Gezondheid in interviews met docenten Fysieke effecten van Het Bewaarde Land programma

Als meest opvallende effect noemde de docente van school A de fysieke invloed van het programma. De kinderen kwamen na iedere bosdag doodmoe terug. Drie kinderen waren zelfs zo moe dat zij zich ziek meldden of niet wilden deelnemen aan gymlessen. Omdat de docente dit effect van het programma al jaren kent, heeft zij van tevoren haar lessen aangepast. De docente: ‘Omdat ze het zo leuk vinden in het bos merken zij het ook niet hoe moe zij eigenlijk worden. Dat zie je pas de dag erna’. Eén van de oorzaken kan gelegen zijn in het feit dat de kinderen erg veel moeten lopen in Het Bewaarde Land: ‘Veel kinderen zijn geen beweging gewend en zitten thuis echt met zakken chips op de bank’. De docent van school B heeft dit fysieke effect van Het Bewaarde Land niet opgemerkt in zijn klas: ‘De kinderen waren niet opvallend moe na een Bewaarde Landdag’.

Effecten van Het Bewaarde Land programma op geestelijke en emotionele gezondheid

Op het gebied van de geestelijke en emotionele gezondheid van de kinderen worden op individueel niveau positieve effecten geconstateerd. Zo zag de docente van school A dat het programma sommige kinderen erg goed doet. Die bloeien helemaal op. Genoemd wordt de toename in zelfverzekerdheid van de kinderen doordat zij een bijzondere prestatie leveren in het bos zoals het ineens durven aanraken van een spin of heel hoog in een boom kunnen klimmen of vanwege de sociale contacten die zij opdoen in het bos. Voor kinderen met ADHD heeft volgens de docente het bos niet alleen een positief effect op hun zelfverzekerdheid, maar ook een kalmerend effect. Wel moet erbij gezegd worden dat ook bij andere buitenschoolse programma’s deze effecten kunnen optreden, zodat het niet exclusief het effect is van Het Bewaarde Land programma. Daarnaast kan Het Bewaarde Land programma ook stress veroorzaken bij kinderen, zo vertelt deze docente. Genoemd worden het niet je behoefte kunnen doen op een toilet (waardoor sommige kinderen hun behoefte een hele dag ophouden) of door ongelukkige incidenten, zoals waarbij een ruwe wachter in zijn spel per ongeluk een kind omver gooide. Dit heeft tot grote ontsteltenis geleid in de groep. Het lijkt er volgens de docente op dat het aspect van ‘buiten in de natuur zijn’ het meeste effect op hen heeft en dat ze dat heel prettig vinden, vooral de kinderen die er nauwelijks komen. Ook de docent van school B merkt dat op geestelijk en emotioneel vlak de kinderen meer zelfverzekerd zijn geworden. Dit hing volgens hem vooral samen met de afname van angst voor de natuur en afname van de onbekendheid met het gebied. Ook hier was dit het duidelijkst te zien bij kinderen die geen vanzelfsprekende relatie met de natuur hadden.

Sociale effecten van Het Bewaarde Land programma

Volgens de docenten is er in de onderlinge omgang met elkaar niets veranderd in de klas ondanks dat Het Bewaarde Land programma wel degelijk aandacht besteedt aan het zorgvuldig omgaan met elkaar. Het meten van verschillen op een kleine groep kinderen is misschien ook erg moeilijk, zo stelt de docent van school B. Er zijn in zijn klas geen subgroepen (of het moeten de jongens en meisjes zijn) en ze kunnen al vrij goed met elkaar overweg.

Effecten Dansexpressie programma

De docent van school C werd gevraagd naar effecten van het Dansexpressie programma op de gezondheid en leerprestaties van de kinderen. Volgens deze docent hadden zich geen veranderingen voorgedaan op deze gebieden. De kinderen vonden het programma leuk om te doen. Na het programma gingen zij gewoon weer over tot de orde van de dag. De kinderen gedroegen zich precies hetzelfde als voorheen.

In het Bewaarde land worden de kinderen soms geblinddoekt om -behalve hun gezichtsvermogen- ook andere zintuigen- tastzin, reuk, gehoor en smaak- te stimuleren. Zo leren ze dat alle zintuigen gebruikt kunnen worden om de omgeving waar te nemen en te onderzoeken (foto Meep Woudstra).

