningen Migraine/hoofdpijn Ervaren gezondheid
Hinder door geluid van vliegtuigen Hinder door geur van vliegtuigen
Hinder door stof, roet en/of rook van vliegtuigen Slaapverstoring door geluid van vliegtuigen
Gebruik van medicatie voor angst, depressie, spanning of stress Milieuproblemen in de buurt
De gezondheidstoestand van een persoon wordt bepaald door een groot aantal factoren. Om de relatie tussen vliegtuiggeluid en de gezondheid te onderzoeken is het noodzakelijk om bij de analyse rekening te houden met de invloed van deze factoren op de te onderzoeken relatie, voor zover bekend. Er wordt
rekening gehouden met demografische en leefstijlfactoren die bekend zijn uit de gezondheidsenquête. Demografische factoren Leeftijd Geslacht Etniciteit Opleidingsniveau Burgerlijke staat
Aantal personen in het huishouden Werkstatus
Leefstijlfactoren
Rookgedrag
Body Mass Index (BMI; combinatie van lengte en gewicht) Alcoholgebruik
Vocht en/of schimmel in de woning
Daarnaast is informatie bekend van het SCP over de Sociaal Economische Status van het postcodegebied waarin de deelnemers aan de enquête wonen.
Statusscores zijn scores die het SCP berekent en die aangeven hoe de sociale status van een postcodegebied is, in vergelijking met andere postcodegebieden in Nederland. Met de sociale status bedoelen we hier niet het aanzien of de populariteit van een wijk. De sociale status van een wijk is afgeleid van een
Pagina 70 van 222
aantal kenmerken van de mensen die er wonen: hun opleiding, inkomen en positie op de arbeidsmarkt (SCP, 1998).
In totaal deden bijna 9400 inwoners mee. In TabelB2.1 staat een overzicht van het aantal respondenten per gemeenten met geslachts- en leeftijdsverdeling.
Tabel B2.1 Bevolking en aantal respondenten per gemeente in 2009 en de leeftijds- en geslachtsverdeling van de respondenten per gemeente
Gemeente Totale bevolking Respon- denten geslacht leeftijd Man Vrouw 17 - 34 35 - 49 50 - 65 Beek 16.605 360 46,9 53,1 35,3 24,7 40,0 Brunssum 29.530 724 45,3 54,7 32,9 29,1 38,0 Eijsden2 11.420 362 43,9 56,1 33,4 30,1 36,5 Gulpen-Wittem 14.585 312 51,3 48,7 34,3 26,9 38,8 Heerlen 89.355 320 45,9 54,1 32,5 29,4 38,1 Kerkrade 48.075 1.197 47,8 52,2 30,7 30,2 39,1 Landgraaf 38.715 329 43,5 56,5 32,8 27,4 39,8 Maastricht 118.285 1.452 42,0 58,0 30,6 28,9 40,5 Margraten2 13.345 390 46,4 53,6 33,3 31,0 35,6 Meerssen 19.695 340 45,9 54,1 30,0 32,4 37,7 Nuth 15.720 353 46,5 53,5 32,9 30,0 37,1 Onderbanken 8.145 514 46,1 53,9 30,7 31,3 37,9 Schinnen 13.480 334 41,9 58,1 32,3 27,5 40,1 Simpelveld 11.090 352 49,2 50,9 36,7 25,6 37,8 Sittard-Geleen 95.325 314 44,9 55,1 33,1 29,6 37,3 Stein 25.865 339 49,0 51,0 33,3 29,5 37,2 Vaals 9.825 668 41,3 58,7 33,4 29,0 37,6 Valkenburg 17.070 336 44,1 56,0 31,9 31,6 36,6 Voerendaal 12.750 369 46,1 53,9 34,7 27,3 37,9 Totaal 608.885 9.365 45,3 54,7 32,4 29,2 38,4
Aan de deelnemers van het gezondheidsonderzoek is de vraag voorgelegd in welke mate het geluid van vliegverkeer hen thuis hinderde, stoorde of ergerde gedurende de afgelopen twaalf maanden. Uit de beantwoording van deze vraag is op een gestandaardiseerde wijze vastgesteld of de respondent ernstig gehinderd is door het geluid van vliegverkeer, analoog aan de procedure in het belevingsonderzoek uit 2008 (Van Poll, 2008b). In het belevingsonderzoek werd specifiek gevraagd naar hinder door militair vliegverkeer, terwijl in de lokale monitor volksgezondheid gevraagd werd naar hinder door vliegverkeer in het algemeen. De resultaten laten zien dat de ernstige hinder veroorzaakt door vliegtuiglawaai zich concentreert in de gemeenten Onderbanken, Schinnen en aan de noordzijde van de gemeente Brunssum. De ernstige hinderpercentages variëren in dit gebied van 35% in Schinnen tot 67% in de kern Merkelbeek en 73% in de kern Schinveld. Dit komt goed overeen met de situatie tijdens het eerdere belevingsonderzoek. In Tabel B2.2Tabel is een vergelijking gemaakt van de hinderpercentages in de gemeenten die zowel in dit onderzoek als het belevingsonderzoek voorkwamen.
2 De gemeenten Eijsden en Margraten waren ten tijde van de gegevensverzameling nog niet opgegaan in de
Tabel B2.2 Percentage ernstig gehinderden in de gemeenten die zowel in het onderzoeksgebied van het belevingsonderzoek uit 2007 als in de lokale gezondheidsmonitor uit 2009 voorkomen
Gemeente Belevingsonderzoek 2007 Lokale monitor 2009
Brunssum 28,9% 25,0% Heerlen 17,7% 7,0% Kerkrade 13,5% 8,0% Landgraaf 6,2% 3,0% Nuth 10,6% 5,4% Onderbanken 63,9% 65,0% Schinnen 39,4% 35,2% Simpelveld 11,6% 3,7% Voerendaal 24,3% 9,8%
De gevonden verschillen in de gemeenten Onderbanken, Brunssum en Schinnen liggen binnen de meetonzekerheid van de onderzoeksmethode. In de overige gemeenten is de ernstige hinder duidelijk afgenomen. De percentages ernstig gehinderden onder de inwoners van de gemeenten rond Maastricht-Aachen Airport bedragen ongeveer 11% in zowel Meerssen als Beek. Het geografische patroon van voornamelijk de vluchten in zuidelijke richting van en naar de vliegbasis Geilenkirchen is in de cijfers terug te vinden. Deze vliegtuigen stijgen op in westelijke richting en buigen dan af naar het oosten. Dit heeft zijn
weerslag op het percentage ernstig gehinderden in gemeente Voerendaal (10%) en in de gemeente Kerkrade waar tot 11% van de bevolking ernstig gehinderd is in de wijk Spekholzerheide. Geurhinder veroorzaakt door vliegtuigen
concentreert zich in het bijzonder in de kernen Schinveld (37% ernstige hinder) en Merkelbeek (22%). Dit probleem speelt in mindere mate rond de luchthaven MAA.
De andere onderzochte gezondheidsmaten tonen bij visuele inspectie geen duidelijk verhoogde of verlaagde prevalenties tussen gemeenten in de regio. De statistische analyse is nodig om uitsluitsel te geven over een mogelijk verband tussen deze gezondheidsmaten en het geluid van overkomende vliegtuigen. De fluctuaties in de prevalenties van het gebied aan de noordkant van de gemeente Onderbanken zijn erg groot en wijken in verschillende figuren af van de overige gebieden. Dit komt door het geringe aantal van 49 respondenten in dit gebied. Hierdoor is de onzekerheid in de schattingen voor dit gebied erg groot.