GEBRUIKTE BRONNEN

Voor de beantwoording van de onderzoeksvragen maken wij gebruik van verschillende

onderzoeksmethoden waarbij literatuurstudie en expertinterviews de basis vormen. De casuïstiek is uitgewerkt, gebruik makend van geschreven bronnen en expertinterviews. Vervolgens zijn de bevindingen uit de casuïstiek tegen het licht van de Nederlandse context bezien. Hiervoor is wederom gebruik gemaakt van geschreven bronnen en expertinterviews.

3.2.1 Literatuur en documentenanalyse

In de literatuurstudie is gebruikgemaakt van wetenschappelijke studies, kamerstukken en beleidsdocumenten die betrekking hebben op de weerbare dan wel open samenleving, het hedendaags veiligheidsdenken, de gepercipieerde dreigingen en op bijbehorende

veiligheidspraktijken. Startpunt voor de zoektocht naar relevante studies waren

literatuursuggesties van de betrokken onderzoeksexperts (prof. dr. Kees van den Bos, prof. dr. Beatrice de Graaf, prof. dr. Henk Kummeling, prof. dr. P. ’t Hart en prof. dr. Mirko Noordegraaf). Voor dit rapport is gebruikgemaakt van de onderstaande typen geschreven bronnen (voor zover beschikbaar):

1 Internationale en nationale wetenschappelijke studies over de weerbare open samenleving en veiligheidscultuur;

2 Internationale en nationale rapporten en verslagen over (potentiële) verstoringen en de anticipatie van de weerbare open samenleving op deze verstoringen;

3 Beleidsdocumenten en parlementaire teksten uit Duitsland en Israël met betrekking tot respectievelijk het asiel- en migratievraagstuk en de cybersecurity casus;

4 Documenten van andere betrokken stakeholders zoals NGO’s met betrekking tot respectievelijk het asiel- en migratievraagstuk in Duistland en de cybersecurity casus in Israël;

5 Nederlandse beleidsdocumenten en parlementaire teksten met betrekking tot het asiel- en migratievraagstuk en de cybersecurity

6 Documenten van andere betrokken stakeholders zoals NGO’s met betrekking tot het asiel- en migratievraagstuk en de cybersecurity in Nederland;

3.2.2 Expertinterviews

Bij het casusonderzoek en de vertaalslag naar de Nederlandse context is tevens gebruikt gemaakt van expertinterviews (zie Bijlage III voor een overzicht van de gesproken experts, en Bijlage IV voor de gehanteerde topiclijst).

– Reflectieronde met het UU-expertteam;

– Interviews met beleidsmedewerkers, medewerkers van betrokken overheidsdiensten en NGO’s (indien beschikbaar) in de onderzochte landen;

– Een groepsinterview met private partijen in Israël;

– Interviews met veiligheidsdeskundigen, veiligheidsambtenaren, en publieke en private partijen die betrokken zijn bij het organiseren van veiligheid rondom het asiel en migratievraagstuk en

cybersecurity in Nederland;

– Individuele toetsing van bevindingen bij UU-expert team.

Verder is in het kader van dit inventariserend onderzoek een masterscriptie geschreven door Berend Mutsaers, voor de master Publiek Management van de studie Bestuurs- en

Organisatiewetenschappen van de Universiteit Utrecht. Het onderzoek met de titel ‘Weerbaar door

samenwerking? Een vergelijkend onderzoek naar triple-helix samenwerking bij innovatie op het gebied van cybersecurity in Nederland en Israël’ is tot stand gekomen binnen de context van en in nauwe

afstemming met de onderzoekers van onderhavig inventariserend onderzoek. Delen van deze scriptie zijn, met toestemming van de auteur, opgenomen in H7 van dit rapport.

Opgemerkt dient te worden dat citaten uit interviews, literatuur en media, die vertaald zijn uit een andere taal dan het Nederlands, vertaald zijn door de auteurs van dit rapport.