7.7 Conclusie gezondheidseffecten

Effecten op de geestelijke en emotionele gezondheid

Het Bewaarde land Programma had een positief effect op het emotioneel welbevinden (gemeten aan de hand van de gestandaardiseerde PedsQL test). Kinderen gaven na hun deelname aan het Bewaarde Land aan minder angstig of bang, verdrietig of somber, boos of zorgelijk te zijn, terwijl de kinderen van de controleschool die deelnam aan het dansprogramma geen verbetering in emotioneel Welbevinden vertoonden. Daarnaast waren de kinderen uit de Bewaarde Land groepen na afloop van het programma iets blijer met zichzelf dan de kinderen die het Dansexpressie hadden gevolgd. Deze effecten werden gevonden bij de kinderen van beide Bewaarde Land scholen, ongeacht hun sociale status en de etniciteit, en kunnen

dus met redelijke zekerheid aan de deelname aan het Bewaarde Land programma kunnen worden toegeschreven.

De kinderen van school B vertoonden op iedere Bewaarde Land dag een significante verbetering in de stemming, gemeten aan de hand van de Smiley-test. De kinderen van school C vertoonden geen verandering in stemming na de dansexpressielessen. Dit positieve effect op de stemming kan echter niet zonder meer aan Het Bewaarde Land worden toegeschreven, omdat er bij de kinderen op school A, die ook aan Het Bewaarde Land programma deelnamen, geen sprake was van een stemmingsverbetering. Hun stemming vertoonde aan het eind van de twee laatste dagen zelfs een lichte verslechtering.

Tot slot was er nog een algemeen effect van programmadeelname op de concentratie. Op alle drie de scholen werden verbeteringen in concentratie gemeten. Deze verbetering was het grootst bij de ongemengd niet-westerse allochtonen. Er waren geen effecten van programmadeelname op de test voor cognitief welbevinden zoals gemeten door de PedsQL.

De positieve effecten van Het Bewaarde Land op het emotioneel welbevinden worden bevestigd door de docenten van school A en B. Zij zien een groot enthousiasme bij de kinderen en geven aan dat het veel kinderen goed doet. De docenten constateren een afname van angst voor de natuur en een toename van kennis van de natuur die bijdragen aan een grotere zelfverzekerdheid. Kinderen die kampen met aandoeningen als ADHD of sociale belemmeringen kunnen het volgens de docenten erg goed doen in Het Bewaarde Land. Niet alleen voelen deze kinderen zich vrijer en doen sociale contacten op, ook kunnen kinderen kalmeren. Na het programma kunnen kinderen echter weer in hun oude patroon terugvallen. Als zij daarnaast geen ondersteuning vanuit de thuissituatie krijgen, blijft er aan effecten niet veel over. De meeste positieve effecten treden dus volgens de docenten met name op tijdens Het Bewaarde Land programma. Ook merken de docenten op dat kinderen die nauwelijks in de natuur komen het meeste lijken te profiteren van het programma. Het programma kan volgens de docente van school A echter ook stress oproepen als gevolg van sociale incidenten en het moeten ophouden van de behoefte als een kind niet in de vrije natuur durft of wil. Volgens de docent van school C had het dansprogramma geen effect op de geestelijke en emotionele gezondheid van de kinderen. Wel vonden de kinderen het leuk om het programma te doen.

Fysieke effecten

Op het gebied van het fysieke welbevinden, zoals is gemeten in de test voor Welbevinden (PedsQL test) vertoonden alleen de leerlingen van school B een significante verbetering, terwijl de andere twee scholen geen verbetering vertoonden. Uit interviews met de docenten bleek dat de docente van school A tijdens Het Bewaarde Land programma juist een verslechtering van het fysieke welbevinden constateerde. De kinderen waren doodmoe. Drie leerlingen verzuimden van school of weigerden mee te doen aan de reguliere gymlessen. De docent van school B merkte geen verschil. De kinderen waren in zijn ogen niet opvallend moe. De docent

van school C merkte eveneens geen verschil bij de kinderen na het volgen van het Dansexpressie programma.

