Gezamenlijke aanpak concentratie en gezamenlijke inkoop of aanbesteding

Een groot deel van de tekorten wordt veroorzaakt door verstoringen in de productie en levering, die veelal buiten de EU plaatsvindt. Uiteindelijk zal de oplossing dus moeten worden gevonden in het creëren van een aantrekkelijker klimaat voor producenten in Europa. Pas dan kan Europese wetgeving daadwerkelijk meer houvast geven.137 _{Daarnaast zal bij productie binnen}

de EU de distributieketen korter worden. Logischerwijs zal dit voor minder mogelijkheden tot verstoringen zorgen en daardoor leiden tot minder tekorten. Dit is bijvoorbeeld mogelijk door het aanbieden van financiële incentives om de productie naar de EU te verplaatsen, zoals subsidies of tijdelijke marktexclusiviteit. Ook is het verplichten van zorgverzekeraars om een bepaald percentage van de inkoop te doen bij aanbieders binnen de EU een optie.

135 _{Common position on supply shortages of medicines 2014, p. 8.}

136 _{CPME Policy on Medicine Shortages 2020, p. 8; Common position on supply shortages of medicines 2014, p.} 8.

Het naar de EU halen van de productie is echter een kostbare operatie die om lange termijninvesteringen vraagt. Er kan daarom ook gefocust worden op het gezamenlijk inkopen of aanbesteden van geneesmiddelen, om zo een sterkere onderhandelingspositie te verkrijgen. Dit kan vooral een voordeel zijn voor kleinere markten zoals Nederland. Zo kan de ijzeren voorraad, die door minister Bruins is voorgesteld, ook beter op EU-niveau plaatsvinden in combinatie met de gezamenlijke inkoop of aanbesteding. Europese inkoop vindt plaats op grotere schaal en is daarom goedkoper dan nationale inkoop. Ook kunnen met voorraden op EU-niveau de geneesmiddelen beter worden gedistribueerd en uitgewisseld tussen lidstaten, waardoor verspilling wordt tegengegaan. Het op nationaal niveau verplichten tot het houden van grote voorraden kan daarnaast leiden tot tekorten bij omringende landen.138 _{De voordelen}

van gezamenlijke inkoop of aanbesteding zijn het bevorderen van transparantie, de delen van ervaringen, het versterken van de onderhandelingspositie en het verzekeren van een duurzame toegang tot geneesmiddelen.139

De gezamenlijke aanbesteding van geneesmiddelen is niet nieuw binnen (delen van) de EU. Richtlijn 2014/24/EU geeft expliciet dat het aangaan van publieke contracten met meerdere lidstaten is toegestaan.140 _{Er bestaan al verschillende samenwerkingsverbanden tussen lidstaten.}

Deze zijn over het algemeen echter niet gericht op het voorkomen van geneesmiddelentekorten. Een voorbeeld van zo’n samenwerking is het memorandum van overeenstemming dat in de Benelux (met sinds 2016 ook Oostenrijk en sinds 2018 Ierland) geldt met betrekking tot zeldzame aandoeningen en weesgeneesmiddelen.141 _{Dit initiatief heeft tot onder meer doel het}

versterken van de uitwisseling van informatie die relevant is voor het farmaceutisch beleid en gezamenlijk onderhandelen over prijzen.142 _{Een initiatief dat wel de gehele EU betreft is de}

gezamenlijke aanbesteding in geval van geneesmiddelen en vaccinaties in het geval van pandemieën.143 _{Tijdens de coronacrisis zijn de laatste EU-lidstaten aangesloten bij dit initiatief.}

138 _{CPME Policy on Medicine Shortages 2020, p.5; Common position on supply shortages of medicines 2014, p.} 6.

139 _{WHO challenges and opportunities 2016, p. 10-11; How can voluntary cross-border collaboration in public} procurement improve access to health technologies in Europe? 2017, p.19.

140 _{Artikel 39 Richtlijn 2014/24/EU.}

141 _{Petrovsky, The Source 2015; ‘Ireland joins Beneluxa initiative’, government.nl 22 juni 2018.} 142 _{WHO 2016, p. 9.}

143 _{Besluit nr. 1082/2013/EU over ernstige grensoverschrijdende bedreigingen van de gezondheid en houdende} intrekking van Beschikking nr. 2119/98/EG; Cancer medicines shortages in Europe 2017, p. 18.