3.3 CASUSSELECTIE

In dit onderzoek is een tweetal casus beschreven van westerse democratieën en hun omgang met een complexe, grensoverschrijdende dreiging/verstoring. Diversiteit van de casus was daarbij van belang om een breed continuüm aan verschillende inzichten op te kunnen halen. Om die reden is diversiteit van casuïstiek verkozen boven vergelijkbaarheid.

Verder was in de keuze voor de casuïstiek ervaring met een verstoring en de omgang ermee van cruciaal belang. In de geselecteerde experienced cases is beschreven hoe verschillende partijen (onder andere overheid, publieke en private organisaties, burgers) de verstoring percipiëren, welke belangen voor hen in relatie tot die specifieke verstoring beschermwaardig zijn en welke

maatregelen genomen zijn om de samenleving weerbaar te maken voor de desbetreffende

verstoring. Met behulp van deze experienced cases kan geleerd worden van de maatregelen die zijn genomen om met de verstoring om te gaan. Op deze wijze kan de casuïstiek handvatten bieden voor het (verder) organiseren van weerbaarheid in een open Nederlandse samenleving. In de zoektocht naar diverse en experienced casus is in overleg met de begeleidingscommissie van dit onderzoek gekozen voor de volgende casuïstiek:

1 Duitsland: Omgaan met migrantenstromen 2 Israël: Afwending van cyberaanvallen

De Duitse casus is interessant vanwege zijn (initiële) openheid in de opvang van de grootschalige migrantenstroom die Duitsland als eindbestemming koos. In het recordjaar 2015 ving Duitsland meer dan 2,1 miljoen migranten op, waarvan de meesten Syrische vluchtelingen waren (Das Statistik Portal, 2017). Dit aantal was bijna een verdrievoudiging van de hoeveelheid migranten die Duitsland in 2010 (0,8 miljoen) welkom heette (Das Statistik Portal, 2017). Ondanks deze snelle en flinke groei van het aantal vluchtelingen dat gehuisvest moest worden, leek de Duitse regering in samenwerking met regionale overheden en publieke en non-profit organisaties, in eerste instantie goed in te kunnen spelen op deze migrantenstroom. De gekozen insteek leidt echter ook tot grote weerstand bij delen van de bevolking en de politiek en heeft daarmee stevige bij-effecten die de openheid en mogelijk ook de weerbaarheid van de samenleving onder druk zetten.

De Israëlische casus is interessant vanwege zijn weerbaarheid ten opzichte van cybercrime. Geen enkele ander natie heeft het afgelopen decennium zoveel geïnvesteerd in cybersecurity. Dit heeft ertoe geleid dat de Israëlische overheid en het Israëlische bedrijfsleven op grote schaal kennis en technische middelen exporteren naar andere landen en private organisaties om cyberaanvallen te herkennen en af te wenden (Forbes, 2017). Met behulp van een sterke privaat-publieke

samenwerking op het vlak van cybersecurity stelt Israël zich heel weerbaar op ten opzichte van digitale aanvallen. De keuze voor deze casus suggereert echter niet dat Israel weerbaarheid op een voor Nederland wenselijke wijze combineert met democratische en rechtsstatelijke waarden. Israel laat volgens onder meer diverse internationale als Israëlische mensenrechten organisaties (Human Rights Watch, Amnesty international en de Israëlische NGO B'tselem) met regelmaat een beeld zien waarbij de democratische en rechtsstatelijke waarden onder druk staan. We zullen hier in dit onderzoek ook op terug komen. Deze casus geeft dan ook vooral inzicht in de mogelijke voor en nadelen van dit type veiligheidspraktijken in termen van een weerbare open samenleving. Bij beide casus beschrijven we de verschillende deelaspecten van het analysekader en hun interactie. Zo wordt beschreven welke democratische en rechtsstatelijke belangen men

beschermwaardig acht, en welk doel het weerbaar maken van de samenleving dient. Vervolgens wordt gekarakteriseerd met welke potentiële dreigingen de weerbare, open samenleving te maken heeft. Ten derde is beschreven tot welke nieuwe veiligheidspraktijken dit heeft geleid. Tot slot is beschreven hoe het zoeken naar de balans in de betreffende casus op het vlak van