Wat betreft het verzuim tijdens het programma kan worden opgemerkt dat in totaal drie kinderen (van beide Bewaarde Land scholen samen) het natuurbelevingsprogramma maar gedeeltelijk hebben kunnen volgen als gevolg van een beet/steek van een insect. Daarnaast zijn relatief veel kinderen door teken gebeten. Dit was met name op school B, waar de helft van de klas een tekenbeet had opgelopen. Op school C is er geen verzuim gemeld ten gevolge van de dansexpressielessen.

Sociale effecten

Uit de test op het Welbevinden (PedsQL) bleken geen significante wijzigingen op het gebied van sociaal welbevinden bij de drie scholen. Ook de docenten merkten geen opvallende veranderingen in het sociale gedrag van de kinderen.

Kinderportret 7 ‘Klaproos’

Klaproos is een Marokkaans meisje van 9 jaar oud. Zij komt uit een gezin met een gemiddelde sociaal-economische status. Haar ouders zijn laagopgeleid en Klaproos haalt op school een gemiddeld niveau in de klas. De zelfbeeldtest en test rond het welbevinden laten zien dat zij redelijk tevreden is met zichzelf en relatief weinig problemen ondervindt met haar gezondheid, gevoelens, andere kinderen of school. Onder natuur verstaat Klaproos: ‘de vrije wereld’. Dit zijn bossen, dieren en bomen. Zij zegt vaak naar een bos en de heide te gaan en soms naar het strand of naar een park. Buiten spelen doet zij echter zelden. Slechts één maal per week gaat zij naar de speeltuin of fietst zij op straat. Wel heeft zij een aantal geheime of speciale plekjes waar zij graag komt: de speeltuin vlak bij huis of voor de deur van hun huis. Zij verzamelt wel eens bladeren, kastanjes en dennenappels. Gevraagd of zij van modderspelen houdt zegt ze: ‘ik doe het niet maar vind het wel leuk’. De eerste Bewaarde Landdag lijkt zij het niet zo naar haar zin te hebben. Ze loopt achteraan en loopt veel met haar hoofd naar beneden. Zij wil niet meedoen met het verzamelen van dennenappels voor het vuur. Ze blijft dicht in de buurt van de wachters. Haar stemmingtest geeft aan dat zij na afloop van die dag behoorlijk moe is, maar wel blijer dan aan het begin van de dag.

De tweede dag lijkt ze het veel meer naar haar zin te hebben. Ze heeft plezier in het rennen door het bos en het tikkertje spelen met andere meisjes. Ook vindt ze het leuk om het zintuigpad te lopen en met loepjes naar planten en bomen te kijken. Zij loopt die dag zelfs een stukje op blote voeten, daartoe aangezet door Vrouw Fleur. Zij heeft grote moeite met kleine beestjes en het op de grond zitten. Haar stemmingstest laat zien dat ze aan het einde van de dag heel erg moe is, blijer dan in de ochtend, maar ook een heel klein beetje zorgelijk. De derde dag van het programma lijkt Klaproos weer wat meer op haar gemak te zijn. Zij zoekt de onderzoeker vaker op om vragen te stellen over bloemen en om dingen aan te wijzen die zij heeft ontdekt, zoals een vlinder of een weegbreeblad. Ook zoekt zij op verzoek van de wachter een eigen plekje, waarbij opviel dat zij dit keer het verste weg was van de wachter. Samen met een klasgenote maakt zij een geurig

parfummengsel van kruiden en bloemen, terwijl de jongens uit haar groepje allemaal zwemmen. De dag eindigt met een toneelspel, waarbij zij een zonnetje mag spelen. Voor het eerst lacht zij breeduit. Haar stemmingstest geeft aan dat zij behoorlijk moe was geworden en zich een stuk meer zeker voelde.

In het interview met Klaproos op school na afloop van het programma geeft zij aan het heel leuk te hebben gevonden. Het toneelspelen vond zij het allerleukst om te doen, gevolgd door het ‘rupsje spelen’ met de spiegel, waarmee je het gevoel krijgt dat je op de boomtoppen loopt. Zij zou het liefste dit spel nog een keer willen doen. Onder natuur verstaat zij nu: bos, blaadjes, dieren, planten, schapezuring en waterpeper. Het belangrijkste dat zij geleerd heeft is welke plantjes je kunt eten. Ze speelt even weinig buiten en vindt het buiten spelen even leuk als voordien. Wel zegt ze meer om haar heen te kijken naar planten sinds Het Bewaarde Land.