De twee genoemde initiatieven zouden kunnen dienen als raamwerk voor het opzetten van een (qua mogelijkheden in regelgeving vastgelegde) gezamenlijke aanbesteding.

Bij de gezamenlijke aanbesteding of inkoop van geneesmiddelen moet wel steeds in het achterhoofd worden gehouden dat de geneesmiddelenmarkt in Nederland in principe een gereguleerde, maar private markt is. Hierin is het doen van gezamenlijke aanbestedingen mogelijk, maar kan dit niet zomaar door de overheid of de EU worden afgedwongen. Dit zou in strijd zijn met het vrijemarktprincipe en concurrentie tegengaan. Dit spanningsveld tussen het publieke belang van de volksgezondheid enerzijds en private marktpartijen anderzijds moet speelt een belangrijke rol bij het aangaan van een gezamenlijke aanbesteding. Dit is ook van belang in verband met de nationale verantwoordelijkheid om het zorgbeleid op te stellen, waardoor inmenging op Europees niveau slechts plaats moet vinden indien dit noodzakelijk is. De gezamenlijke aanbesteding zal daarom niet bij alle geneesmiddelen zonder meer mogelijk zijn, en is meer geschikt voor geneesmiddelen die kunnen worden aangeduid als essentieel en die bij een tekort daadwerkelijk een gevaar vormen voor de volksgezondheid.

Hoewel gezamenlijke aanbesteding een goede oplossing kan zijn voor het verminderen van tekorten door het geven van meer transparantie en het versterken van de onderhandelingspositie, pakt het uiteindelijk niet de onderliggende oorzaken van tekorten aan. Gezamenlijke aanbesteding of inkoop kan daarom niet opzichzelfstaand als de uiteindelijke oplossing worden gezien in de strijd tegen geneesmiddelentekorten. Hiervoor is ook een goed systeem nodig voor het uitwisselen van medicijnen tussen landen op een later moment.144

Indien zorgvuldig uitgewerkt, kan bij uitstek voor een kleine markt als die van Nederland de gezamenlijke aanbesteding een goed middel zijn in de strijd tegen geneesmiddelentekorten. Samen staat men immers sterker, waardoor de positie van Nederland op de internationale inkoopmarkt ook verbeterd wordt.

5.3 Tussenconclusie

Op Europees niveau zijn er al enkele maatregelen genomen om geneesmiddelentekorten te bestrijden. Deze zijn tot op heden echter nog gelimiteerd. Dit terwijl er een aantal opties zijn die een succesvol wapen zouden kunnen vormen in de strijd tegen tekorten. Op Europees niveau

zijn er namelijk betere mogelijkheden om tot meer transparantie en informatie te komen en om strenger op te treden tegen overtredingen. Daarnaast kan door samenwerking de onderhandelingspositie wat betreft de aanbesteding of inkoop van geneesmiddelen van lidstaten worden versterkt, waardoor de kans op tekorten wordt verkleind. Gezamenlijke aanbesteding kan immers een stuk meer zekerheid geven wat betreft de toelevering van geneesmiddelen. Hierbij is soms een regelgevende rol voor de EU weggelegd, maar op andere momenten ook een coördinerende rol waardoor samenwerking tussen lidstaten beter mogelijk wordt gemaakt. Mogelijk kan een deel van de genoemde maatregelen worden uitbesteed aan de EMA. Desondanks hebben de oplossingen in dit hoofdstuk ook hun keerzijdes en blijft het zo dat een groot deel van het beleid rondom geneesmiddelen op nationaal niveau wordt opgesteld. Dit betekent dat ook op EU-niveau, net als op nationaal niveau, tekorten maar ten dele kunnen worden opgelost. Om tot een daadwerkelijk duurzame oplossing te komen is de samenwerking en regelgeving vanuit de EU wel de meest geschikte optie. De werkelijke oplossing voor het voorkomen van tekorten moet echter uiteindelijk gezocht worden in het naar de EU halen van de productie van grondstoffen en eindproducten. Alleen zo kan de productie van geneesmiddelen voldoende worden gecontroleerd om ook daadwerkelijk tekorten te voorkomen. Dit is geen gemakkelijke taak en zal meer een oplossing zijn voor de lange termijn, maar is wel mogelijk indien er bijvoorbeeld incentives worden gegeven aan bedrijven om hun productie naar Europa te halen.